De wereld kijkt gespannen toe: ‘Als Poetin valt in Rusland, heeft ook Xi’s laatste uur geslagen in China’

Politieke chaos bij een atoommacht is altijd reden tot bezorgdheid. Chaos bij een atoommacht die in Europa een landoorlog heeft geïnitieerd, is reden voor opperste concentratie. Prigozjins mars op Moskou werd daarom in alle hoofdsteden met spanning gevolgd.

In het Westen werd crisisoverleg gevoerd. Regeringsleiders van de G7-landen legden onmiddellijk telefonisch contact met elkaar. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken belegde een G7-ministersvergadering. In Londen kwam het crisisorgaan van de regering, Cobra, bijeen. In Brussel activeerde EU-Buitenlandchef Josep Borrell het crisis response center, een intern orgaan voor crises buiten de EU. Hij voerde ook overleg met ministers van Buitenlandse Zaken, die maandag in Luxemburg stil zullen staan bij de gevolgen van de muiterij. Extra wapensteun voor Kyiv stond al op de agenda van het regulier EU-overleg.

Lees ook: Oekraïense reserve-kolonel: ‘Alles wat Prigozjin heeft gedaan is nuttig voor Oekraïne’

De meeste westerse landen gingen niet tot actie over, maar volgden de ontwikkelingen uit de verte. Zo werd de paraatheid van Amerikaanse militairen in Europa niet verhoogd: volgens Amerikaanse media wilde de Amerikaanse regering niet de indruk wekken de zwakte van Poetin uit te willen buiten. Letland sloot de grens met Rusland en verhoogde de grensbewaking.

De hoogste Amerikaanse militair en de adviseur voor nationale veiligheid van de president zagen zaterdag af van reizen naar het buitenland, om deel te nemen aan overleg met Biden. Toch lijkt het erop dat de Amerikaanse regering niet volledig werd verrast.

Amerikaanse geheime diensten niet verrast door de opstand van Prigozjin

Amerikaanse media meldden dat de inlichtingendiensten al sinds halverwege juni rekening hielden met een opstand van Prigozjin. Zowel het Witte Huis als leiders van het Congres zouden vorige week al gewaarschuwd zijn dat er iets op til was. Achter gesloten deuren vroeg men zich toen al af wat de gevolgen zouden zijn voor de positie van Poetin én voor de controle over het nucleaire arsenaal.

Westerse politici grepen de mars op Moskou aan om Poetins zwakte te onderstrepen. De Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken Antonio Tajani zei dat nu is gebleken dat Russische eenheid een mythe is. Zijn Amerikaanse collega Blinken noemde de mars „de eerste scheuren in de façade van Poetins autoritaire leiderschap” en een kans voor Oekraïne.

De zichtbare zwakte van Poetin kan makkelijk gezien worden als een voordeel voor Oekraïne en zijn bondgenoten. Tegelijk doemde het perspectief op van een regime in verval dat zich staande moet houden tegen gewapende milities uit eigen kring. Chaos brengt onzekerheid met zich mee en nieuwe afwegingen.

Gevolgen voor China

Voor Beijing was het een geluk bij een ongeluk dat de opstand in het weekend plaatsvond. Dan is er geen persconferentie voor buitenlandse media. Dus hoefde het ministerie van Buitenlandse Zaken niet met een verklaring te komen terwijl de uitkomst van de opstand nog ongewis was.

Chinese staatsmedia hielden het aanvankelijk vooral bij één kort bericht van staatspersbureau Xinhua, dat citeerde uit de speech van Poetin en meldde dat er anti-terrorismemaatregelen van kracht waren. Zondag, na het afblazen van de opstand, volgde een Xinhua-bericht met de strekking dat de opstand nauwelijks een serieuze bedreiging heeft gevormd voor Poetin of voor het eensgezinde Russische optreden tegen Oekraïne.

Niets aan de hand, dus. Toch wordt het onderwerp ook in China intensief gevolgd: juist daar snappen mensen hoe historisch de opstand is, of had kunnen worden. En wat de gevolgen hadden kunnen zijn voor China. Zo werd de hashtag ‘Poetin beschuldigt het hoofd van Wagner van landverraad’ maar liefst 1,2 miljard keer bekeken op socialemediaplatform Weibo. Ook op veel andere sociale media was het nieuws trending. „De grens tussen China en Rusland is heel lang, en de twee landen zijn nauw met elkaar verbonden”, schreef iemand. En als Poetin valt in Rusland, heeft ook het laatste uur voor Xi in China geslagen, denken veel Chinezen. Want voor je het weet staat de NAVO dan ook aan de grens met China zelf, en iedereen weet hoe agressief die NAVO is. Het is een wapen in handen van de VS, die er op uit zijn om China klein te houden – zo hebben veel Chinezen het tenminste geleerd uit de staatsmedia.

De meerderheid van de webgebruikers is dan ook op de hand van het Russische gezag. Mensen die daar anders over denken, zouden dat niet makkelijk kunnen uiten. Expliciete pro-Prigozjinberichten zouden direct worden gecensureerd. Toch klonk er ook kritiek op zogeheten Gele Ganzen. Het woord voor gans klinkt in het Chinees als een deel van het woord voor Rusland, en Gele Ganzen verwijst naar Chinezen die blinde fans van Poetin en Rusland zijn.

Dat zijn er overigens niet zo veel: Rusland mag een politieke bondgenoot zijn, het wantrouwen tegen Rusland zit om historische redenen diep. Veel Chinezen zien Rusland vooral als een onbetrouwbare, maar voor het moment onmisbare partner.

Pion Poetin

Voor de Chinese president Xi Jinping is Poetin vooral een pion op een veel groter schaakbord. Daarbij is winnen van de VS het uiteindelijke doel. Als Rusland instabieler wordt en de positie van Poetin minder vanzelfsprekend, maakt dat het voor China een stuk lastiger om Rusland nog voor dat doel in te zetten. Dan wordt Rusland van een bondgenoot een onbetrouwbaar probleemgeval.

Het is ook voor China’s interne stabiliteit bedreigend als Poetin verder verzwakt. De grootste rechtvaardiging voor zowel Poetins als Xi’s heerschappij is dat ze orde en stabiliteit brengen. Maar in Rusland blijkt die stabiliteit na ruim twintig jaar opeens niet meer zo solide. Hoe zeker is het dan dat China wel blijvend stabiel is?

Lees ook: Poetin schiep met Prigozjin zijn eigen monster van Frankenstein

Poetin heeft bovendien geroepen dat hij de opstandelingen zwaar zou bestraffen, maar zijn woorden blijken een dag later weinig waard. Hij laat de leider van de opstandelingen vertrekken. Zoiets is in de ogen van Xi en van veel Chinezen een teken van ernstige zwakte. China zal na dit weekend heroverwegen of, en tot wanneer, Poetin de pion kan blijven waarmee Xi echt kan schuiven.

Reacties in andere landen

Wereldleiders keken niet alleen naar Moskou, maar ook naar elkaar. Wie zou Poetin in zijn uur van nood nog openlijk bijstaan? De Turkse president Erdogan belde met Poetin en maande gezond verstand te gebruiken, aldus de officiële verklaring. Turkije is prominent lid van de NAVO, maar onderhoudt tegelijk goede betrekkingen met Rusland.

Poetin-bondgenoot Iran zei de rechtsstaat in de Russische Federatie te steunen en het wekte ook nauwelijks verbazing dat Noord-Korea liet weten elk besluit te steunen dat Moskou zou nemen in de strijd tegen de muiterij.

Opmerkelijker was de dubbele boodschap van Kazachstan. President Tokajev omschreef Kazachstan als een „strategische bondgenoot” van Rusland, maar noemde de muiterij óók een binnenlandse aangelegenheid. De landen in Centraal-Azië waren traditioneel op de hand van Moskou, maar gaan tegenwoordig steeds meer hun eigen weg.

Opzienbarend was ook de rol van de Wit-Russische president Loekasjenko, Poetins beste vriend. Dankzij zijn bemiddeling zou Prigozjin zijn mars hebben afgebroken. De toekomst van Wagner én de relatie tussen Loekasjenko en Poetin behoren ook tot de vraagstukken waarop de buitenwereld na dit weekeinde een antwoord zoekt.