De wereld hoopt op Harris, maar vreest Trump

Of je nu in het VN-gebouw in New York met zijn smalle roltrapjes bent, in het NAVO-hoofdkwartier met zijn immense atrium, of in de cafés rond het Schumanplein in de Brusselse EU-wijk, of in Moskou of Beijjng: overal vraagt men in de politieke bubbel zich af: hoe ziet de wereld eruit na 5 november? Het eerlijke antwoord is, zei een Brusselse diplomaat: we weten het niet.

Vicepresident en presidentskandidaat voor de Democraten Kamala Harris is in zekere zin een onbeschreven blad en de Republikeinse oud-president Donald Trump is bewust onvoorspelbaar. Toch probeert de wereld greep te krijgen op de kandidaten en geeft die zich over aan een oefening in beredeneerd gokken. Het verschil tussen beiden is in elk geval groot; Trump staat garant voor internationale turbulentie. De machtswisseling in Washington vindt bovendien plaats in een tijdperk waarin het aantal conflicten in de wereld groter is dan ooit en twee Amerikaanse bondgenoten, Israël en Oekraïne, oorlog voeren.

Vlak na de onverwachtse nominatie van Harris gingen veel analisten ervan uit dat ze niet zal breken met het beleid van president Joe Biden. Er zullen ongetwijfeld overeenkomsten zijn, beiden zijn per slot van rekening Democraten. Maar het is te simpel om Harris te zien als een voorzetting van het al gevoerde beleid. Harris en Biden hebben een verschillende achtergrond.

Buitenlandexpert

Biden (81) is een buitenlandexpert, gevormd door de Koude Oorlog. Hij is trots op zijn Ierse komaf. Europese samenwerking en zorgzaamheid voor de Atlantische band zijn deel van zijn politieke dna. Argwaan jegens de Sovjet-Unie/Rusland en vergaande steun voor Israël waren de hoofdthema’s van zijn politiek generatie.

Harris is net zestig geworden. Ze maakte carrière aan de Amerikaanse Westkust, in San-Francisco werd ze openbaar aanklager. Ze heeft een Indiase moeder en een Jamaicaanse vader. Rusland en Israël zullen ook voor haar vaste thema’s worden, maar die achtergrond, voorspellen partijgenoten, zorgt voor een bredere blik. Harris en haar generatie zouden meer oog hebben voor een mondiaal probleem als klimaatverandering en voor de belangen van het Mondiale Zuiden. Biden was in vier jaar niet één keer in Afrikaans land.

De wereld stemt niet

Maar de wereld stemt niet, de wereld wacht af. Nationalistisch-rechts in Europa verheugt zich op een eventuele overwinning van Trump. Een zege van hun geestverwant in de VS zou een enorme impuls kunnen zijn. De Hongaarse premier Viktor Orbán belde Trump deze week om hem succes te wensen. Eind volgende week, vlak na de verkiezingen, ontvangt Orbán alle Europese leiders voor vergaderingen in Boedapest. Als Trump dan gewonnen heeft „zullen we meerdere flessen champagne ontkurken”, beloofde hij

Elders in Europa houdt men het hart vast. In Brussel, zei een hoge ambtenaar, wordt nagedacht over een gecoördineerde reactie van de regeringsleiders op de verkiezingsuitslag. Medewerkers van voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie hebben een verkiezingswerkgroep gevormd die, schreef Politico, informeel bekendstaat als ‘Trump task force’.

De oud-president ziet Europa niet in eerste plaats als bondgenoot, maar als concurrent. Zijn economische programma bestaat uit drie delen. Minder belasting voor de rijken, minder immigratie en hoge tariefmuren voor het buitenland, ongeacht of het een bondgenoot of een politieke tegenstander betreft. Als Trump zijn campagnetaal daadwerkelijk omzet in beleid kan Europa rekenen op tarieven van 10 tot 20 procent, China op wel 60 procent.

Het zou het startschot zijn van een handelsoorlog, die, waarschuwen economen, goederen duurder maakt en groei afremt. De VS zijn de op drie na belangrijkste exportmarkt voor Nederland. Rabobank berekende dat een handelstarief van 10 procent in Nederland zou leiden tot een krimp van 0,9 procent. Het effect van een overwinning van Harris is véél geringer. Zij zou bestaande tarieven voor Europa met 1,6 procent verhogen.

Zorgen om bondgenootschap

Een handelsoorlog is al geen fraai vooruitzicht, nog groter is de bezorgdheid over de kern van de Atlantische band: het veiligheidsbeleid. Tachtig jaar na het einde van WOII is Europa voor haar verdediging nog steeds aangewezen op de VS.

In zijn eerste termijn joeg Trump zijn NAVO-bondgenoten herhaaldelijk in de gordijnen. Hij liet heel lang in het midden of hij de kernafspraak van het bondgenootschap – allen voor één – wel onderschreef. En hij pakte landen aan die niet genoeg geld uittrokken voor hun krijgsmacht. Voor de meeste argwaan zorgde zijn ondoorzichtige relatie met de Russische president Vladimir Poetin.

De NAVO ging door een onrustige fase, maar het was ‘slechts’ politiek gesteggel tussen vrienden in vredestijd. Nu woedt oorlog aan de rand van Europa en is eenheid in de NAVO cruciaal. Landen aan de oostflank zijn bezorgd over Russische agressie. Russische hybride aanvallen – sabotage, desinformatie – komen steeds vaker voor. En: NAVO-landen zijn een onmisbare bondgenoot voor Oekraïne dat al bijna drie jaar oorlog moet voeren tegen Poetin.

Zeker is dat de NAVO-landen die nog steeds niet aan de NAVO-uitgavennorm voldoen kunnen rekenen op druk uit Washington. Eerder heeft Trump gedreigd uit het bondgenootschap te stappen. Formeel heeft hij daarvoor de toestemming van het Amerikaans Congres nodig, dat traditioneel uitgesproken pro-NAVO is. Bovendien vergroot de NAVO de mondiale macht van de VS en komt het bondgenootschap goed van pas in de krachtmeting met China – voor veel Amerikaanse politici de belangrijkste tegenstander in de wereld. Rationeel is het niet om een club vaarwel te zeggen waar je de baas bent en die je macht vergroot.

Het zou de taak van de nieuwe secretaris-generaal Mark Rutte worden om Trump te temmen. Eén van de redenen dat Rutte de baan kreeg was dat hij goed was in de omgang met Trump. Op zijn eerste werkdag, vorige maand, stak Rutte alvast de loftrompet over hem

Maar het allerbelangrijkste vraagstuk is Oekraïne. Trump is tegen langdurige steun aan Kyiv en heeft vol zelfvertrouwen verkondigd dat hij de oorlog in gesprekken met Poetin en president Volodymyr Zelensky snel zal beëindigen. Veel Trumpiaanse adviseurs én zijn running mate JD Vance formuleren behoedzamer, maar ook zij koersen op onderhandelingen tussen Kyiv en Moskou.

Bij Harris lijkt de NAVO in goede handen te zijn, al zal ook zij hameren op meer Europese zelfstandigheid. Naar verwachting zal zij het Oekraïne-beleid van Biden in eerste instantie voortzetten. Maar ook zij zal het steeds moeilijker krijgen om steunpakketten van tientallen miljarden door het Congres te loodsen.