In het noordwesten van Oekraïne werden in de Tweede Wereldoorlog tienduizenden Polen vermoord door Oekraïense nationalisten. Correspondent Mark Middel ziet dat deze massamoord tachtig jaar later een rol speelt tijdens de presidentsverkiezingen in Polen van aankomende zondag. Zet deze gebeurtenis de band tussen Polen en Oekraïne op scherp?
Toen Bert-Arjan Millenaar onlangs nog in de hotelbar zat van het Ritz-Carlton in Riad viel het hem weer op: om hem heen zaten alleen maar Europeanen en Amerikanen. De hoofdstad van Saoedi-Arabië is voor westerse tech-investeerders en start-ups de laatste jaren uitgegroeid tot de plek waar je moet zijn.
Millenaar is oprichter van NLC Health Ventures, een Amsterdamse investeerder in start-ups in de gezondheidszorg. Voor zijn laatste investeringsfonds van 35 miljoen dollar haalde hij 10 procent op in Saoedi-Arabië, wat hij jaren eerder in Silicon Valley of Londen zou hebben verworven. Het is een land met „visie én geld”, zegt Millenaar aan de telefoon. „En de mentaliteit is: gáán.”
Ook de Amerikaanse president Donald Trump verbleef deze week in hetzelfde Ritz-Carlton in Saoedi-Arabië, het eerste land dat hij bezocht tijdens zijn tweede presidentschap. Onder anderen Sam Altman (OpenAI), Elon Musk (Tesla), Jensen Huang (Nvidia) en Andy Jassy (Amazon) reisden mee naar Riad voor het ‘Saudi-U.S. Investment Forum’, een conferentie waar beide landen grote deals met elkaar sloten.
Het leverde opvallende beelden op. De topmannen stonden in een lange rij te wachten om Trump en kroonprins Mohammed bin Salman (‘MbS’) de hand te schudden, om daarna in achterafzaaltjes verder te praten. Musk had daarin, vertelde hij tijdens de conferentie, een Tesla-robot op het deuntje van YMCA een dansje laten doen voor Trump en MbS. Beide leiders waren daarvan „zeer onder de indruk geweest”, volgens Musk, die bezig is Tesla om te vormen van een auto– tot een auto-én-robotbedrijf.
Een toffe gast
Wat werd er in Riad zoal beklonken? Chipmakers AMD en Nvidia gaan voor miljarden dollars AI-chips verkopen aan Humain, een Saoedisch AI-bedrijf. Ook sloten de VS voor 142 miljard dollar een defensiecontract met Saoedi-Arabië. De kroonprins beloofde op zijn beurt Elon Musks satellietsysteem Starlink in gebruik te nemen voor de lucht- en scheepvaart in zijn land. Het Witte Huis sprak na het bezoek van een „nieuw gouden tijdperk” en „economische banden die generaties zullen voortduren”.
Trump vaart daarbij een compleet andere koers dan zijn voorganger Joe Biden, die juist Amerikaanse bedrijven handelsbeperkingen oplegde voor de export van wapens en technologie naar Saoedi-Arabië. De relatie tussen beide landen was ernstig verslechterd na de moord op Washington Post-columnist Jamal Khashoggi in 2018. Khashoggi uitte zich kritisch over het Saoedische regime, en werd volgens de CIA op bevel van MbS in het Saoedi-Arabische consulaat in Istanboel omgebracht en in stukken gezaagd.
Maar onder Trump, die het in de zaak-Khashoggi opnam voor Mohammed bin Salman en nu vooral economische kansen ziet, zijn de verhoudingen tussen de landen beter dan ooit. Tijdens het bezoek bleek de 39-jarige kroonprins „een toffe gast”, aldus Trump. „Ik mag hem erg.”
Leven zonder olie
Saoedi-Arabië (35 miljoen inwoners, van wie de helft staatsburger) is in rap tempo bezig met een transformatie van zijn economie, nog altijd grotendeels afhankelijk van olie-inkomsten. Die gedaanteverwisseling heeft vorm gekregen in ‘Vision 2030’, een visie voor zijn land die MbS in 2016 presenteerde.
In 2030 wil het land een economie die „kan leven zonder olie” en gebaseerd is op inkomsten uit sectoren als toerisme, sport, logistiek en, vooral: technologie. Met nog vijf jaar te gaan maakt MbS, de absolute machthebber in het land, tempo om zijn economie te hervormen. Van onafhankelijkheid van olie is nog lang geen sprake, de grondstof is goed voor zo’n driekwart van de overheidsinkomsten.
Het land heeft een eigen investeringsfonds dat de oliedollars investeert om het land te helpen met de overgang, het Kingdom’s Public Investment Fund (PIF). Met een geschat vermogen van ruim 900 miljard dollar is het PIF een van de grootste investeringsfondsen ter wereld.
Om een welvarende toekomst veilig te stellen voor toekomstige generaties heeft het PIF een belang genomen in tal van westerse bedrijven, zoals Disney, BP, Credit Suisse, Bank of America en Uber. Ook investeert het in de modernisering van Saoedi-Arabië zelf, door bijvoorbeeld geld te steken in winkelcentra, infrastructuur en high tech ziekenhuizen.
Onder Trump, die het in de zaak-Khashoggi al opnam voor MbS, zijn de verhoudingen tussen de VS en Saoedi-Arabië beter dan ooit
Verder heeft het land megalomane plannen voor een futuristische megastad genaamd Neom aan de Rode Zee, die zelfs zijn eigen ski-resort moet krijgen, met tientallen kilometers piste vol nepsneeuw. Het gevolg van alle plannen is dat het land wordt overspoeld door westerse bankiers, investeerders en consultants die MbS helpen zijn nieuwe samenleving vorm te geven.
De projecten gaan volgens mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch gepaard met wijdverbreide mensenrechtenschendingen, waarbij miljoenen arbeidsmigranten in zeer slechte omstandigheden moeten werken. En terwijl veel rechten voor vrouwen in het land onder Mohammed bin Salman zijn verbeterd is de vrijheid van meningsuiting onder hem juist verslechterd. Niemand in het land durft zich meer uit te spreken tegen het regime, uit angst voor gevangenisstraf.
Lees ook
Lees ook deze reportage uit 2024 uit Riyadh: ‘Hoe de genadeloze Saoedische kroonprins de wereld verleidt’
Big bets
Tijdens het ‘Saudi-U.S. Investment Forum’ werd over mensenrechtenschendingen geen seconde gepraat. Het ging vooral over de big bets die Saoedi-Arabië doet op het gebied van kunstmatige intelligentie en de miljarden die westerse bedrijven daarmee kunnen verdienen. Daarbij werd ook duidelijk dat MbS iets terugverwacht voor zijn oliedollars: investeringen in Saoedi-Arabië zelf.
Zo sleepte Amazon een contract ter waarde van 5 miljard dollar binnen, waarmee het Saoedi-Arabië gaat helpen om een eigen infrastructuur op te zetten voor AI-start-ups. Met behulp van de nieuwe chips van Nvidia en AMD bouwt het land de komende vijf jaar de woestijn vol met datacenters met daarin honderdduizenden AI-chips. Met Trump aan de macht zijn alle belemmeringen weggenomen. En met MbS, die naar verluidt persoonlijk investeringen van PIF goed- en afkeurt, kan het land tempo maken.
Wij polderen, zij zeggen: move forward. Het nadeel van een democratie is dat we tot heel weinig meer komen
Ook start-up-investeerder Bert-Arjan Millenaar ziet hoe grote bedrijven en investeringsfondsen om hem heen steeds vaker naar Saoedi-Arabië kijken als ze geld nodig hebben. „Wij in Europa hebben de uitvindingen. En het geld, kijk naar de pensioenfondsen. Maar we durven niet. En je wilt toch verder”, zegt hij.
Het probleem van Europa, volgens Millenaar: besluiteloosheid. „Over beslissingen die ze daar gewoon nemen, is hier tien jaar inspraak nodig. Wij polderen en onze politici praten over de prijs van een pot appelmoes. Zij zeggen: move forward. Het nadeel van een democratie is dat we tot heel weinig meer komen.”
Al geeft ook Millenaar toe: hij hield het Saoedisch kapitaal van zijn laatste investeringsfonds bewust beperkt tot 10 procent. De rest van het geld kwam grotendeels van Europese investeerders. Want té afhankelijk van de Saoediërs wil hij ook niet zijn, zegt hij. „Als je veel geld aanneemt, gaan ze daar voorwaarden aan koppelen. Dat je je bedrijf daar moet vestigen, bijvoorbeeld”, zegt Millenaar. „Dat is uiteindelijk de agenda.”
In Sevnica, het Sloveense dorp waar Melania Trump opgroeide, is een levensgroot standbeeld van de Amerikaanse first lady gestolen. Dat melden verschillende Sloveense media, waaronder de nieuwssite The Slovenia Times. Iemand heeft het standbeeld bij de enkels afgehakt en vervolgens gestolen. De politie heeft een onderzoek in gang gezet.
Het bronzen standbeeld stelt Melania voor zoals ze was terwijl ze tijdens de eerste inauguratie van de Amerikaanse president Donald Trump in 2017 de mensenmenigte toezwaaide. De eerste versie, van hout, werd in 2019 op een sokkel op een privé-eiland bij Sevnica geplaatst. Maar ook dat onderging een noodlottig einde: het beeld werd in brand gezet – en twee maanden later dus vervangen door een bronzen versie.
‘Antipropaganda’
De beelden zijn ontworpen door de Amerikaanse kunstenaar Brad Downey, die het standbeeld als „anti-monument” en „antipropaganda” omschrijft. Volgens hem dient het standbeeld als voorzetje voor een dialoog over de politieke situatie in de Verenigde Staten. Daarmee doelt Downey op het hardvochtige immigratiebeleid van Donald Trump enerzijds en zijn huwelijk met Melania, een immigrant, anderzijds.
„Ik ben een beetje verdrietig dat het weg is”, zei Downey tegen persbureau AFP. „Ik vermoed dat het iets te maken heeft met de herverkiezing van Donald Trump, maar wie weet.”
Volgens The Slovenia Times zijn de meeste van de grofweg vijfduizend inwoners van Sevnica vooral trots dat hun Melania Trump het tot first lady van de VS heeft geschopt. Sinds Trumps eerste overwinning in 2016 zijn er allerlei lokale producten naar haar vernoemd: taarten, wijn, salami en een schoonheidscrème.
Melania Trump werd in 1970 als Melanija Knavs geboren in Sevnica, in het toenmalige Joegoslavië. In 1996 verhuisde ze voor haar carrière als model naar New York, waar ze twee jaar later op een feestje Donald Trump ontmoette. Ze kreeg samen met hem één zoon: Barron.
De organisatie World Press Photo heeft vrijdag besloten om de auteursnaam bij de bekende persfoto ‘The Terror of War’ uit 1972 voortaan weg te laten. Recent ontstond ophef omdat niet de vermeende auteur Nick Ut de foto destijds zou hebben gemaakt, maar de onbekendere Vietnamese persfotograaf Nguyen Thanh Nghe.
Over wie de auteur is van ‘Het napalmmeisje’, is al langer discussie. Op haar website schrijft de directeur van World Press Photo, Joumana El Zein Khoury, dat de „mate van twijfel te groot is om de bestaande toeschrijving te handhaven”. Tegelijkertijd stelt El Zein Khoury dat het bewijs niet sluitend naar een andere auteur wijst. Daarom zegt ze ervoor te kiezen om het auteurschap niet opnieuw toe te wijzen.
De foto wordt voortaan vergezeld van een bijschrift waarin wordt uitgelegd dat er twijfel bestaat over de auteur maar dat de historische waarde van de foto intact blijft. „Belangrijk is dat de foto zelf onbetwist blijft en dat de prijs voor de foto blijft staan. Alleen het auteurschap wordt beoordeeld.” Ook staat erbij dat de identiteit van de auteur mogelijk nooit achterhaald wordt.
The Stringer
De controverse ontstond na het uitkomen van de documentaire The Stringer, in januari. In die documentaire wordt beweerd dat ‘The Terror of War’ van de 9-jarige Kim Phuc in Trang Bang, Zuid-Vietnam, niet is gemaakt door Nick Ut, maar door Nguyen Thanh Nghe. De documentaire stelt dat beide fotografen aanwezig waren tijdens de aanval maar dat de onbekende freelancer Nguyen Thanh Nghe het iconische beeld, frontaal van voren heeft gemaakt.
Nick Ut was destijds in dienst van persbureau AP en won later voor het maken van ‘Het napalmmeisje’ de World Press Photo-prijs en een Pulitzer. In de documentaire wordt gesteld dat in 1972 op het AP-kantoor in Saigon, waar de foto’s werden ontwikkeld en afgedrukt, het beeld van Nguyen Thanh Nghe als sterkste werd beoordeeld, maar vervolgens opzettelijk is toegeschreven Ut. Persbureau AP ontkent dat na een intern onderzoek.
World Press Photo-directeur El Zein Khoury onderschrijft in haar besluit dat het „essentieel” is om vragen rondom authenticiteit en auteurschap in de fotojournalistiek ook vijftig jaar na dato serieus te nemen. In dit tijdperk dat volgens El Zein Khoury „wordt bepaald door verkeerde informatie, polarisatie, mediamanipulatie en het uithollen van het vertrouwen van het publiek” staat het beeld zelf niet ter discussie. Het auteurschap wel.
Lees ook
Wie nam de wereldberoemde foto van het Vietnamese ‘napalmmeisje’?
