De strijd om de provincie: in Utrecht loopt de spanning over de A27 op

Voorzichtig baant Jos Kloppenborg zich een weg tussen wild groeiende bramenstruiken over een klein modderig paadje. Links van hem, op nog geen drie meter, een grauwe grijze muur met graffiti, die het bos van de drukke snelweg A27 scheidt. De geluidswal is te laag om het langs zoevende verkeer bij Utrecht te dempen. Na een meter of dertig slaat hij rechtsaf het bos in. Op een klein open stukje houdt hij halt. „Hier staat-ie.” Kloppenborg (67) kijkt omhoog en wijst op een reusachtige boom, die alleen al in omtrek alle andere bomen overtreft. „De Markiezeneik,” zegt hij. ,,Als het aan Rijkswaterstaat ligt moet deze dus om.”

De ruim tweehonderd jaar oude eik, onlangs verkozen tot ‘Boom van het Jaar’, staat symbool voor de protestgroep waar voormalig GroenLinks-Statenlid (1999-2011) Kloppenborg actief voor is: Vrienden van Amelisweerd. Het historische landgoed even ten oosten van Utrecht wordt opnieuw bedreigd omdat het kabinet de A27 bij Utrecht wil verbreden. Volgens Kloppenborg zullen daar honderden bomen voor moeten wijken.

Begin jaren tachtig werd deze snelweg dwars door het natuurgebied aangelegd. Er sneuvelden zo’n zeshonderd bomen. Nu zal die moeten worden uitgebreid, stelt het Rijk, om het groeiende autoverkeer aan te kunnen en het fileleed tussen de A12 en de A28 te verzachten.

Als het aan Rijkswaterstaat ligt zal de betonnen bak, waarin de huidige tien rijbanen liggen, worden uitgebreid met vier rijstroken. Aan weerszijden van de snelweg zal daarom een nieuwe hap uit het natuurgroen worden genomen: 15 meter aan elke kant. Volgens actievoerder Kloppenborg markeert de bejubelde Markiezeneik precies die vijftienmeterzone. En zal er mogelijk nog eens vijf tot tien meter extra worden gekapt omdat er ruimte nodig is voor al het bouwmaterieel.

Strijd laait weer op

Net als in 1982 is een groeiende groep tegenstanders er mordicus op tegen. Toen veegde de ME het bos met wapenstok en paarden leeg. Honderden milieuactivisten hadden zich er verschanst – Kloppenborg was een van hen.

Het verzet tegen de huidige verbredingsplannen verloopt vooralsnog langs juridische en politieke weg. Twee jaar geleden hebben de Vrienden van Amelisweerd met zeven andere maatschappelijke organisaties bij de Raad van State bezwaar aangetekend tegen het zogenoemde ‘Tracébesluit’ voor de Ring Utrecht. Dat werd door het vorige kabinet genomen en valt nu onder de verantwoordelijkheid van VVD-minister Mark Harbers (Infrastructuur).

Lees ook: Bij de Statenverkiezingen staat het gezag van Rutte IV op het spel

Intussen leeft de strijd om de Amelisweerd ook politiek weer op. Hoewel het een Haags beleidsbesluit is – het gaat om een rijksweg – is zowel de gemeente als de provincie Utrecht nauw betrokken. Het gaat om de bereikbaarheid in de gehele provincie en om het welzijn van de inwoners in de nabij gelegen woonwijken van de stad. Het landgoed is een populair recreatiegebied.

In de campagne voor de Provinciale Staten zijn de meningen behoorlijk verdeeld en lopen langs overzichtelijke scheidslijnen: links is tegen, rechts is voor. „Essentieel voor bereikbaarheid en de economie van Utrecht”, vindt FVD. Als er bomen moeten worden gekapt, sluit JA21 dat niet uit. Dan moet er wel „compensatie van natuur” komen.

Aan de andere kant van het spectrum staan partijen die in Utrecht aan de macht zijn, zowel in het gemeentebestuur als in het provinciale college. Aanpassingen aan de A27 bij Amelisweerd zijn op zich zelf gewenst, schrijft de PvdA in haar programma maar „vinden plaats binnen de bak”. D66 „zal zich altijd blijven verzetten tegen de onnodige en onzinnige plannen om dit natuurgebied aan te tasten en bomen te kappen”. GroenLinks vindt onomwonden: „Amelisweerd moet bos blijven.” Daarbij heeft de grootste partij in zowel de Utrechtse gemeenteraad als in de Provinciale Staten een fundamenteel andere kijk op mobiliteit. Met de groei van de bevolking moet juist niet het autoverkeer worden gestimuleerd maar het openbaar vervoer en de fiets, legt lijsttrekker Huib van Essen uit. „Investeren in wegen leidt automatisch tot extra verkeer. Wij willen juist mínder verkeer”, zegt de huidige gedeputeerde voor ruimtelijke ordening.

Zijn collega-bestuurder van de ChristenUnie is dat met hem eens. Gedeputeerde Arne Schaddelee (Mobiliteit), de nummer 2 op de kandidatenlijst voor zijn partij: „Je moet mobiliteit op een groene en gezonde manier organiseren, dus niet alleen inzetten op bredere wegen, maar juist op fietspaden en ov.”

Lees ook: D66, groot in Utrecht, heeft een randstedelijk imago

De VVD profileert zich ook in de provincie als ‘asfaltpartij’. Provocerend kondigde Tweede Kamerlid Daniel Koerhuis in januari vorig jaar zijn nieuwe portefeuille aan, met een foto op Twitter achter de vangrail langs de A28 (om de hoek van het te verbreden deel van de A27). „Rijden, rijden, rijden en niet in de file staan”, schreef hij erbij. „We moeten wegen bouwen om Nederland vooruit te laten gaan.”

Provinciaal lijsttrekker André van Schie beaamt dat zijn partij een heel andere blik heeft op het mobiliteitsvraagstuk. „Wij willen niet alleen doorstroming op de A27 maar ook een volwaardige opwaardering van de noordelijke ringweg”. Die weg verbindt de A2 vanaf Maarssen met de A27 en zorgt met drie rotondes voor veel opstoppingen. Beide projecten zijn volgens de VVD nodig als „randvoorwaarde voor de woningbouwambities van stad en regio”.

Als daar natuur voor moet wijken is de schade volgens de VVD wel te overzien. Die wordt door tegenstanders immers „heel erg overdreven”, zegt Van Schie. „Mensen roepen dat het hele bos gekapt wordt, maar dat is natuurlijk niet zo. Het gaat maar om 111 bomen. Afgezet tegen het grote belang van de rijksweg, zijn die 111 bomen niet het allergrootste probleem.”

Ruimte voor alternatief plan

Het verbredingsplan van de A27, al in 2010 door Rijkwaterstaat bedacht, kreeg in 2021 een belangrijke wending. Terwijl het nieuwe kabinet het plan wil doorzetten, bood het coalitieakkoord een nieuwe opening. „We bezien of een door de regio voorgestelde alternatieve invulling van A27/Amelisweerd binnen de bestaande bak de bereikbaarheidsproblematiek op gelijkwaardige wijze oplost.” Stad en provincie hadden er tijdens de formatie achter de schermen op aangedrongen om ruimte te krijgen voor een alternatief. Wel stelde de VVD er een nadrukkelijke voorwaarde aan. „Ontsluiting via (hoogwaardig) ov en auto van nieuwe woongebieden in de regio (m.n. Rijnenburg) is daar onderdeel van.”

Hier komen twee grote beleidskwesties samen: het tekort aan woningen en goede bereikbaarheid. Dat de polder Rijnenburg ten zuiden van de Domstad wordt genoemd als toekomstige woonwijk is politiek gezien brisant. Dat is al jaren een strijdpunt in de Utrechtse (gemeente)politiek, met als uiterste standpunten: de VVD wil het gebied volbouwen, GroenLinks pertinent niet.

Provincie en gemeente hebben de nieuwe kans voor een alternatief enthousiast ontvangen, maar nemen er de tijd voor. Eind vorige maand presenteerde men de eerste uitgangspunten. Dat het regiobestuur progressief en links is lijdt geen twijfel.

Men wil géén verbreding van de A27 langs Amelisweerd maar het „verhogen van de capaciteit binnen de bestaande bak”, met twee extra rijstroken. Tegelijkertijd moet het autoverkeer in 2040 met 10 procent worden teruggebracht. Dat moet haalbaar zijn, denken stad en provincie, door reizigers te stimuleren om meer thuis te werken, buiten de spits te rijden of om vaker voor de fiets of het openbaar vervoer te kiezen.

Of deze aannames haalbaar zijn is onduidelijk. Volgens de Utrechtse verkeerswethouder Lot van Hooijdonk (GroenLinks) gaan externe bureaus er verder aan rekenen. Wanneer het definitieve plan gereed is, zegt ze niet te weten. De tijd zal in elk geval in het voordeel werken van het kamp dat het bos bij Amelisweerd wil sparen. „Minister Harbers heeft geen deadline gesteld”, zegt Van Hooijdonk. „En hij heeft gezegd geen aanbesteding te gaan doen, voordat hij ons alternatief goed heeft kunnen afwegen.” Dat is „natuurlijk ook een politieke afweging”.

De opstelling van het provincie- en gemeentebestuur maakt de activist Jos Kloppenborg hoopvol. „Je ziet dat de politiek zich in grote meerderheid achter ons heeft geschaard. Dat is ook logisch want het kappen van weer een stuk bos bij Amelisweerd ligt gewoon heel slecht bij de bevolking van Utrecht.” De petitie ‘Snelweg A27 niet verbreden’ kreeg ruim 130.000 handtekeningen.