De ‘Sheriff’ van Suriname die te veel van de macht houdt

Posted on March 3, 2023 by admin

Nina Jurna

3 maart 2023

Leestijd 7 minuten

‘2023 wordt het jaar! Het jaar van de verlichting!” Met die belofte begon president Chan Santokhi dit jaar opgetogen zijn nieuwjaarstoespraak. Gehuld in een blauw pak met stijlvolle stropdas, drukte hij Surinamers op het hart „binnen de realiteit waarin we leven”, iedere dag te zoeken naar opties om het leven draaglijker te maken.

Dat die 1ste januari ook de btw net werd ingevoerd – waardoor winkelprijzen verder omhoogschoten – werd door Santokhi achterwege gelaten. Net als de zoveelste verhoging van de brandstofprijzen. Of de verdere verzwakking van de Surinaamse dollar en de inflatie van 50 procent.

Lees ook Hoe de stijgende onvrede in Suriname tot een schokkende uitbarsting kwam

Tweeënhalf jaar belooft de president nu al „verlichting”, terwijl de economische situatie van veel Surinamers alleen maar schrijnender wordt. Het leidde er anderhalve maand na Santhoki’s optimistische nieuwjaarsrede toe dat duizenden ontevreden Surinamers de straat op gingen tegen zijn beleid. De vreedzame demonstratie liep volledig uit de hand met een bestorming van de Nationale Assemblee en vernielingen en plunderingen van tankstations, geldautomaten en winkels.

De ongeregeldheden van vrijdag 17 februari onderstreepten hoe teleurgesteld veel burgers zijn in Santokhi. Wat is er gebeurd met de man die in 2020 de verkiezingen won en jubelend werd onthaald als ‘redder van Suriname’? Waar is de man die de bevolking een mooi land beloofde, als zij hem hun vertrouwen zouden geven? Waar is de crimefighter, ‘de Sheriff’ zoals Santokhi wordt genoemd, op wie nationaal en ook internationaal alle hoop was gevestigd? Waar ging het mis en is er nog kans op herstel?

Topeconoom Steven Debipersad maakte hem van dichtbij mee, toen Santokhi nog minister van Justitie was in de regering-Venetiaan (2000-2010). Hij was een technocraat die zijn beleid goed uitstippelde en onder wiens leiding Suriname een stuk veiliger werd, zo omschrijft hij Santokhi’s kracht van destijds.

Maar toen Santokhi als oppositieleider op campagne ging in 2020, viel het Debipersad op dat zijn Vooruitstrevende Hervormings Partij (VHP) geen concrete visie of plan had om Suriname uit het slop te trekken. „Hoewel wij als economen toen wel dachten: wat is je ontwikkelingsvisie, gaf ik hem het voordeel van de twijfel, omdat hij bekendstond als technocraat”, zegt Debipersad, ook voorzitter van de invloedrijke Vereniging van Economisten in Suriname (VES).

Tijdens een videovergadering gaf hij vlak voor de verkiezingen samen met andere VES-leden strategische adviezen aan Santokhi over de economie. Suriname had onder de vorige regering van Desi Bouterse (2010-2020) een staatschuld van 4 miljard Amerikaanse dollar opgebouwd. „Maar Santokhi heeft niets met onze adviezen gedaan.”

De politicus won het al snel van de technocraat. Zo verbrak hij zijn campagnebelofte en riep hij steun in van het Internationaal Monetair Fonds, om vervolgens verstrikt te raken in de hervormingseisen die het IMF in ruil voor die leningen eist. Net als zijn voorganger Bouterse sloeg hij het populistische pad in, zag Debipersad. Het alsmaar hardnekkig beloven dat het beter wordt, is iets waar Santokhi inmiddels bij Surinamers bekend om staat. „Waarom denkt Santokhi dat 2023 het jaar van de verlichting wordt, zoals hij in zijn nieuwjaarsrede aangaf?”, zegt Debipersad verbaasd. „Wereldwijd, ook in Latijns-Amerika, is juist voorspeld dat de inflatie toeneemt? Als je dit soort beloftes maakt, geloven mensen wat je zegt, want je bent president. Je bent niet zomaar iemand van de straat.”

Op het moment dat Santokhi’s nieuwjaarsrede op tv werd uitgezonden bevond de president zich fysiek al weer elders, namelijk in de Braziliaanse hoofdstad Brasília. Daar was die dag de inauguratie van Lula da Silva als president. Veel uitgenodigde regeringsleiders waren alleen gekomen of met echtgenote. De Surinaamse delegatie die op het podium Lula feliciteerde, bestond uit vier personen: naast Santokhi en echtgenote, ook minister Albert Ramdin van Buitenlandse Zaken en ambassadrice Ramkisoen. In totaal bestond de delegatie uit zeven personen, voor een bezoek van nauwelijks 24 uur. Terug in Suriname pakte Santokhi vier dagen later opnieuw zijn koffers, en vertrok met zijn delegatie naar India.

De kritiek dat Santokhi te veel reist, wuift buitenlandminister Ramdin desgevraagd weg. „Het zijn belangrijke reizen waar ook zaken gedaan worden. Als je er niet bij bent, tel je niet mee, en dan krijg je niets. En soms is het effect van zo’n reis niet direct zichtbaar.”

Ramdin geldt binnen de regering als Santokhi’s belangrijkste adviseur. Hij geeft toe dat het misschien beter is voor de president „om niet meer zoveel beloftes te doen”. Maar om nu alleen maar de nadruk te leggen op alles wat verkeerd gaat – zoals voorafgaand aan de rellen en nu ook in de nasleep volgens Ramdin te veel gebeurt – geeft geen eerlijk beeld, meent hij. „Er zijn ook zaken die wel gerealiseerd zijn door de regering-Santokhi maar misschien niet direct zichtbaar zijn. De schuldenlast bijvoorbeeld gaat zeker omlaag, op macro-economisch niveau is dat belangrijk. Dat Suriname op internationaal niveau nu weer meetelt, is ook heel veel waard, en daar werken we ook hard aan.”

De regering heeft onderschat dat veel mensen eraan gewend zijn geraakt dat ze verzorgd worden door de overheid, erkent de minister. „De verwachtingen zijn hoog en nu voelen mensen misschien een deceptie. Maar de verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling van Suriname ligt niet alleen bij de regering, ook de bevolking is er verantwoordelijk voor”, aldus Ramdin.

Maar het zijn juist steeds de sociaal zwakkeren die daarvoor opdraaien. Niet de rijken die genoeg kunnen missen hebben last van de bezuinigingen, zegt econoom Debipersad. Het beleid past binnen het diepgewortelde patronagesysteem, waar ook Santokhi zich schuldig aan maakt. Het benoemen van zijn echtgenote bijvoorbeeld, direct na zijn aantreden, op een aantal belangrijke posities: directeur van het Kabinet van de president en commissaris bij de Staatsolie. Of de benoeming van zijn dochter als hoofd van het Bureau Kwaliteit Management op zijn kabinet.

Dit terwijl de hoop juist was dat hij op dit vlak anders zou zijn. „Maar als je de mensen die de verkiezingscampagne financierden nu tegemoet moet komen, dan krijg je dat het beleid wezenlijk niet anders is dan je voorgangers”, zegt Ashwin Ramcharan (51), biograaf en schrijver van het boek Chan, we gaan Suriname redden.

Toen hij nog politieagent was, luisterde hij juist wel goed, weet de in Nederland woonachtige bedrijfskundige, die al dertig jaar bevriend is met Santokhi. Ramcharan herinnert zich de inspirerende gesprekken met Santokhi tijdens vakanties naar Suriname. „Chan was een vriend van de familie dus ik ken hem al praktisch mijn hele leven. Ik zat dan op het politiebureau waar hij werkte en hij was heel toegankelijk. Een man met autoriteit, maar zeer benaderbaar, hij luisterde goed en stelde vragen.”

Santokhi heeft een metamorfose ondergaan vanaf het moment dat hij president is geworden. Hij kan niet goed met macht omgaan

Aswhin Ramcharan biograaf en schrijver van het boek ‘Chan, we gaan Suriname redden’

De jaren van vriendschap leidden ertoe dat Ramcharan uiteindelijk met toestemming van Santokhi diens biografie schreef. Het boek kwam een halfjaar voor de verkiezingen van 2020 uit, en leest als een lofzang op Santokhi. Ramcharan dacht in hem krachtig leiderschap te herkennen: „Hij was een voorbeeldfiguur voor mij, als Surinamer die een stuk jonger was. Maar als ik de biografie nu zou schrijven zou het een ander verhaal worden. Santokhi heeft een metamorfose ondergaan vanaf het moment dat hij president is geworden. Hij kan niet goed met macht omgaan”, zegt Ramcharan. „Hij houdt van bewieroking, het streelt zijn ego.”

Santokhi’s culturele achtergrond kan ook een rol spelen in de verandering sinds zijn aantreden, denkt Ramcharan, die net als de president van Hindostaanse komaf is. „Leiderschap bij Hindostanen is vaak erg hiërarchisch. Dat was al zo in de tijd van Jagernath Lachmon, de founding father van de VHP. Daarbij is de Santokhi van nu iemand die niet van kritiek houdt, terwijl we voor zijn presidentschap vaak boeiende discussies hadden waarbij we het oneens konden zijn en er ruimte voor kritiek was. Sinds hij president is, is dat veranderd.”

Ramcharan ziet de uit de hand gelopen betoging als uitbarsting van de grote onzichtbare massa. Dat juist crime-fighter Santokhi zich als president ook met zogeheten friends-and-family-politiek (nepotisme) bezighoudt, terwijl hij als voormalig politiecommissaris en minister van Justitie het symbool was van goed en betrouwbaar bestuur, maakt de teleurstelling bij veel Surinamers extra groot.

„Mensen hebben al tien jaar lang dat systeem gehad onder ex-president Bouterse. En vanaf 2015 leveren ze al financieel in, de rek is eruit”, zegt politicus Dharm Mungra, die Santokhi uit regeringspartij VHP kent, waar hij zelf tot eind jaren negentig lid van was. Vlak na de verkiezingen praatte hij in op Santokhi om vooral geen coalitie te vormen met Ronny Brunswijk, ex-Junglecommando en veroordeeld voor drugshandel in Nederland en Frankrijk.

Santokhi ging toch met Brunswijk in zee, om het vereiste aantal zetels voor het presidentschap binnen te kunnen slepen en zo de NDP van Bouterse van de macht te houden. Dat er geen alternatief was, wuift Mungra weg. „Santokhi had haast, hij wilde snel president worden.” Santokhi, met wie Mungra naar eigen zeggen een prima band had, „reageerde bot op mijn advies niet met Brunswijk samen te werken. Op zulke momenten, als hij het met je oneens is, kan hij erg arrogant zijn. Alsof hij een politiehouding aanneemt. Hij spreekt dan met je alsof je een verdachte bent.”

Toen een week na de rellen en de plunderingen Santokhi en Brunswijk samen op tv verschenen, sprak die scène boekdelen. Ze zaten op een grote bank, ver uit elkaar. „Wat ik daar zag was een totale verwijdering”, zegt Ashwin Ramcharan. Hij kan de coalitie niet anders beschrijven dan als „toxisch”. „Santokhi heeft als rechterhand een veroordeelde persoon die hij niet optimaal kan inzetten. En de corruptie en vriendjespolitiek wordt in stand gehouden door de giftige combinatie van deze twee mensen, die elkaar op geen enkel vlak aanvullen, maar eerder in de weg zitten. Het is bekend dat Brunswijk veel macht naar zich toe trekt en zelf ook het presidentschap ambieert.”

Ter illustratie haalt Ramcharan het beroemde Indiase epos Bhagavad Gita aan. Daarbij schiet de god Krishna zijn vriend Arjun te hulp als die moet vechten in de oorlog en wijst hem de weg in moeilijke tijd. „Je kunt alleen maar een goede leider zijn als je goede mensen naast je hebt, die het echt met je menen. Als het adviseren niet eerlijk gaat, dan ga je als leider ten onder”, zegt hij.

Wat Ramdin de president adviseert voor de „tweede helft van de wedstrijd”, zoals hij diens resterende ambtstermijn noemt, is dat hij juist harder mag optreden. „Santokhi mag zijn gezag wat nadrukkelijker presenteren. Hij is een democraat in hart en nieren en wil altijd iedereen ruimte geven om mee te beslissen. Maar bij bestuurlijke beslissingen mag hij best daadkrachtiger optreden en harde besluiten nemen.”

Na de bestorming van de Assemblee leek Santokhi even uit het veld geslagen, maar volgens Ramdin reageerde hij als een ervaren politieagent, „kalm en rationeel”. Sinds een week voert hij met verschillende organisaties gesprekken in wat hij noemt een „nationale dialoog”. Hoewel de meeste organisaties op de uitnodiging van Santokhi ingaan, heeft de VES geweigerd. Volgens Debipersad is er geen behoefte aan een gesprek met Santokhi, omdat „alle adviezen van de economen allang beschreven zijn en besproken”. Het is aan Santokhi ze nu uit te voeren, vindt Debipersad.

Een zakenkabinet dan? Dharm Mungra lijkt het een utopische gedachte en alleen haalbaar als Santokhi de deskundigen die dan de ministersposten krijgen een heldere opdracht geeft. „Het gaat dan echt om het land en de mensen, en niet meer om het zijn van de president. De vraag is of Chan daartoe in staat is.”

Correctie (4 maart 2023): Een eerdere versie van dit artikel meldde dat naast president Santhoki en diens vrouw ook minister Ramdin (Buitenlandse Zaken) met zijn echtgenote op het podium stond bij president Lula’s inauguratie. Dat was niet het geval en is hier boven aangepast.

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

admin
November 24, 2024
0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”

‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

admin
November 24, 2024
0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”

Luister naar

Related Posts