De zaak
Een zus beschuldigde haar broer ervan dat hij haar en haar iets oudere zus in hun jeugd had misbruikt. Ze meldde het misbruik bij de ouderlingen van een kerkelijke gemeente van Jehovah’s Getuigen in de Gelderse bijbelgordel. Haar broer was daar intussen zelf ook ouderling geworden. Door de melding gingen de ouderlingen van die kerkelijke gemeente praten met de zussen, de broer en hun ouders, na advies van het landelijk kantoor van Jehovah’s Getuigen. Dit kerkgenootschap heeft namelijk een uitgebreid protocol voor het onderzoek naar „ernstig kwaaddoen”. Daarin wordt onder andere precies omschreven wat seksueel misbruik is en wat de eisen zijn aan het bewijs ervan.
In de gesprekken met de ouderlingen bleek dat de man één of beide zusjes „ongeoorloofd heeft aangeraakt”, maar het werd almaar niet duidelijk of de broer toen 18 of 19, dan wel ongeveer 14 jaar was. Niettemin legde het kerkgenootschap sancties op: de man mocht in de kerk geen functie meer vervullen en hij mocht niet met een kind alleen zijn. Daarnaast vertelden de ouderlingen alle ouders van minderjarigen in de kerkelijke gemeente dat zij alert moesten zijn op contacten van hun kinderen met hem.
Een klein jaar later trok de oudere zus schriftelijk haar verklaring in, en na brieven van zijn ouders en van de advocaat van de broer hieven de ouderlingen de sancties op. Maar ze kwamen niet terug op wat ze aan de gezinnen hadden verteld.
De man stapte naar de rechtbank, want hij wilde rehabilitatie en schadevergoeding, maar die achtte zich niet bevoegd om daarover te oordelen. Want in de wet staat dat kerkgenootschappen „worden geregeerd door hun eigen statuut, voor zover dit niet in strijd is met de wet”.
De uitspraak: Toegewezen
In hoger beroep beslist het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden heel anders. Doordat het onderzoek en de sancties in strijd waren met de eigen kerkelijke regels – onvoldoende bewijs, geen schriftelijke vastlegging, verwarring over de leeftijd – heeft de kerk onzorgvuldig gehandeld. De man krijgt 25.000 euro aan smartegeld, ruim 400 euro voor de antidepressiva die hij had moeten gebruiken en bijna 7.000 euro voor zijn advocaat- en andere juridische kosten. Het hof verplicht het landelijk kantoor van Jehovah’s Getuigen de Gelderse ouderlingen toestemming te geven alle gezinnen te vertellen „dat eiser geen kindermisbruiker is” en dat de ouders ten onrechte waren gewaarschuwd.
Er is de scheiding tussen kerk en staat, maar die gaat volgens het hof niet zo ver dat iemand in een kerkelijk geschil bij een inbreuk op zijn eer en goede naam geen rechter zou kunnen bereiken. En deze kerk heeft geen goede interne procedure waarin de eisen van de man zouden kunnen worden behandeld.
Het Commentaar
Advocaat Hans Bügel (Helmantel & Bügel) bepleitte de zaak voor de broer bij de rechtbank en het hof. Zijn cliënt is nog altijd actief lid van Jehovah’s Getuigen. „De uitspraak van de rechtbank vonden we niet rechtvaardig. Dan zou je zowat alles binnen een kerk aan de civiele rechter kunnen onttrekken.”
Voor een onrechtmatige daad moet je altijd naar de context kijken, „dus waren de geldende kerkelijke regels over hoe de beschuldiging onderzocht moet worden hier terecht doorslaggevend”.
Volgens Bügel is 25.000 euro smartegeld „voor Nederlandse begrippen best hoog”. Ook advocaat Pieter Pel (Pel advocaten), die optrad voor het kerkgenootschap, vindt dat bedrag „wel opmerkelijk, al gaan de smartegeldbedragen in het algemeen omhoog”.
Zijn wederpartij „koos de civielrechtelijke insteek van inbreuk op eer en goede naam”. Daartegenover deed hij een beroep op een uitspraak van hetzelfde hof uit 2021, over een baptistengemeente die enkele kerkleden royeerde. „Het hof is wisselvallig, want toen had het de stringente lijn dat de gewone rechter niet kan toetsen hoe een kerkgenootschap de interne ordening toepast. En in de huidige zaak zijn ook alleen binnen de kerk ouders gewaarschuwd.”
Jehovah’s Getuigen gaat in cassatie. Dan zal de Hoge Raad beoordelen of de rechter deze zaak gezien de scheiding van kerk en staat mág behandelen en of de rechter de behandeling goed heeft gedaan.
Pel: „Het hof heeft het onderzoek door de kerk alleen beoordeeld op basis van stukken. Het heeft niets nagevraagd, er zijn geen getuigen opgeroepen en op de zitting is het onderzoek niet of nauwelijks besproken.”
Leon van den Broeke, hoogleraar rechtstheologie en kerkrecht aan de Theologische universiteit Utrecht, kan de redenering van het hof wel volgen. „Het kerkgenootschap kwam dan wel snel in actie, maar misschien handelde het niet even adequaat volgens de eigen regels.”
Net als andere kerkgenootschappen is ook Jehovah’s Getuigen zich „wel steeds meer bewust van mogelijke situaties van seksueel en ander misbruik. Ze hebben goed nagedacht over procedures daartegen. Ook orthodoxe kerken weten dat ze de boel niet meer kunnen dichthouden. Je wilt niet terechtkomen op de voorpagina van de krant.”
Uitspraak: Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, 11 februari 2025, ECLI:NL:GHARL:2025:1406
