De Russische staat biedt amper hulp aan de families van krijgsgevangen soldaten: ‘Achter ieder cijfer gaat het lot van echte mensen schuil’

Een maand nadat de man van Irina Krynina was opgeroepen voor militaire dienst en naar Oekraïne was gestuurd, verloor ze alle contact met hem. Toen ze haar Jevgeni niet veel later tussen andere krijgsgevangenen ontdekte in een video op Telegram, wendde ze zich tot het Russische ministerie van Defensie met de vraag of zij haar konden helpen haar man terug te krijgen. Ze kreeg nul op het rekest, en ook andere Russische instanties gaven niet thuis. Dus besloot ze hem zelf te gaan zoeken en reisde, samen met haar jonge dochters, eind 2023 stiekem naar Oekraïne.

„Het was winter, maar bij de Russische douane deed ik alsof we op vakantie gingen naar Turkije. We konden dus geen winterlaarzen meenemen, alleen zomerkleding”, vertelde ze later in een interview aan het Amerikaans-Europese medium Current Time. Ze vond haar man terug, maar de relatie hield geen stand. Terug naar Rusland, waar ze als ‘verraadster’ werd aangemerkt, kon ze vanaf dat moment ook niet meer. Dus bleef ze in Oekraïne en richtte de organisatie Nasj Vychod op, Russisch voor ‘Onze Uitweg’, om landgenoten te helpen hun mannen in krijgsgevangenschap te vinden en hen op de lijst voor een gevangenenruil te krijgen. Want, benadrukt Krynina: „Achter ieder cijfer gaat het lot van echte mensen schuil.” De sporadische uitwisselingen vormen tot nog toe het enige tastbare resultaat van de recente vredesonderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne in Istanbul. Vorige maand kwamen twee keer duizend gevangenen vrij.

Traag proces

Deze week begon de tweede grote uitruil van dit jaar, die in de komende dagen moet worden voltooid. Hoewel Moskou en Kyiv begin juni overeenkwamen ieder duizend gevangenen te ruilen, was over de afspraken de afgelopen dagen veel gesteggel. Zondag beschuldigde Oekraïne Rusland ervan te weigeren om alle zieke, gewonde soldaten vrij te laten. De Russische onderhandelaar Vladimir Medinsky stelde op zijn beurt, dat Kiev weigerde om de lichamen van 1.200 „ingevroren” soldaten terug te nemen, die in gekoelde vrachtwagens aan de grens zouden staan. Oekraïne stelde echter, dat Rusland de afspraken manipuleerde.

Om hun krijgsgevangen mannen te vinden en te ruilen, moeten Russische families een moeilijk en traag proces doorlopen. Waar hun eigen regering nauwelijks hulp biedt, doen de Oekraïense regering en hulporganisaties dat wel. Kruimeltje voor kruimeltje verzamelt Nasj Vychod informatie over vermiste Russische soldaten in Oekraïens krijgsgevangenschap en probeert hen in contact te brengen met familieleden thuis. In mei schreef de organisatie op haar website: „We hebben de hele maand non-stop gewerkt om zoveel mogelijk families te helpen hun gevangen mannen als krijgsgevangenen in Rusland te erkennen en een kans te krijgen op uitwisseling.”

Zelf heeft Krynina nooit in de oorlog of in Poetin geloofd. Toen haar man werd opgeroepen, probeerde ze hem ervan te overtuigen dat hij niet moest gaan. „Ik vroeg hem: waar denk je naartoe te gaan, heeft iemand Rusland soms aangevallen?”, vertelde ze in 2023 tegen de Russische nieuwssite Holod. Hij ging toch. Misschien niet omdat hij wilde doden, maar omdat zijn moeder als jong meisje in Afghanistan had gediend en zijn vader bij de brandweer zat. „Zijn ouders waren moedig geweest, waarom zou hij dan laf zijn?”

Het verhaal van Krynina moet tienduizenden Russische familieleden herkenbaar in de oren klinken. De vele ruzies met koppige mannen, die ondanks ontmoedigingen van familieleden toch gaan vechten. Om de torenhoge toelages binnen te slepen, uit een gevoel van zingeving of ‘patriottisme’, of uit angst door de staat als een ‘verrader’ te worden gebrandmerkt. Volgens schattingen van de Amerikaanse denktank CSIS zijn in ruim drie jaar tijd tenminste 250.000 Russische soldaten gesneuveld, waarschijnlijk zijn het er vele malen meer. CSIS schatte begin deze maand, dat de Russische verliezen – doden en gewonden – nog deze zomer de één miljoen bereiken: vijf keer meer dan in alle oorlogen, die Rusland na 1945 uitvocht.

Een rij met lijkzakken – nabij het front van Bachmoet wordt door een Oekraïens team gezocht naar de lichamen dan wel lichaamsdelen van gesneuvelde Russische soldaten.

Foto Nikoletta Stoyanova/EPA

Hoewel precieze cijfers onmogelijk te geven zijn, mede omdat Rusland zwaargewonde soldaten vaak zo snel als mogelijk terugstuurt naar het front, noemt de Russische hulporganisatie Idite Lesom, die Russische soldaten uit het leger helpt te vluchten, de CSIS-schatting in een reactie aan NRC „reëel”. Sinds het begin van de invasie hebben de BBC en het Russischtalige medium Mediazona, die de anonieme Russische doden natrekken, 110.000 mannen geïdentificeerd. Op dit moment zouden volgens de Oekraïense opperbevelhebber Oleksandr Syrski ruim 600.000 Russische soldaten in Oekraïne vechten. Dat is, schommelingen daargelaten, ongeveer net zoveel als in 2023.

Aan Oekraïense zijde, waar precieze aantallen eveneens geheim gehouden worden, ligt de schatting van het aantal verliezen op 400.000. Bovendien worden Oekraïense krijgsgevangen in Rusland niet zelden gemarteld en soms gedood. Vorige week meldde het in Polen gevestigde medium Vot Tak, dat zeker 200 Oekraïense soldaten in Russische gevangenschap zijn gedood. De Russische mensenrechtenverdediger Olga Romanova, betrokken bij de uitruil van gevangenen, denkt dat het er veel meer zijn. De wreedheden zijn volgens haar „geen toevalligheid”, maar worden begaan in opdracht van het Russische gevangeniswezen FSIN. Dat de krijgsgevangenen onder toezicht staan van het FSIN en niet van het Defensieministerie „druist sowieso in tegen alle internationale conventies”, aldus Romanova.

Lichamen

Over de afspraak dat de strijdende partijen, naast levende soldaten, ook ieder 6.000 lichamen van gesneuvelden zouden uitwisselen, was afgelopen week veel onduidelijkheid. Eind vorige week beschuldigden Moskou en Kyiv elkaar ervan de geplande repatriëring te verstoren. Rusland verklaarde dat de lichamen van 1.000 Oekraïense soldaten naar een afgesproken uitwisselingspunt waren gebracht, maar dat Oekraïense zijde niet op was komen dagen. Oekraïne beschuldigde Moskou ervan „vuile spelletjes te spelen” en beweerde dat Rusland zich niet aan de afspraken hield. De uitwisseling van lichamen zou nu voor komende week gepland staan.

Een beeld uit een door de Russische autoriteiten vrijgegeven video: Russische krijgsgevangen zwaaien met de Russische driekleur nadat ze zijn vrijgekomen en worden uitgeruild met Oekraïense krijgsgevangenen.

Dat zowel Moskou als Kyiv zoveel stoffelijke resten zouden bewaren, verbaast sommige analisten. „Waarom honderden of duizenden lichamen bewaren, die op het eerste gezicht geen diplomatieke of militaire waarde hebben”, zei journalist Dmitri Tretsjsjanin in een podcast van het Russische Meduza. Ook zei hij te twijfelen aan de Russische verklaringen van Rusland over vermissingen en identificatie. In Rusland geven legereenheden vermissingen op, die door militaire gerechtshoven moeten worden bekrachtigd. Onder de huidige Defensieminister Andrej Beloöesov zou het leger meer vermisten als gesneuveld registreren, mogelijk omdat dit het ministerie ontslaat van het uitkeren van salarissen aan familieleden.

Russische familieleden die hun man opgeven voor een gevangenruil, hopend dat hun man of kind terug te zien, komen niet zelden van een koude kermis thuis, zo blijkt uit gesprekken met Russische krijgsgevangenen, die hulpverleenster Krynina ze op haar YouTube-kanaal plaatst. De vaak piepjonge soldaten vertellen ontluisterende verhalen. Zo vertelde de 19-jarige Valeri Loekjanenko, die vrijwillig dienst nam en in februari krijgsgevangen werd genomen, dat het regelmatig voorkomt dat soldaten die weigeren te vechten, in opdracht van hun commandant worden vermoord. Ook komen jongens, die worden uitgeruild, vaak direct weer aan het front terecht. Op Krynina’s vraag wat Valeri heeft geleerd van zijn oorlogstijd, antwoordt hij: „Eerst nadenken, dan doen.”

Delen





Mail de redactie