De president van de Centraal Afrikaanse Republiek wil zijn macht niet opgeven

De grondwet van de Centraal Afrikaanse Republiek was „geen uitdrukking van de wil en de ambities van Centraal Afrikanen”, aldus president Faustin-Archange Touadéra. En dus moest-ie op de schop. Zondag stemden de inwoners van een van Afrika’s armste en door conflict geplaagde landen over een nieuwe grondwet. Een grondwet die, „naar wens van het volk”, de deur opent voor een derde (en vierde en vijfde termijn) voor Touadéra.

CAR’s pakweg 1,9 miljoen stemgerechtigden waren vooraf door oppositiepartijen opgeroepen vooral thuis te blijven en niet deel te nemen aan wat de leider van één van hen, Anicet Dologuele van de URCA-partij omschreef, als een „gigantische zwendel”: een poging van Touadéra om zichzelf oneindig vast te klampen aan het presidentschap, net als zijn buurmannen in Kameroen (al 40 jaar aan de macht) en Congo-Brazaville (39 jaar, met een korte onderbreking).

Lees ook: Nergens in Afrika is de Russische aanwezigheid zo zichtbaar als in de Centraal-Afrikaanse Republiek

„Het ultieme doel is duidelijk”, zegt ook Charles Bouessel, analist bij de International Crisis Group. „Met dit referendum stelt Touadéra zijn greep op de macht en zijn entourage veilig en versterkt hij deze verder.” De nieuwe grondwet schrapt de limiet op het aantal presidentstermijnen (nu twee) en verlengd deze van vijf naar zeven jaar. Ook worden de in 2016 geformuleerde (maar tot op heden niet uitgevoerde) plannen voor een senaat geschrapt en wordt er een functie voor een (door de president benoemde) vicepresident geschapen.

De officiële uitslag wordt pas over enkele dagen bekend, net als de uiteindelijke opkomst, maar de uitkomst staat hoe dan ook al vast, stellen analisten, oppositieleden en mensenrechtenorganisaties. „Zelfs bij een lage opkomst kunnen ze de resultaten altijd nog naar hun hand zetten”, zegt één van hen, die anoniem wil blijven, tegen NRC. „Dat deden ze in het verleden ook al.”

Papieren vrede

De huidige grondwet stamt uit 2016, het jaar dat Touadéra aan de macht kwam en er, op papier, een einde kwam aan de burgeroorlog die toen al jaren woedde in het mineraalrijke en tegelijk straatarme land. Toch ging buiten de hoofdstad Bangui het geweld van verschillende rebellenbewegingen gewoon door. Bij Touadéra’s herverkiezing in 2020 kon vanwege de onveiligheid krap een derde van de bevolking stemmen.

Ook ditmaal hing de dreiging van geweld boven het referendum, wat naast de boycot van de oppositie een grote impact op de opkomst kan hebben gehad, volgens analist Bouessel. Maar niet volgens Fidèle Gouandjika, boezemvriend en speciaal adviseur van de president. Een week voor de stemming is hij vol vertrouwen. „Mevrouw de journalist, ons land telt 140 kiesdistricten en in al die districten door heel het land wordt nu campagne door ons gevoerd.”

De Wagner Groep zou nauw betrokken zijn geweest bij de totstandkoming van de nieuwe grondwet, wat burgers angstig maakt tegen te stemmen

Gouandjika’s oneindige optimisme – in minder mate gedeeld door een meer voorzichtige woordvoerder van de president – heeft een simpele reden: „De Russen.” Al enkele jaren heeft president Touadéra zijn lot in handen gelegd van huurlingen van de Wagner Groep, die niet alleen hem persoonlijk beveiligen, maar ook meevechten met zijn leger tegen rebellen (volgens de VN maken zij zich schuldig aan grove oorlogsmisdaden).

Na de recente muiterij van Wagner-leider Prigozjin en diens huurlingen in Rusland, leek hun toekomst in ook de Centraal Afrikaanse Republiek onzeker. Maar vorige week landde een nieuwe groep in Bangui, in aanloop naar het referendum dat ze samen met Rwandese soldaten logistiek ondersteunden en hielpen beveiligen. Voor MINUSCA, de VN-vredesmissie die sinds 2014 in het land aanwezig is en bij verkiezingen ondersteuning gaf, viel het referendum buiten haar mandaat.

Lees ook: In de Centraal-Afrikaanse Republiek blijft de Wagner Groep business as usual

Het hoofd van die missie baarde opzien door het referendum wel „te verwelkomen”. Dit terwijl CAR’s Constitutionele Hof de wijzigingen in eerste instantie nog als ongrondwettig bestempelde, waarna Touadéra het hoofd van het Hof per presidentieel decreet met vroegtijdig pensioen dwong. Ook vanuit Parijs en Washington D.C. klinkt nauwelijks kritiek, in een poging, aldus analisten, om Touadéra los te weken van de Russen en Wagner.

Die laatsten zouden op hun beurt nauw betrokken zijn geweest bij de totstandkoming van de nieuwe grondwet. Onder Touadéra kregen tal van schimmige bedrijven gelieerd aan de Wagner Groep lucratieve concessies, onder meer voor een grote diamantmijn. „We leven in een staat van terreur”, vertelt een inwoner van Bangui over de telefoon, verwijzend naar de huurlingen. „Wie durft dan nog nee te stemmen?”