Hij wil het zelf liever niet, maar de vraag wie dan wel, blijft deze verkiezingscampagne terugkeren. NSC-lijsttrekker Pieter Omtzigt zei zaterdagavond bij Nieuwsuur dat het „een mogelijkheid” is dat zijn partij iemand van buiten vraagt om premier te worden als NSC op 22 november de grootste wordt. „Daar zijn we nog niet uit als partij”, zei Omtzigt. Is het niet raar dat zijn partij de kiezer hierover geen duidelijkheid geeft, vroeg presentator Mariëlle Tweebeeke. Omtzigt vindt van niet, zei hij dit weekend ook in De Telegraaf. „Eerst kijken hoe de formatie loopt.”
Omtzigt breekt deze campagne met de inmiddels decennialange Nederlandse traditie dat de lijsttrekker van de grootste partij automatisch ook premier wordt. Door onduidelijkheid over het premierschap te laten bestaan, domineert de premiersvraag deze campagne nog meer dan normaal. Dat komt ook omdat zeker is dat Nederland na dertien jaar Mark Rutte een nieuwe premier krijgt: Rutte is niet opnieuw lijsttrekker. Welke partij de premier mag gaan leveren, is nog heel spannend. NSC en de VVD staan in de opiniepeilingen aan kop, maar ook GroenLinks-PvdA hoopt ondanks een paar virtuele zetels achterstand nog de grootste partij te kunnen worden.
De drie koplopers in de peilingen probeerden zich dit campagneweekend allemaal op hun eigen manier tot de premiersvraag te verhouden. Frans Timmermans, de leider van GroenLinks-PvdA, wilde bij WNL op Zondag niet zeggen of hij zijn concurrent Omtzigt geschikt vindt als premier, maar zei wel: „Besturen is iets anders dan controleren, dat zal hij moeten bewijzen.” Die ervaring als bestuurder heb ik zelf wel, leek Timmermans ermee te willen zeggen.
Lees ook
Pieter Omtzigt twijfelt en is onduidelijk maar voor hem gelden de campagnewetten niet
Extreem-rechts
De lijsttrekker van GroenLinks-PvdA hengelde bij WNL ook uitdrukkelijk naar de strategische stem van links-progressieve kiezers door ervoor te waarschuwen dat Omtzigt, of hij nu premier wordt of niet, aankoerst op een rechts-conservatieve coalitie. Op de Universiteit Twente suggereerde Omtzigt vorige week dat hij wel iets ziet in een zespartijenkabinet van VVD, NSC, BBB, CDA, SGP en JA21. „Ik ben blij dat hij ergens duidelijkheid over geeft”, zei Timmermans, „namelijk dat hij liever over rechts gaat.”
Timmermans probeert zichzelf deze campagne, in tegenstelling tot Omtzigt, wel als de ideale premier en staatsman neer te zetten. Hij reisde vorig weekend naar Berlijn voor een afspraak met de Duitse bondskanselier Olaf Scholz en pakte vrijdag het vliegtuig naar Spanje om op zaterdag het congres van de Partij van de Europese Sociaaldemocraten (PES) toe te spreken. In zijn speech waarschuwde Timmermans voor de samenwerking van centrum-rechts met extreem-rechts. „Overal waar extreem-rechts mee mag regeren, zie je duidelijk dat ze centrum-rechtse partijen opslokken. En het politieke midden raakt besmet. Wij zullen nooit samenwerken met extreem-rechts.”
De reis van Timmermans, anderhalve week voor de Tweede Kamerverkiezingen, leidde afgelopen dagen tot enige discussie aan talkshowtafels en op sociale media. Dit een-na-laatste weekend voor de verkiezingen is Timmermans wel in Spanje, maar hij zegde af voor het RTL-verkiezingsdebat van zondagavond. Timmermans verklaart tegen NRC dat hij „een afweging moest maken”.
„Het bleek goed in te passen in het verdere programma. We hebben al met elkaar kunnen praten over de Europese verkiezingen van volgend jaar, wat de grote thema’s worden. We hebben het gehad over het Midden-Oosten en de spanningen in onze samenlevingen.” Timmermans had zondag in Nederland wel weer een vol programma: naast zijn optreden bij WNL liep hij mee met de Klimaatmars in Amsterdam en werkte hij aan de traditionele lijsttrekkerskrant van De Telegraaf.
Rutte de straat op
Voor de VVD was de demissionair premier opvallend genoeg meer op straat dan de kandidaat-premier. Mark Rutte ging zaterdag én zondag op zes plekken flyeren, onder meer in Almere en Utrecht. Het is voor het eerst deze campagne dat Rutte voor de partij wordt ingezet en dat is best opmerkelijk, omdat deze verkiezingen over het Nederland van na het tijdperk-Rutte gaan. Anderzijds is Rutte traditioneel goed in het contact met kiezers op straat en denkt de VVD waarschijnlijk dat zijn internationale zichtbaarheid, deze week nog met een reis naar Qatar en Israël, positief op de partij kan afstralen.
VVD-lijsttrekker Dilan Yesilgöz, die zaterdag ging flyeren en zondag meedoet aan het tweede RTL-debat, moet deze campagne balanceren als het om Rutte gaat. Ze wil niet te veel afstand nemen van de man aan wie de VVD veel te danken heeft, maar moet ook laten zien wat ze anders wil doen. In een interview met NRC kritiseerde ze eerder de „waterige compromissen” van de afgelopen jaren, en noemde ze de Toeslagenaffaire en het dossier rond het Groningse gas „blinde vlekken” van Ruttes kabinetten.
Rutte zelf wilde Yesilgöz en de keuzes die zij maakt als partijleider niet becommentariëren, zei hij op een van zijn vrijdagse persconferenties, kort nadat duidelijk was dat hij weg bleef en Yesilgöz hem opvolgde. Hij wilde niet over zijn graf regeren, maar wel achter haar staan.
Dit weekend lukte het niet meer om hem binnen te houden, zegt een woordvoerder van de VVD. „Het bloed kruipt waar het niet gaan kan.” Rutte vindt het flyeren en in gesprek gaan met kiezers vooral heel erg leuk, volgens de woordvoerder. „Misschien wel het leukste van iedereen bij de VVD.”
Of Pieter Omtzigt geschikt is om hem op te volgen wil Rutte niet zeggen. „Ik zeg níéts over andere partijen.” Of het campagnetechnisch een reden heeft dat Rutte – toch de bekendste VVD’er – zich mengt in de campagne? Rutte wuift het weg. Hij zal altijd blijven flyeren, zegt hij. „Ik heb die partij zoveel te danken.”
Met medewerking van Guus Valk.
Lees ook
De VVD wil een ‘nieuw hoofdstuk’, maar gebruikt oude woorden
