Heel wat Europarlementariërs hebben de hoorzittingen in hun parlement voor de nieuwe Europese Commissie het liefst zoals hun biefstuk: bloedig. Zo vaak komt het niet voor dat hun Europees Parlement het machtigste instituut in Brussel is. Maar de komende negen dagen is het lot van alle 26 kandidaten met wie Ursula von der Leyen de Commissie wil vormen toch echt in hun handen.
En dus mag er wel eentje sneuvelen – of een paar.
De timing is dit jaar ongelukkig. Veel ogen, ook in Europa, zullen gericht zijn op de verkiezingen in de Verenigde Staten. Een beetje onhandig is het wel, erkennen de parlementariërs zelf. „Eigenlijk is het van de zotte dat we in die ene week in de vijf jaar dat er aandacht is voor het Europees Parlement die aandacht zelf weggeven aan de Amerikaanse verkiezingen”, zegt CDA’er Jeroen Lenaers.
Toch maakt dat de hoorzittingen – verhoren van drie uur per kandidaat-commissaris – niet minder cruciaal. Von der Leyen is deze zomer al herkozen als voorzitter, maar pas met de instemming van het parlement kan haar Commissie officieel van start gaan.
Al weken bereiden de kandidaten, onder wie Wopke Hoekstra, zich op hun verhoor voor. Ze hebben al schriftelijke vragen beantwoord, goed bedacht welke toezeggingen ze zich wel en niet kunnen permitteren en gewerkt aan hun charmes. Wie zichzelf niet goed verkoopt, wordt hard aangepakt.
Bloedbad
De afgelopen twintig jaar werd altijd minstens één persoon naar huis gestuurd door het Europees Parlement. In 2019, toen Von der Leyen haar eerste Commissie samenstelde, gingen er zelfs drie onderuit. De Hongaarse en Roemeense kandidaten werden afgewezen vanwege hun financiële belangen. De Française Sylvie Goulard werd in haar hoorzitting te licht bevonden, moest voor een tweede verhoor verschijnen en zakte alsnog.
Ligt een nieuw bloedbad in het verschiet? Het wordt spannend, zeggen ervaren parlementariërs. Dat heeft alles te maken met de nieuwe verhoudingen sinds de Europese verkiezingen van juni dit jaar. De radicaal-rechtse flank is in omvang gegroeid en intussen zijn de centrumrechtse christendemocraten voor vrijwel iedere denkbare meerderheid onmisbaar geworden.
Het beleid in Brussel mag dus ook best wel wat meer naar rechts opschuiven, benadrukt de christendemocratische voorman Manfred Weber graag. Denk: minder harde deadlines voor klimaatbeleid, meer migratiedeals. Dat de progressieve partijen daarover klagen, irriteert hem.
En die ergernis is wederzijds. De progressieve partijen, die Von der Leyen deze zomer nog in het zadel van het voorzitterschap hielpen, zien op hun beurt in de afgelopen weken met afschuw dat Weber met zijn troepen in enkele gevallen zelfs mee stemt met radicaalrechtse partijen.
Deze oplopende spanningen kunnen tijdens de hoorzittingen een kookpunt bereiken. In het verleden hielden christendemocraten en sociaaldemocraten elkaar vast. Zij leveren samen de meeste commissarissen. Er was altijd wel een kandidaat die extra huiswerk moest doen (in de vorm van een vragenronde of een tweede verhoor) of zelfs naar huis moest, maar de meerderheid overleefde het vragenvuur.
Belangrijk machtsmoment
Zo’n vanzelfsprekende coalitie als toen bestaat echter niet meer. Om goedgekeurd te worden, is geen gewone een tweederde meerderheid vereist. Als de ergernissen uit de hand lopen, kunnen de partijen elkaars kandidaten saboteren. Dat maakt de vooruitzichten onzeker.
„Dit is voor het parlement een belangrijk machtsmoment”, zegt D66-fractieleider Gerben-Jan Gerbrandy. „Ik vind niet dat dat politiek misbruikt moet worden. Het is wel zo dat Von der Leyen de afgelopen weken een paar rare dingen heeft gedaan. Ze heeft de ontbossingswet, een van de belangrijkste groene plannen, uitgesteld en je kunt vragen stellen bij sommige posten die ze in deze commissie heeft toebedeeld. Ik sluit niet uit dat daar ook rekeningen worden vereffend.”
Als voorbeeld noemt Gerbrandy Sylvie Goulard, de Française die in 2019 onderuit werd gehaald. „Dat was gewoon een keiharde wraakactie van Weber op [de Franse president] Macron, omdat hij die ervan de schuld gaf dat hij geen Commissievoorzitter mocht worden. Dat vind ik vuile politiek.”
Tegelijkertijd gaat het in de eerste plaats om competentie, zegt Gerbrandy. Dat bleek bij VVD’er Neelie Kroes, die in 2009 op het punt stond voor haar tweede termijn toe te treden tot de Europese Commissie, dit keer met digitale zaken als portefeuille. „Die had het duidelijk onderschat en dacht: ik heb het eerder gedaan. Dat ging bijna mis.” Kroes kreeg een herkansing, kwam beter voor de dag en mocht aan de slag.
Politieke spelletjes
Lenaers speelt een belangrijke rol in de voorbereiding op de verhoren. Hij is ‘chief whip’ bij de Europese Volkspartij, de christendemocratische overkoepelende partij, en moet binnen de partij zorgen voor fractiediscipline. Ook neemt hij het voortouw bij het verdelen van de vragen die de verschillende christendemocraten zullen stellen.
Vanaf volgende week zit Lenaers meerdere keren per dag aan tafel met Weber en de andere kopstukken van de Europese Volkspartij om de strategie door te nemen. Het doel is nooit om iemand weg te stemmen: er valt meer te halen. „Omdat 14 van de 26 commissarissen van de EVP zijn, is onze drijfveer altijd geweest: we moeten deze commissie over de drempel helpen. Tegelijkertijd willen we wel dat er een paar beloften worden gedaan, bijvoorbeeld ten aanzien van het verminderen van regeldruk.”
Lees ook
Het cordon sanitaire tegen radicaal-rechts sneuvelt nu ook in Europa
Vuurwerk wordt verwacht op dinsdag 12 november, als de zes beoogde vicepresidenten van de Commissie allemaal verhoord worden. Een van hen springt eruit: de Italiaan Raffaele Fitto. Binnen de Commissie moet hij de grote potten geld voor regionale ontwikkeling en het coronaherstelfonds gaan overzien. Maar zijn partijkleur – hij is lid van Fratelli d’Italia, de radicaalrechtse partij van Giorgia Meloni – maakt hem bij voorbaat een doelwit.
„Dat zal wel de toon voor de dag zetten”, voorspelt Lenaers. „Als Fitto een slechte hoorzitting heeft, wordt hij daar zelf natuurlijk op beoordeeld. Maar als hij een goede hoorzitting heeft en er wordt alsnog moeilijk gedaan vanwege politieke spelletjes, dan gaat dat ook wel gevolgen hebben voor de rest van de dag.”
In het doemscenario, zo schetst een betrokkene, kan een blokkade van Fitto’s kandidatuur ertoe leiden dat alle andere kandidaten die dag als dominosteentjes omvallen. Al zijn er ook tegengeluiden van bezwerende stemmen, die zeggen dat iedereen het wel eens zou kunnen overleven. Hun uitleg: een Europees Parlement dat zichzelf bevecht en de Commissie nog langer van zijn werk houdt, en dan ook nog eens zo kort na cruciale verkiezingen in de VS, dat bewijst zichzelf toch geen dienst?
