De pionier van het modernisme James Ensor: van zeegezichten tot duivelse maskers

Een van de leukste Netflix-titels van 2024 is geen serie, film of documentaire, maar een programma in een genre dat nogal is ingekakt: de talkshow. De Amerikaanse komiek John Mulaney werd afgelopen mei een week lang ingezet als presentator van een rechtstreeks programma op Netflix, Everybody’s In LA genaamd. Mulaney, een charismatische ontregelaar die uitstekend kan improviseren, creëerde een chaotische en spontane sfeer tijdens de zes afleveringen die hij maakte. Rode draad in het praatprogramma was Los Angeles, de stad waarin Netflix die week een festival organiseerde met beroemde stand-upcomedians. Die schoven ook meteen aan bij Mulaney, samen met onbekende gasten. Mulaney kreeg alle vrijheid en mocht zich uitleven met absurdisme. Hij voerde met zijn gasten onvoorspelbare onzingesprekken over onderwerpen als palmbomen, helikopters en aardbevingen.

Everybody’s In LA is nog altijd terug te kijken en is, mede door niet echt op de actualiteit in te gaan, maanden later nog steeds leuk. Terwijl dure dramaseries een zo groot mogelijk publiek moeten bereiken, kan een goedkoper praatprogramma zich richten op een niche. Dat maakt het ook mogelijk ook meer risico’s te nemen. Het is een fijne afwisseling van de gelikte reguliere talkshows en ook heel anders dan de eindeloze reeks ‘gesprek van de dag’-praatprogramma’s van de Nederlandse tv.

Mulaney en Netflix zeggen niets over een vaste voortzetting van deze specifieke talkshow, maar het lijkt onvermijdelijk dat de formule (mogelijk in aangepaste vorm) vaker gebruikt zal worden. Een fijn vooruitzicht. En wat in elk geval vaststaat: Netflix en andere streamers gaan steeds meer inzetten op rechtstreeks uitgezonden programma’s. Stand-upcomedy is hier geschikt voor, zo was de eerste liveshow op Netflix een special van komiek Chris Rock waarin hij voor het eerst een uitgebreide reactie gaf op de klap die acteur Will Smith hem gaf tijdens de Oscars in 2022.

Everybody’s In LA

Foto’s: Netflix

Nieuwe aanpak

Lange tijd wilde Netflix de stap naar rechtstreekse programmering niet maken. Langzaam maar zeker begint dat te veranderen. Het past in de strategie om een alles-in-één plek te worden, en niet alleen een platform voor on-demandvideo. Daarmee wordt de implosie van de traditionele tv-zenders – zeker in de VS al ernstig verzwakt door de concurrentie van streamers – verder versneld.

Na de talkshow van Mulaney en andere voorzichtige uitstapjes, waaronder een tenniswedstrijd tussen Rafael Nadal en Carlos Alcaraz, maakt Netflix inmiddels grote stappen. Zo kunnen liefhebbers van de betere culttelevisie vanaf begin 2025 kijken naar de liveshow Raw van WWE (World Wrestling Entertainment). Er is een overeenkomst voor tien jaar met WWE, naar verluidt voor een bedrag van 5 miljard dollar. De gespierde mannen en vrouwen van WWE vechten daarin gechoreografeerde worstelwedstijden uit in de ring, gecombineerd met overdreven, soapachtige verhaallijnen die opbouwen naar grote evenementen met namen als Wrestlemania en Summerslam. In Europa zullen die extra grote shows ook te zien zijn via Netflix. Hier worden de gevechten om de verschillende titels gehouden en komen langlopende vetes tot een einde. De uitkomsten van de gevechten staan vast, maar dat ziet het publiek als een pluspunt: zo krijg je de beste verhaallijnen en spectaculairste ‘wedstrijden’.

De wedstrijden vinden plaats in grote sportstadions en hebben door het gebruik van vuurwerk en harde muziek ook iets weg van een popconcert. Worstelaars als Hulk Hogan verschenen in de jaren tachtig op MTV, popster Cyndi Lauper verscheen bij de eerste Wrestlemania in 1985.

Later werden worstelaars als Dwayne ‘The Rock’ Johnson, Dave Bautista en John Cena bekende namen die na hun worstelcarrière naar Hollywood trokken om in (actie)films te spelen. Hoogwaardige cultuur? Zeker niet. Maar in de categorie ‘guilty pleasure’ een geinige toevoeging aan het aanbod van Netflix (WWE en Netflix spreken zelf van ‘sports entertainment’). De shows van WWE gaan het hele jaar door en leveren Netflix dus een structurele stroom aan liveprogrammering op. En het is niet het enige stukje ‘sports entertainment’ op de dienst. Zo namen afgelopen week twee grote sterren uit de wereld van competitief eten het tegen elkaar op. Joey Chestnut en Takeru Kobayashi verorberden maandag een heleboel hotdogs.

Het past in de strategie om een alles-in-één plek te worden

Voor serieuzere sport moet je vooralsnog bij andere diensten zijn, zoals HBO Max (met programmering van sportzender Eurosport) en Viaplay (Formule 1 en buitenlands voetbal).

Het volgende grote live-evenement van Netflix vindt plaats op 15 november. Op die dag staat een bokswedstrijd tussen voormalig wereldkampioen Mike Tyson (58) en influencer Jake Paul (27) gepland. Die wedstrijd stond al eerder in het jaar gepland, maar Tyson kampte met gezondheidsproblemen. Paul heeft een relatie met de Nederlandse schaatster Jutta Leerdam en verscheen al eens op de tribune bij een wedstrijd van haar. Gaan we Leerdam op Netflix zien? Het zou zomaar kunnen.

Delen

Mail de redactie

‘Hos geldiniz, welkom”, zegt Selvet Sükür, terwijl ze de voordeur voor ons opendoet. Ze staat in de deuropening van haar huis in Geuzenveld-Slotermeer, een van de meest westelijke wijken van Amsterdam. Als we onze schoenen in de gang hebben uitgedaan en doorlopen naar de huiskamer, staat er een uitgebreid ontbijt voor ons klaar. Eksimik – een soort cottagekaas met groene pepers. Komkommers, tomaten en olijven. Msemen en börek.

Samen met fotograaf Çigdem Yüksel (35) ben ik op bezoek bij Selvet Sükür, die in 1951 geboren werd in Kiklareli, een dorp in het noordwesten van Turkije. Ze kwam in 1973 naar Nederland. Selvet Sükür is een van de 22 vrouwen die Yüksel portretteerde voor haar project Je moest eens weten. De eerste generatie vrouwen uit Turkije in Nederland, dat vanaf eind september te zien is in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam.

In de tentoonstelling en in het fotoboek zijn behalve de portretten van Yüksel ook foto’s uit de privé-albums van de vrouwen te zien: gekreukte jeugdfoto’s in zwart-wit, bruiloften, kinderen, een picknick in het park. Daarnaast werden alle vrouwen geïnterviewd – een aantal van hun verhalen is in de tentoonstelling ook in een video te zien.

Sükür vertelt in het Turks en in het Nederlands: „Sinds ik niet meer werk en nu ik ouder word, begin ik de taal soms te vergeten”, zegt ze. Yüksel vertaalt als Sükür de Nederlandse woorden even niet vinden kan. Vier jaar nadat Nederland in 1964 een wervingsverdrag met Turkije had gesloten, werd haar man Sait Sükür in Istanbul gerekruteerd door een selectieteam van de Amsterdamse NDSM-werf. Er hangt een foto van zijn vertrek: vijf jonge mannen die vrolijk de camera inkijken. In de fotolijst zit ook het treinkaartje van toen, ‘groepsreis’ staat erop. Vanaf het Sirkeci-station in Istanboel via Bulgarije en Oostenrijk naar München. Van daaruit verder naar Amsterdam, waar hij en zijn collega’s een onderkomen vonden in een van de 34 witte houten barakken van woonoord Atatürk, op loopafstand van de werf in Amsterdam-Noord.

Toen Sükür haar man in 1973 naar Nederland volgde, kon dat alleen als ze ook aan het werk ging. „Om een verblijfsvergunning te kunnen krijgen, moesten Turkse vrouwen werken”, legt Yüksel uit. Dat gold ook voor Yüksels oma, die in de jaren zeventig met haar kinderen naar IJmuiden kwam, waar haar man al een aantal jaren voor Hoogovens werkte. Haar grootmoeder ging aan de slag in de visfabrieken in de havens. „Ik was veertien toen ze overleed. Pas later begon ik me af te vragen: hoe was dat eigenlijk voor haar, om naar Nederland te komen? Haar familie in Turkije achter te laten? Wat waren haar dromen, hoe vond ze hier haar weg, terwijl ze de taal niet sprak? Taallessen of inburgeringscursussen waren er niet. Elke ochtend liep ze door de duinen naar de fabriek, wat ging er door haar hoofd?”

Derde generatie

Yüksel deed een master journalistiek aan de Universiteit en werkte voor de Volkskrant. Ze maakte meerdere series over afkomst en identiteit: Niet meer zonder jou, 2015; A New Beginning, 2021. In 2017 won ze de Zilveren Camera voor een serie over gevluchte Syrische kinderen in Turkse fabrieken. In 2020 en 2022 deed ze twee keer een onderzoek naar de representatie van moslima’s in de media. „Ik hou me bezig met ons collectief visueel geheugen. Wat voor beelden maken we eigenlijk en hoe bepaalt dat onze blik op de wereld? En wat voegt mijn werk toe aan dat geheugen?”

Yüksel legt uit hoe ze haar eigen oma en haar eigen moeder niet herkende in de beelden die ze tegenkwam. „In kranten zag ik vrouwen met een bloemetjeshoofddoek die in een lange jas op straat of op de markt lopen. Meestal van achteren en van een afstandje gefotografeerd.” ‘Safarifoto’s’, noemt ze die beelden, alsof de fotograaf een exotische soort observeert, zonder zich daar in te verdiepen.

„Ik kan mijn grootmoeder niets meer vragen”, zegt Yüksel, „maar de tijd dringt voor al die vrouwen die tegelijk met haar aankwamen. Het is deze groep vrouwen met wie mijn verhaal en dat van honderdduizenden andere Nederlanders uit Turkije begint. Ik ben inmiddels de derde generatie. Ik ben hier geboren en opgegroeid. Maar Turkije is ook een deel van mij. Het is van belang om te weten wie onze voorouders waren en wat hun verhaal is. Ook omdat we in een tijd leven waarin de retoriek als het over migranten gaat niet mals is. Dat dehumaniseert en demoniseert mensen. Het woord ‘migrant’ komt steeds meer onder druk te staan. Ik vind het belangrijk een verhaal te laten zien dat recht doet aan de menselijke ervaring van migratie en aan het leven van deze vrouwen.”

Door te kiezen voor portretten, intieme familiefoto’s en interviews probeert ze een gelaagd beeld te geven. „Iedereen, ongeacht afkomst, zal zich kunnen herkennen in het leven van deze vrouwen; de complexiteit, de veelzijdigheid, het mens-zijn.”

Sükür vertelt over die eerste jaren, waarin het echtpaar eerst op zolder woonde bij een ouder Nederlands stel en uiteindelijk in 1991 Geuzenveld terechtkwam, inmiddels met vier kinderen. Ze vertelt over haar eerste werkgever, meneer Kommer die een winkel op de Kinkerstraat had en die haar kip in het kerstpakket gaf in plaats van varkensvlees. Ze praat over haar werk als schoonmaakster in het Stedelijk Museum in de jaren tachtig, via de Dienst Was(ch) en Schoonmaak, Bad en Zweminrichtingen (WSBZ) van de gemeente Amsterdam. Voor de kunst die daar hing had ze geen belangstelling, ook omdat het dan al haar derde schoonmaakdienst van de dag was. Om 5.50 uur had ze al de tram gepakt naar de Slavenburg’s Bank, later Le Crédit Lyonnais, in het centrum. En ’s middags poetste ze bij twee scholen in oud-West.

Het emotioneert haar als ze vertelt over die tijd, en hoe ze door al dat werken en die lange dagen de kinderen zo weinig zag toen ze klein waren. „Ze lagen nog in bed als ik de deur uitging en ze sliepen als ik thuiskwam.” Haar man overleed in 2002, haar jongste was toen dertien.

„‘Bir bilsen…’, je moest eens weten, is wat de vrouwen vaak tegen mij zeiden toen ik vroeg naar hun leven”, zegt Yüksel. „Deze vrouwen hebben veel meegemaakt. Van slechte arbeidsomstandigheden tot eenzaamheid en racisme. Liefde en ongelukkige huwelijken. Beknot zijn als vrouw én emancipatie. Ik miste in Nederland een visueel archief van hun leven. Dat heeft denk ik te maken met het ontbreken van een gevoel van noodzaak, van te weinig besef dat deze vrouwen onderdeel zijn van de Nederlandse geschiedenis. De geschiedenis van Sükür en de andere vrouwen mag niet onzichtbaar blijven.”

Bertien van Manen

De dochter van Sükür reageerde op een oproep die Yüksel op sociale media had geplaatst, waarin ze vroeg of de eerste generatie migrantenvrouwen hun verhaal wilden delen. Yüksel: „De noodzaak om de levens vast te leggen werd breed gevoeld. Wanneer gaat het nou over hen?” Behalve via sociale media selecteerde ze daarnaast een aantal vrouwen die eerder, in de jaren zeventig, door fotograaf Bertien van Manen (1935-2024) waren vastgelegd in haar fotoboek Vrouwen te gast.

Sükür benadrukt hoe belangrijk ze het vindt dat jonge mensen de verhalen van de vrouwen nu kunnen zien en lezen. Dat ze weten hoe moeilijk het soms was. Voordat we opstappen laat ze ons nog even de rest van het huis zien, waar op de slaapkamers ook kinderbedjes staan, en waar overal foto’s en knutselwerkjes van de zes kleinkinderen staan. „Het doet soms pijn als ik eraan denk hoeveel ik weg was toen mijn kinderen klein waren. Maar het zijn alle vier goede mensen geworden. Als oma zorg ik veel voor mijn kleinkinderen. De aandacht die ik niet kon geven aan mijn eigen kinderen, geef ik nu aan hen.”

Delen

Mail de redactie

Bijna alles, zei ik tegen hem, bijna alles is beter in september. Voor alles wat de zomer in het licht gezet heeft biedt september beschutting voor beschouwing. Voor alles wat opnieuw bekeken of opnieuw beginnen moet verslaat september januari; goede voornemens, nieuwe gewoontes. Tieners verlangen naar een zomerliefde maar ik wil de herfst, ik wil beginnen, en opnieuw beginnen, steeds opnieuw beginnen in september. Het zoete besef dat alles nog net mooi is, voor het vaal wordt, voor het kaal wordt, voor het echte donker. Zo vol als alle bomen in blad staan, zo zondoorstoofd alles, zo vol en gerijpt alles. En dan beginnen de bladeren te vallen, net als mijn gedachten laten ze los en verlaten ze de boom die tot dat moment één groot groenschimmig geheel was, om zich afzonderlijk te kunnen laten bekijken. Kijk dit blad, die kleuren, die nerven, die lijnen, zie mijn gedachten, zie ze, allemaal stuk voor stuk.

The leaves are brown and tumbling down, remember that September in the rain.

Het is nu ook daadwerkelijk begonnen te regenen. De deuren staan open en vette druppels spatten uiteen op de plankenvloer van het terras. Hij staat ernaar te kijken. Straks gaan we naar de opera. De zomer was een lange lome mislukking geweest. De hele laatste augustusweek waren we, eenmaal thuisgekomen, in onszelf opgesloten geraakt. Hij met zijn gedachten. Ik met de mijne. Sinds hij vorige week zei dat we even moesten praten samen, die dodelijke onheilstijding, wist ik dat hij vast zat, dat hij er nog middenin zat, in de toestand. We moesten niet praten, nog niet, we moesten wachten op september. Sinds hij zei dat we even moesten praten had ik de uitvoering ervan gesaboteerd.

Mijn vuilniszakgrijze ogen waren het eerste geweest dat hem aan me trof

We hebben elkaar elf jaar geleden ontmoet tijdens een treinreis. In september. Hij zat tegenover me bij het raam en hij las, met een zweem van een glimlach om zijn mond, en ik bekeek heimelijk, en toen meer precies en gaandeweg steeds schaamtelozer zijn gezicht dat ik fijnzinnig en intelligent vond, een gezicht waar ik meteen verliefd op werd. Hij had lange benen en lange armen. Hij had een lijf dat een bepaald comfort uitstraalde, hoe hij zijn benen in de linnen broek over elkaar geslagen had. Zijn polsen uit de mouwen van zijn overhemd. Ik zag hoe hij het boek in zijn handen vasthield. Ik probeerde te zien wat het was. Dat lukte me maar gek genoeg ben ik het nu ineens vergeten, terwijl dat het soort ding is dat ik doorgaans onthoud en waar ik belang aan hecht. We hadden een overstap in Wenen en tijd om samen te gaan eten. Ons voorzichtig begonnen gesprek in de trein kreeg vleugels in het gepolitoerde mahoniehouten interieur van de bistro waar we zaten. Toen ik hem later vroeg wat het eerste aan mij was dat hem trof, zei hij dat het mijn vuilniszakgrijze ogen waren geweest. Zoiets had hij nog nooit gezien. Zoiets moois had hij nog nooit gezien.

„Het blijft de hele avond regenen”, zegt hij nu, met een blik op zijn telefoon „misschien moeten we met de tram gaan.” Goddank, denk ik, gaat alles weer open, begint alles weer, theaters, actualiteitenprogramma’s, werkverplichtingen. Gelukkig is de vormeloze zomermaand voorbij. Als kind maakte het me al gelukkig om de lege bladzijden in mijn nieuwe schriften te aaien en mijn potloden te slijpen, te aaien en te slijpen in september.

In de trein op de gang op de grond hadden we wijn uit kartonnen bekers gedronken en verder gepraat voor we naar onze verschillende couchettes gingen. Hij had voor zijn werk gereisd. We reconstrueerden momenten waarop we elkaar tegen hadden kunnen komen. De namen van de cafés waar we hadden gezeten, waren we vergeten maar we beschreven ze voor elkaar, dachten ze te herkennen, herkenden ze. We hadden op dezelfde dag het museum over de Hongaarse geschiedenis bezocht, House of Terror, we plaatsten de ander nu in onze herinnering als de lange smalle rug voor ons op de trap, als een nog net de hoek omslaande schim in de museumzaal. Ik vertelde dat ik bij mijn broer en zijn gezin had gelogeerd, ik vertelde over mijn broer, maar ik vertelde niet dat ik op de brug had gestaan en naar beneden naar de Donau keek en fantaseerde dat ik voorgoed onder het wateroppervlak zou verdwijnen. Mijn crisis, de vertwijfeling over mijn leven en hoe het ermee verder moest loste op in de verliefdheid. Door met hem samen te zijn, vanaf dat moment in de trein tot dit moment hier in onze keuken met hem samen te zijn, verdween de somberheid die me daarvoor in een gemene greep had gehouden. Alsof het probleem achteraf gezien vooral het alleen-zijn was geweest. Alsof de oplossing was geweest om iemand te vinden die nog nooit zoiets moois gezien had als mijn vuilniszakkleurige ogen. Maar eigenlijk denk ik dat het zo niet zit. Het was niet zo dat zijn komst een leegte had gevuld, dat er een leegte was waar hij precies in paste. Het was eerder zo dat het contact met hem beweging bracht en dat door die beweging alles zich herschikte in mij en een nieuw evenwicht vond. Hij weet er niks van, hij had toen, en altijd, geloofd in mijn zelfredzaamheid, in mijn kracht, in de vastbeslotenheid waarmee ik mijn leven leidde. Hij weet niet dat onze ontmoeting destijds in de trein van Boedapest naar Wenen voor mij een nieuw begin was op existentieel niveau.

„Wil je ook?” Hij schenkt bier in twee kleine waterglazen. Ik weet niet precies waarom deze zomer zo slecht gevallen was. Het was te heet geweest, we hadden te veel bezoek gehad, van kinderen, van vrienden, we hadden elkaar niet gevonden. Het huis dat we hadden gehuurd was niet goed. Hij had buiten geslapen omdat het daar koeler was, in plaats van in het bed in mijn armen. Als ik in de middagen bestudeerde hoe hij onder de olijfboom in die kleine tuin daar zat, met zijn hand tussen zijn dichtgeslagen boek, een frons in zijn voorhoofd en zijn lippen lichtjes getuit, het gezicht dat hij had als hij nadacht over een probleem, dan stelde ik me voor dat ik het probleem was, dat hij erover dacht om bij me weg te gaan. Terwijl ik naar hem keek op de houten stoel onder de boom in de tuin, met het onophoudelijke krekelorkest, dacht ik na over hoe hij nadacht over het beëindigen van onze relatie. Het maakte me misselijk. Ik dacht er zo veel over na dat ik vergat om na te denken over wat ik zelf wilde.

Hij zet het glas voor me op tafel en zoekt mijn blik. Zijn gezicht is nog steeds schitterend, soms kan ik het ineens weer zien, als iets anders dan een deel van mij, als iets echts, als iets eigens. Hij houdt er niet van hoe de tijd sporen achterlaat op zijn gezicht, maar ik wel, ik houd van de herfst. Moet ik iets zeggen? Ik probeer een glimlach. Toen hij had gezegd dat we even moesten praten had ik gezegd: nog niet, volgende week. Nu is het zover. De negende maand die ooit de zevende maand was. De misselijkheid is terug. Ik grijp zijn hand voor hij zich terug kan trekken. Ik leg die tegen mijn wang. Hij trekt mijn hoofd tegen zijn buik. Ik voel de warmte van zijn lichaam.

„En nu?”, had ik gevraagd op het Centraal Station in Amsterdam.

„Ja nu”, zei hij.

„Hoe eindigt dit?”

„Het begint pas.”

We waren uiteengegaan, om tassen thuis te brengen, wasmachines aan te zetten, planten water te geven, te douchen en andere kleren aan te doen. Ik weet nog dat ik in mijn appartement stond, om me heen keek, naar mijn leven keek als het ware, naar mezelf keek, naar mezelf van voor mijn vertrek, van voor mijn verpopping, naar de vuile sporen van mijn duisternis. Ik pakte mijn tassen niet uit en deed de wasmachine niet aan, ik gaf de planten geen water. Ik waste me en kleedde me om. Daarna wachtte ik tot het avond werd. We gingen eten in De Plantage. Eerst keken we naar de flamingo’s van Artis die je vanaf het binnenplein daar kunt zien. Daarna gingen we naar binnen. Naast ons zat Philip Freriks met een vrouw met donker haar. Ze spraken zachtjes in het Frans. Dat weet ik nog. Daar zei hij het, dat hij nog nooit zoiets moois gezien had als de kleur van mijn ogen.

We trouwden in april. Though spring is here, to me, it’s still September zong ik voor hem, ten overstaan van iedereen.

Nu hier in onze eigen keuken lijkt het me ineens een mogelijkheid, zijn fantasie van onder de olijf. Als het ooit zou moeten gebeuren dan nu, nu we nog net gelukkig zijn, nog net voordat het instort, voor het verdroogt, verdort, kaal wordt, vaal wordt, voor het donker, nu, nu het september is, de beste tijd om opnieuw te beginnen. En de timing is nog in meer opzichten goed. Ik neem aan dat hij deze dingen niet bedacht heeft, zo is hij niet, hij heeft geen oog voor zo’n soort chronometrische perfectie. Op begraafplaatsen ben ik altijd op zoek naar die enkeling die het gelukt is op zijn verjaardag te sterven, zo schoon, zo precies, zo rond. Als wij nu zouden scheiden, dan zou die elf jaar als een eiland in de zee van mijn vertrouwde eenzaamheid liggen. Ik zou voortaan naar dat eiland kunnen kijken van een afstand, als een schitterende parel. Ik zou verlost zijn van de plicht er iets van te maken. Ik zou vrij zijn.

„Liefje”, zeg ik nu tegen hem, „we moeten even praten.”

Delen

Mail de redactie