De onaantastbare elite van Guatemala neemt wraak via de stembus

Posted on June 18, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Midden-Amerika De verkiezingen in Guatemala, eind juni, worden een democratische klucht. De uitslag is allang voorgekookt. ‘Het gaat er niet om dat er met stembiljetten wordt gesjoemeld. Dat is helemaal niet meer nodig.’

Merijn de Waal

18 juni 2023 om 19:44

Leestijd 4 minuten

Politica Zury Ríos, dochter van de in 2018 overleden ex-dictator die werd veroordeeld voor genocide op Maya-volkeren. Foto Moises Castillo/AP

Als Guatemala de laatste zondag van juni naar de stembus gaat om een nieuwe president, een nieuw Congres en nieuwe burgemeesters te kiezen, is de keuze ruim. Alleen al voor het presidentschap zijn er bijna twee dozijn kandidaten, van wie er drie veel kans maken om de tweede ronde te halen. De dochter van een ex-dictator, een voormalige first lady, een gerespecteerde ex-topdiplomaat van de VN: er lijkt dit jaar genoeg te kiezen.

Schijn bedriegt. In de praktijk worden dit de meest onvrije verkiezingen in decennia, nu de toch al wankele democratische rechtsstaat van het Midden-Amerikaanse land de afgelopen jaren in hoog tempo is afgebroken. Een kliek van zakenlieden, militairen, inlichtingendiensten, politici, magistraten, rijke families en (drugs)criminelen heeft zich ervan verzekerd dat de stem van het volk geen nare verrassingen oplevert.

Deze elites hebben de afgelopen tijd hun geld gezet op een paar loyale kandidaten en ondertussen kritische concurrenten door de corrupte kiesraad laten schrappen. De kansrijk geachte inheemse kandidate Thelma Cabrera, de populistische zoon van een ex-president en een in de peilingen snel opstomende TikTokkende zakenman: alle drie zijn ze op dubieuze gronden uitgesloten van deelname.

Ondertussen kan hier steeds lastiger over worden bericht of geklaagd. Eind mei hield El Periódico – een van de laatste kritische kwaliteitskranten – op te verschijnen, omdat zijn hoofdredacteur al bijna een jaar op gekunstelde aantijgingen in voorarrest zit. En druppelsgewijs zijn tientallen aanklagers, journalisten, activisten en advocaten het land uitgejaagd. Geconfronteerd met doodsbedreigingen, schijnprocessen en haatcampagnes op sociale media moeten zij – vaak als een dief in de nacht – de grens oversteken en zichzelf in veiligheid brengen.

Al jaren worden Guatemalteekse anti-corruptiestrijders en andere verdedigers van de rechtsstaat op deze wijze weggetreiterd naar de VS, Mexico of Costa Rica, maar in opmaat naar de verkiezingen bereikt de intimidatiecampagne een nieuw hoogtepunt.

Stiekeme presidentiële vriend

Zo moesten onderzoeksjournalisten Marvin del Cid en Sonny Figueroa sinds eind 2020 twee keer enkele weken het land uit. De gebruikelijke dreigementen aan hun adres werden ernstiger na spraakmakende primeurs over de rechtse president Alejandro Giammattei en diens entourage. De oerconservatieve christenpoliticus, onthulde het reportersduo voor online nieuwsmedium Vox Populi, bleek bijvoorbeeld niet alleen een ruim dertig jaar jongere man als levenspartner te hebben. Deze geheime minnaar voerde ook jarenlang een schaduwkabinet aan, waarin hij miljoenen kon verduisteren die hij via stromannen aan zijn familie doorsluisde.

„Dat de president homo is, is omstreden in een conservatief land als Guatemala”, vertelt Figueroa tijdens een bezoek aan Nederland, begin deze maand, op uitnodiging van Free Press Unlimited. „Maar wat ons betreft was die relatie een privékwestie. Ons ging het om het feit dat iemand van 32 met amper politieke ervaring als superminister een soort parallelle regering leidde, vol vriendjes van hen beiden.”

Lees ook: Schurk in het paleis jaagt zijn aanklager liever het land uit

De wijze waarop de macht terugsloeg, zegt veel over de afbrokkelende rechtsstaat, vertelt het duo. Een moeder en zus van de presidentiële vriend klaagden Figueroa en Del Cid aan op grond van een nieuwe wet die geweld tegen vrouwen moet tegengaan. Volgens de twee familieleden werden zij na de journalistieke onthullingen op straat lastiggevallen. „De klacht werd uiteindelijk geseponeerd, maar door die aangifte konden we maandenlang niet verder publiceren. Het kost tijd, geld en leidt tot onzekerheid.”

Dat rechtspraak wordt misbruikt ter intimidatie, is van een wrange ironie. Na de vredesakkoorden die een einde maakte aan de bloedige burgeroorlog (1960-1996, ruim 200.000 doden) zette de internationale gemeenschap juist vol in op het schragen van de wankele Guatemalteekse rechtsstaat. Met westerse miljoenen werd in 2006 door de VN de Internationale Commissie tegen Straffeloosheid en Corruptie in Guatemala (CICIG) opgezet, die moest zorgen dat het land een beter bestuur kreeg en niet opnieuw zou afglijden naar geweld.

Ballingschap

De CICIG kon een jaar of tien haar werk doen. Onderzoek na onderzoek legde de zogenoemde ‘parallelle structuren’ – illegale netwerken van rechtse politici, militairen en (clandestiene) veiligheidsdiensten – uit de burgeroorlog bloot. De CICIG mocht onderzoeken én vervolgen en nam daarbij niet de minsten in het vizier: zelfs een oud-president werd veroordeeld. Maar uiteindelijk kwam de commissie te dicht bij de machthebbers: in 2019 werd de laatste hoofdaanklager het land uitgejaagd.

Advocate Claudia González werkte jarenlang voor de CICIG. Tijdens een bezoek aan Den Haag op uitnodiging van de ngo’s Impunity Watch en Lawyers for Lawyers, eind mei, beschrijft ze hoe de ene na de andere collega-jurist wordt vervolgd, vastgezet of het land uitvlucht. Zelf wordt ze ook geïntimideerd, onder meer met juridische bevelen uitgevaardigd door omgekochte rechters. „Ik voel me omsingeld.”

Maar, zegt ze ook strijdbaar: „Zolang er geen arrestatiebevel tegen me ligt, blijf ik. Als je eenmaal in ballingschap gaat, is er geen weg terug.” Ze kent internationaal gerespecteerde rechters en aanklagers die in Washington belandden en daar nu aan de grond zitten. Ook al treft de VS de meest corrupte Guatemalteken met sancties, de ballingen die Washington opvangt moeten vaak nog maar afwachten of zij en hun gezinsleden asiel krijgen.

Sandra Torres, presidentskandidaat voor de partij Nationale Eenheid van Hoop (UNE).
Reuters/Cristina Chiquin

De beruchte ‘parallelle structuren’ uit de burgeroorlog zijn nooit verdwenen, alleen worden ze tegenwoordig ‘het pact der corrupten’ genoemd. González: „Ten eerste willen ze wraak nemen voor het vervolgen van de onaantastbaren. En ten tweede willen ze een duidelijke boodschap afgeven dat er geen onafhankelijke rechtspraak meer zal zijn.”

Opkomst zegt meer dan uitslag

Na de aanvankelijke steun voor Guatemala na de vrede van 1996, trekt de internationale gemeenschap haar handen al jaren van het land af. Europese landen sloten ambassades of staakten ontwikkelingshulp. Washington is vooral geïnteresseerd in Guatemala als buffer tegen migranten en drugs uit Zuid-Amerika, en als land dat in VN-gremia trouw meestemt met het westerse kamp. González: „Ik voel me in de steek gelaten. We staan er helemaal alleen voor. De wereld moet druk zetten op een terugkeer naar de democratie.”

De verkiezingen van zondag 25 juni zullen de democratische schijn echter hoog houden. Hoewel ze gevolgd worden door honderden internationale waarnemers, worden ze dankzij de sabotagecampagne van het ‘corruptiepact’ een klucht, zegt journalist Sonny Figueroa. „Het gaat er niet om dat er met stembiljetten wordt gesjoemeld of zo. Dat is helemaal niet meer nodig.”

Aanhangers van Carlos Pineda. De Tiktokkende zakenman stoomde op in de peilingen voor de presidentsrace, tot de kiesraad eind mei zijn kandidatuur ongeldig verklaarde.
AP/Moises Castillo

Doordat alle kritische of niet gekochte kandidaten zijn uitgesloten, trekken veel burgers de stembusgang in twijfel. „En dat is precies het doel. Daardoor blijven veel mensen thuis en komen alleen de mensen opdagen die echt enthousiast zijn over de overgebleven, goedgekeurde kandidaten.”

De volgende president zal door een kleine minderheid van de kiesgerechtigden worden gekozen, voorspelt Figueroa. Als zondagnacht de uitslagen binnenstromen, zal hij dus niet zozeer op de percentages letten. „Hoe laag de opkomst wordt, zegt mij veel meer.”

Presidentsrace Drie kansrijke kandidaten in eerste ronde

Bij de eerste ronde van de presidentsverkiezingen staan op 25 juni 22 kandidaten op het stembiljet. Drie kansrijke kandidaten zijn op dubieuze gronden uitgesloten. Volgens peilingen maken drie kandidaten een goede kans om de tweede ronde (op 20 augustus) te bereiken.

Sandra Torres. Was getrouwd met de centrum-linkse president Álvaro Colom (2008-2012) maar scheidde tijdens diens ambtstermijn van hem. Als primera dama zette ze zich in voor armoedebestrijding, maar de laatste jaren is ze opgeschoven naar rechts. Dit is haar derde poging om president te worden, nadat Torres bij d verkiezingen in 2015 en 2019 doordrong tot de tweede ronde.

Zury Ríos. Dochter van de in 2018 overleden ex-dictator Efraín Ríos Montt, die veroordeeld werd voor genocide op Maya-volkeren tijdens de burgeroorlog. Deed in 2011 en in 2015 al een mislukte gooi naar het presidentschap . In 2019 werd ze uitgesloten van deelname, omdat kinderen van putschisten geen president mogen worden. Dit jaar mag de conservatieve politica wel meedoen.

Edmond Mulet. Oud-voorzitter van het Congres en voormalig topdiplomaat bij de Verenigde Naties. In Guatemala kleeft aan hem een schandaal rond illegale adoptiepraktijken in de jaren tachtig. De centrum-politicus bleef in 2019 met 11 procent van de stemmen steken in de eerste ronde.

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 19 juni 2023.

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

admin
November 24, 2024
0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”

‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

admin
November 24, 2024
0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”

Luister naar