De nieuwe generatie in de Cariben: trots, strijdbaar, en klaar met het koloniale verhaal

Posted on June 2, 2023 by admin

Nina Jurna

Beeld VPRO

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Van Bahia tot Brooklyn Correspondent Nina Jurna reisde voor de VPRO door het Caribisch gebied. Het werd behalve een indringende, ook een persoonlijke reis. „De nieuwe generatie laat zich niet meer beknotten.”

2 juni 2023

Leestijd 8 minuten

Met diepe, ingetogen klanken en lange uithalen zingt een oude man een lied uit de tijd van de slavernij. „Di ki manera?”, zeg me hoe, zingt hij in het Papiamentu. Hoe moeten we leven, als de zondaars van deze wereld ons zo slecht behandelen? Samen met de Curaçaose cultureel antropoloog Rose Mary Allen (72) luister ik naar het lied, dat zij afspeelt op een oud cassettebandje. In de jaren zeventig en tachtig nam ze gesprekken op met oudere Curaçaoënaars van wie de ouders nog in slavernij hadden geleefd. Omdat ze in officiële documenten en geschiedenisboeken het perspectief van slaafgemaakten niet terugvond, was dit een manier om die verhalen vast te leggen. Di ki manera. Er klinkt pijn en verdriet in de stem. Maar ook: kracht en overleving. Het lied brengt me dichterbij de mensen van toen. Dichter bij mezelf.

Vier jaar eerder. Op een mooie lentedag in Utrecht vertelt producent Sherman de Jesus over zijn plan. Hij wil een documentaire-serie maken om te laten zien dat het Caribisch gebied meer is dan het clichébeeld van paradijselijke vakantiebestemmingen met een exotische sfeer, met strohoeden en bloemenhemden. De Cariben als gebied van verlaten plantages en landhuizen waar de impact van het verleden nog altijd voelbaar en aanwezig is. Onder meer in de mix van mensen die vanuit Europa, Afrika, Azië en meer windstreken, veelal met geweld, onder valse voorwendselen naar dit gebied zijn gedwongen of er door migratie heen zijn gekomen. Waar de inheemse bevolkingsgroepen, onder wie de Caraïben waar het gebied naar vernoemd is, praktisch zijn uitgemoord, met slechts nog een kleine groep nazaten. De Cariben als plek waar wereldgeschiedenis werd geschreven, bijvoorbeeld door de vaak nog miskende Haïtiaanse vrijheidsstrijders, en waar talloze opstanden tegen slavernij zijn geweest en activisten als Marcus Garvey en Malcolm X vandaan kwamen. Waar muziek vandaan komt die de wereld veroverde, zoals de reggae, salsa, merengue en calypso. Over die Cariben sprak Sherman de Jesus, zelf afkomstig uit Curaçao. Mij als journalist met roots in de regio en al ruim twintig jaar inwoner van dit gebied, bood hij een mogelijkheid om met dit project dieper te duiken in het grotere verhaal van de Cariben.

In mijn werk als correspondent heb ik gaandeweg leren zien dat veel nieuwsontwikkelingen en achtergronden voortkomen uit het koloniaal verleden. Samen met regisseur Martijn Blekendaal – die ook wortels heeft in Suriname en Curaçao – reisde ik de afgelopen twee jaar (met tussenpozen tijdens de pandemie) dwars door de Cariben. In de crew veel mensen met wortels in de Cariben hebben of er sterke affiniteit mee hebben. Bij ieder land werkten we met lokale researchers waardoor we nog meer van binnenuit de verhalen konden vertellen. Vanuit Bahia in Brazilië (de meest ‘Afrikaanse‘ deelstaat en door Brazilianen wel Caribisch Brazilië genoemd) – naar Brooklyn, New York dat de grootste Caribische gemeenschap in diaspora heeft. Wat verbindt al die losse landen en eilanden met elkaar?

Het werd een indringende, en ook persoonlijke reis.

Ontworteling

De hindoegod Shiva krijgt een offer van fruit en bloemen, terwijl een pandit (hindoegeestelijke) met een belletje rinkelt en rook de woonkamer van het echtpaar David en Geeta Lakhan vult. Ik ben op het eiland Trinidad en Tobago waar vandaag Divali wordt gevierd, het hindoeïstische lichtjesfeest dat de overwinning van het goede op het kwaad markeert. Op het eiland wonen ruim een miljoen mensen, die ruwweg uiteenvallen in twee grote bevolkingsgroepen: nazaten van contractarbeiders uit India, en nazaten van slaafgemaakten uit West-Afrika. David en Geeta prevelen de gebeden in het Hindi geconcentreerd mee. Wat ze zeggen weten ze niet, ze spreken de taal van hun Indiase voorouders niet meer. „Maar we houden van de cultuur, van de rituelen en van de feestdagen’’, zegt Geeta, die gehuld is in een prachtige goudkleurige sari. Na de rituelen schept ze kikkererwten, rijst, curry en groente in een bananenblad en reikt me een stuk para-tha, Indiaas platbrood.

Hun voorouders kwamen na de slavernij, in 1845, als contractarbeiders uit India, om – net als in Suriname en Guyana het geval was – het werk van Afrikaanse slaafgemaakten over te nemen. In ruil voor een karig loon en een stukje grond bouwden ze een nieuw bestaan op. Hun nakomelingen voelen zich, net als veel nazaten van slaafgemaakten, vaak ontworteld en proberen met oude en nieuwe rituelen de band met de voorouders te herstellen. Zo hebben de paar koeien die David erop na houdt, een warm plekje in zijn hart, omdat zij voor hem de band met India – waar de koe heilig is – symboliseren. Op zoek naar zijn wortels ging hij zo ver dat hij de nog in India woonachtige familie van zijn voorouders wist op te sporen. Hij werd als een verloren zoon onthaald.

Stills uit de serie

Ik kan me die drang helemaal voorstellen, en voel een parallel met mijn eigen leven. Terwijl we aan tafel zitten te eten en David vertelt over zijn reis naar India ga ik in gedachten terug naar mijn eigen zoektocht naar mijn biologische familie. Dat zoeken naar mijn roots kwam ook voort uit een gevoel van ontworteling, dat ik met me mee droeg als geadopteerd kind in een witte omgeving. Wat ik miste, wist ik toen nog niet. Maar mijn zoektocht leidde onder meer naar Suriname en werd een belangrijke reden dat ik al ruim twintig jaar in Zuid-Amerika woon. Moet je terug naar je wortels? Moet je je verleden kennen om vooruit te kunnen? Mij gaf het uiteindelijk meer rust.

Terwijl voor David zijn Indiase roots belangrijk zijn, identificeert Usha Lakhan, zijn 22-jarige dochter, zich vooral als Trinidadiaans en Caribisch. Maar zij blijft ook nazaat van Indiërs. „Ik vier Divali, maar ook carnaval en Kerstmis”, aldus Usha.

Het hebben van verschillende identiteiten speelt overal in de Cariben, net als dat gevoel van ontworteling. Door slavernij en kolonisatie werden oorspronkelijke Afrikaanse en inheemse culturen vernietigd. Hun religies werden verboden door de Europeanen, mensen werden tot het christendom bekeerd. En dus eerden Caribische mensen hun Afrikaanse goden en rituelen vaak in het geheim, of ze goten er voor de vorm een christelijk sausje over, zoals in bijvoorbeeld Brazilië, Cuba, Curaçao en veel andere plaatsen gebeurde.

In Jamaica bracht ontworteling zelfs een nieuwe, eigen religie voort. De Rastafari’s willen – in de voetsporen van denker en activist Marcus Garvey (voor de Rastafari is Garvey een profeet) – nog altijd terug naar Afrika, maar dan wel op dezelfde manier zoals ze ooit door de Engelsen naar de Cariben werden gehaald: met schepen. „Dit land is niet van ons, het is het land van de inheemsen, van de Taino. Wij willen terug naar ons eigen land’’, zei een van de leiders tegen me toen ik op bezoek was bij de zeer behoudende Bobo Shanti-gemeenschap. Het teruggaan naar Afrika en het verlangen daarnaar moeten worden gezien als een manier om het gevoel van ontworteling te dempen. Om het losgesneden zijn van de oorsprong recht te zetten.

Maar ontworteling betekent meer dan weemoed alleen. Het is bijzonder om te zien hoe het ook tot nieuwe dingen leidt en creatieve processen op gang brengt. Danslerares Gabri Crista, die Caribische moderne dans geeft op de Columbia University in New York, zei dat juist misschien wel door die onderdrukking zoveel nieuwe cultuuruitingen ontstaan zijn in dans en muziek. Bijna altijd hoor je er de Afrikaanse drum in terug, ondanks verwoede pogingen van de Europeanen die te verbieden.

Tijdens de reis door de Cariben besefte ik meermaals dat ik vanwege mijn huidskleur ongewild in een bepaalde hiërarchie werd ingedeeld

Het viel me op hoe, waar we maar kwamen, een jonge generatie zich minder door de koloniale structuren laat beknellen en anders denkt. In Santo Domingo luisterde ik vol verbazing naar het verhaal van de 66-jarige zwarte muzikant Jose Duluc, die vertelde dat hij pas toen hij ging studeren, ontdekte dat er ooit slaafgemaakten uit Afrika per schip naar de Dominicaanse Republiek waren vervoerd. En dat hij daar zelf van afstamde. Onder de gewelddadige en racistische dictator Rafael Trujillo die tussen 1930 en 1961 aan de macht was op het eiland, werd Dominicanen vooral minachting aangeleerd voor zwarte mensen. Er werd haat gecreëerd tegen Haïtianen, terwijl Trujillo zelf deels van Haïtiaanse komaf was. De Dominicanen moesten trots zijn op hun Spaanse voorouders, meende Trujillo, van wie gezegd wordt hij zijn huid poederde om witter te lijken.

Voor veel Dominicanen geldt Columbus dan ook nog steeds als een belangrijk man. Hier gaat zijn standbeeld niet snel om, terwijl elders in de Cariben Columbusbeelden vaak zijn vernield doordat bijvoorbeeld de handen eraf zijn gehakt.

Maar scholieren in de Dominicaanse Republiek zijn zich veel bewuster van de geschiedenis dan hun ouders, merkte ik tijdens een bezoek met hen aan een oude suikerplantage waar ooit een grote slavenopstand was geweest. Vol trots identificeerden ze zich met hun strijdbare voorouders, een nieuwe generatie die zich niet altijd meer laat beknotten. Zo ook de vrouwengroep Dida in Bahia, Brazilië. In een land waar het slavernijverleden vaak wordt weggemoffeld en verdoezeld, hebben ze in een voormalige slavenwijk een van de eerste volledig vrouwelijke drumbands opgericht, een fier antwoord op een samenleving die ze nog steeds confronteert met racisme en vooroordelen.

Dat de hiërarchie van kleur nog steeds een rol speelt in deze postkoloniale samenlevingen, wist ik door mijn werk en ervaringen in Brazilië en Suriname. Maar het was confronterend om ook persoonlijk te ervaren hoe diepgeworteld dat nog zit. Als kind voelde ik me vaak een bezienswaardigheid in het dorp in Overijssel waar ik opgroeide: mijn haar en donkere huidskleur waren anders. Als kind wilde ik het liefst net als iedereen zijn. Tijdens de reis door de Cariben besefte ik meermaals dat ik vanwege mijn huidskleur ongewild in een bepaalde hiërarchie werd ingedeeld.

De witte nazaten van de plantagehouders bleven na de slavernij in machtsposities in het gebied, en vormen zelfs nu nog een kleine maar dominante elite, waarbij ze veelal de lichtgekleurden ook toelieten in hun klasse. „Als jij hier zou zijn opgegroeid, dan zou je vanwege je lichte huidskleur een bepaalde mate van privilege hebben ervaren”, hield de Trinidadiaanse activist Shabaka Khambon me voor. Nog in de jaren negentig moest hij protesteren omdat op het eiland clubs waren met avonden uitsluitend voor witte Trinidadianen, een groep die nauwelijks een paar procent van de bevolking uitmaakt. Die verschillende lagen van kleur spelen in het hele gebied.

Registratie

In Brazilië staat dat kleurensysteem nog recht overeind. Zelfs in de zwarte deelstaat Bahia, ontdekte ik tijdens mijn ontmoeting met een politicus die volgens de Braziliaanse kleurhiërarchie mulat of pardo (lichtbruin) genoemd zou worden. Maar tijdens zijn registratie bij de verkiezingen – waarbij je in Brazilië ook je kleur moet aangeven – had hij zich wit verklaard.

Waarom? Zijn eigen verklaring was dat een als zwart of gekleurd geregistreerde politicus subsidie krijgt. Hij had dat geld niet nodig. Dit klonk me allemaal iets te nobel; de harde realiteit in Brazilië is immers nog altijd dat je met een registratiepapier in de hand waarop staat dat je wit bent, je toegang krijgt tot die hoogste klasse in het land.

Maar al dit soort verschillen lijken ineens weg te vallen in Little Caribbean, in New York, waar de grootste Caribische diaspora ter wereld woont. Ik voelde me er meteen thuis. Van een bar die gerund wordt door iemand uit St. Vincent, loop je naar een broodjeszaak waarvan de eigenaar uit Guyana komt, verderop krijg je een kokosnoot in je handen gedrukt van iemand uit Jamaica. Een soort eilandhopping midden in New York. Hier komt alles samen, ook voor de mensen zelf.

Led Black, een influencer van Dominicaanse afkomst, leidde me rond in de wijk waar de Dominicanen wonen. Hij kwam in contact met het werk van Malcolm X en ging ineens anders naar de wereld kijken en naar zichzelf. Toen ik hem vroeg wat verschillende mensen in de Cariben met elkaar bindt, zette hij thuis het nummer Slave driver op van Bob Marley.

Every time I hear the crack of a whip, my blood a-runs cold
I remember on the slave ship
How they brutalized our very souls
Today they say that we are free
Only to be chained in poverty
Good God, I think it’s illiteracy
It’s only a machine that make money

„In die zweep zit een gedeelde pijn”, zegt Led Black. „Het is die pijn en strijd die ons bindt”.

Al die connecties die ik in de verschillende Caribische landen zag, leverden herkenning op. Ik realiseerde me dat ondanks alle pogingen om culturen te verbieden en verledens uit te wissen, dat niet is gelukt. Het verleden klinkt door in alles. Ook de nieuwe generatie in de Cariben, die voouit kijkt en haar plek opeist, ze zoekt naar wat hen bindt en put uit het verleden voor eigen, nieuwe verhalen.

Een jonge Dominicaanse filmmaakster uit New York die net terug was van een ‘rootsreis’ naar Ghana, zei het zo: „We zijn op verschillende haltes van de boot gestapt. Maar we zijn één volk”.

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 3 juni 2023.

Wat vindt NRC | Slachtoffers van verkrachting hoeven zich niet te schamen

admin
November 27, 2024
0

Het slachtoffer van verkrachting kreeg de afgelopen maanden niet alleen een gezicht, maar zei ook luid en duidelijk dat ze wilde dat „de schaamte van kamp wisselt”. Niet zij, Gisèle Pelicot, hoeft zich immers te verbergen. Degenen die zich moeten schamen, zijn volgens haar degenen die ervan worden verdacht dat ze haar, terwijl ze gedrogeerd en dus buiten bewustzijn was, verkrachtten. Onder wie haar ex-man Dominique, die schuld bekent en tegen wie eerder deze week twintig jaar celstraf is geëist.

Met haar optreden, in de volle openbaarheid, en vooral haar weigering het slachtofferschap op zich te nemen, heeft Pelicot het denken over seksueel geweld, over verkrachting binnen een relatie, en over consent – wederzijdse instemming bij seks – een enorme dienst bewezen. Ongeacht wat de Franse rechter zal oordelen, en niet alleen in Frankrijk, waar duizenden vrouwen de afgelopen maanden de straat op gingen om Pelicot te steunen.

Het zou daarom jammer zijn als na deze geruchtmakende rechtszaak alleen overblijft dat deze zo geruchtmakend is vanwege het grote aantal verdachten, het door Pelicots ex-man gefilmde bewijs van de vijftig mannen die op zijn uitnodiging zijn vrouw verkrachtten, en de wereldwijde aandacht.

Hoe in 1896 zes studenten met succes het werk van Van Gogh voor zes dagen naar Groningen haalden

admin
November 26, 2024
0

Van 21 tot en met 26 februari 1896, zes dagen lang, hield het Groninger Museum van Oudheden één van de grootste Van Gogh-tentoonstellingen ooit. In een bovenzaal van het toen net geopende museum kon je 102 schilderijen, één lithografie en 25 tekeningen zien van de in die tijd nog vrij onbekende Van Gogh. Ze hingen kris kras boven, onder en naast elkaar, de meeste waren niet ingelijst, titels zoals wij die kennen hadden ze nog niet. Voor een portret dat Henri de Toulouse-Lautrec in 1887 van Van Gogh had gemaakt, lag een krans: Vincent van Gogh (1853-1890) was nog maar zes jaar eerder overleden.

Hoe Van Gogh naar Groningen kwam heet de tentoonstelling die dit weekend opent in het Groninger Museum (een ander museum in een ander gebouw). Het antwoord op die vraag kostte zeven jaar onderzoek in diverse archieven, briefwisselingen en fotocollecties, maar luidt uiteindelijk simpelweg: zes studenten vonden dat hun stad niet alleen met oudheden, maar ook met hedendaagse kunst kennis moest maken. Zij zorgden dat Van Gogh ‘naar Groningen kwam’.

„Kennis van beeldende kunst was destijds in Groningen nog maar schraal te verkrijgen”, constateerde één van hen, de later beroemde historicus Johan Huizinga. Willem Leuring, indertijd student geneeskunde, verstuurde de brief met het verzoek om schilderijen te mogen tentoonstellen. „Alles wat Vincent maakte [is] prachtig, prachtig”, schreef hij aan Johanna van Gogh-Bonger in Bussum. Als weduwe van Vincents broer Theo beheerde zij Van Goghs nalatenschap, honderden schilderijen lagen opgeslagen in haar huis.

Al met al kwamen er dankzij de zes studenten in twee jaar tijd acht tentoonstellingen, waaronder nóg een Van Gogh-tentoonstelling, nu met tekeningen en aquarellen. Daarna viel het vriendengroepje uit elkaar, de meesten waren tegen die tijd afgestudeerd. Dankzij hen was er tussen 1895 en 1897 in het Groninger Museum van Oudheden behalve voor Van Gogh, ook aandacht voor de modern-zwierige dierenprenten van lithograaf Theo van Hoytema, voor ‘hedendaagsche Fransche prentkunst’, voor de art-nouveaukunst van Johan Thorn Prikker en voor het symbolisme van Jan Toorop.

Entrée f 0,25

En alles deden de zes studenten zelf. Christiaan van Valkenburg, hij studeerde voor psychiater, noteerde dat ze de muren bespanden „met een gepast lijkend kleedsel, [we] hingen de schilderijen op en maakten de omgeving zoals [wij] vonden dat het hoorde”. Ze adverteerden in de Nieuwe Groninger Courant: ‘duur der expositie 6 dagen, entrée f 0,25’. En ze hadden succes. „Er komen sedert Zondag meer dan drie honderd menschen daags”, schreef Willem Leuring op 25 februari enthousiast aan Johanna Van Gogh-Bonger.

Maar zo eenvoudig als het klinkt – zes studenten organiseren acht tentoonstellingen – is het antwoord op de vraag ‘hoe Van Gogh naar Groningen kwam’ nou ook weer niet. Dat maak je op uit de gelijknamige catalogus, eigenlijk meer een spannend boek: het leest als een ontdekkingsreis. Conservator Mariëtta Jansen is de belangrijkste auteur van Hoe Van Gogh naar Groningen kwam, in 2017 kreeg ze voor haar onderzoek een Conservatoren Stipendium van het Cultuurfonds.

Aan het einde van de 19de eeuw, kom je te weten, kwam ‘de moderne tijd’ naar Groningen. Letterlijk, met een stadspark (Noorderplantsoen), villabuurten (Ubbo Emmiussingel), een nieuw treinstation (1896), een modern ziekenhuis (1903) en nieuwbouw voor het museum. In 1894 opende het Groninger Museum van Oudheden aan de Praediniussingel, met grote ramen in het dak zodat er veel licht zou vallen in de zalen op de eerste verdieping.

Ook kwam er in 1876, met mogelijk nog grotere gevolgen voor de stad, een ‘Wet op het Hoger Onderwijs’. Dankzij die wet was de universiteit niet meer gebonden aan een vastgesteld aantal hoogleraren – en groeide ze uitbundig. Waren er in 1870 nog 146 studenten ingeschreven in Groningen, in 1890 waren het er al 465.

Johan Huizinga in zijn studeerkamer in Groningen, ca. 1895-1897

Met een foto van zo’n student – als blow up te zien op de tentoonstelling – begint het boek. Het is Johan Huizinga, hij zit in zijn studentenkamer. Op het behang boven zijn bureau heeft hij een litho geplakt van Theo van Hoytema, Pauw. De kleurige Pauw (1895) maakt nu deel uit van de collectie van het Amsterdamse Rijksmuseum, op de tentoonstelling hangt het origineel naast de foto.

Op een andere uitvergrote foto, afkomstig uit het archief van studentenvereniging Vindicat atque Polit, zie je een dinerend gezelschap hoogleraren met in hun midden Jan Toorop. De in die tijd al gevierde kunstenaar logeerde ter gelegenheid van de aan hem gewijde tentoonstelling „een week of langer” (Huizinga) bij geneeskundestudent Willem Leuring aan de Herestraat. In een hoek van de foto staan een paar studenten, misschien zijn ze van het vriendengroepje. De foto is in 1896 gemaakt ‘door een onbekende fotograaf’, waarschijnlijk Leuring.

**Jan Toorop**, rechts aan tafel zittend, en de hoogleraren Pet, Land en Reiger in 1896

‘Doodelijk blauw’

Er was kortom in de stad een atmosfeer ontstaan waarin wetenschap en kunst floreerden – en elkaar wederzijds beïnvloedden. Johan Huizinga bijvoorbeeld, volgde op zaterdagmiddag tekenlessen bij Academie Minerva. En hij niet alleen: veel notabelen betaalden contributie om de kunstopleiding te ondersteunen, in ruil daarvoor kregen hun kinderen teken- en schilderlessen.

En dan waren er nog de lessen ‘practische aesthetica’ van H.P. Bremmer, later een belangrijk adviseur van Hélène Kröller-Müller bij het samenstellen van haar collectie. Zijn lessen werden gevolgd door hoogleraren en hun vrouwen – vaak werden ze gehouden bij één van hen thuis – van wie er veel vervolgens ook kunstwerken aanschaften. Hoogleraar plantkunde Moll kocht een aantal Van Goghs, waaronder voor duizend gulden Tuin te Arles uit 1888 (tegenwoordig in bezit van het Haagse Kunstmuseum). Je ziet een stukje van het schilderij op een foto van de woonkamer van de familie, Jan Willem Moll en zijn gezin woonden aan de Nieuwe Kijk in ’t Jatstraat.

Maar met foto’s alléén maak je geen tentoonstelling over schilderkunst. Waar nog bij komt dat er in de archieven weliswaar veel materiaal is opgedoken, maar geen foto’s van de acht tentoonstellingen. Dus hoe doe je het dan wel?

Dat is gebeurd met bruiklenen uit dertig musea en een stuk of tien particuliere collecties. Werken van Toorop, Thorn Prikker, Van Hoytema (en vele anderen) hangen in verschillende, aan hun stijl gewijde zalen: symbolisme, decoratieve kunst, art nouveau. In vitrines zie je tegelijk waar de wetenschap mee bezig was, krullerige, bijna kunstige boomstronken uit de colleges plantkunde, een projector toont glasdia’s van de colleges esthetica. Je kijkt je ogen uit, de kunstwerken zijn prachtig en het mooie van deze opzet is: de context dringt zich niet op, maar spreekt door de extra lagen van foto’s en voorwerpen bijna vanzelf.

Vincent van Gogh, **Zelfportret** (1887)

En Van Gogh?

Indertijd waren schilderijen te zien die later beroemd zouden worden: zonnebloemen, sterrennachten, de bekende slaapkamer. Omdat ze geen titels hadden, werden ze in de catalogus aangeduid als ‘tuin’, ‘landschap’, ‘wanhoop’ of ‘arbeider’. Van de 102 werken uit 1896 zijn zo’n 60 geïdentificeerd, soms ook doordat kranten erover berichtten. Zo werd een schilderij op de tentoonstelling omschreven als „zeer hard geel, bijna schreeuwend geel; daarboven een hemel van een pijnlijk doodelijk blauw, en uit den storm van het koren vliegen eenige zwarte raven omhoog”. Dat was ongetwijfeld Korenveld met kraaien (1890).

Kunstkring De Ploeg

Want dat is het laatste verhaal van deze ontdekkingstocht: de Groninger kunstkring De Ploeg, bekend van expressionistische, contrastrijke schilderijen, heeft in de eerste paar jaar van zijn bestaan de invloed ondergaan van de Van Gogh-tentoonstelling uit 1896. Of preciezer, want de schilders van de in 1918 opgerichte De Ploeg waren te jong om er zelf geweest te zijn: waarschijnlijk werden ze meegesleept door het enthousiasme van hun leraar aan de Academie Minerva, F.H. Bach. „Dit werk is bij goede bestudeering, een tegengif voor zooveel smaakbedervende, zwakke kleurprentjes, welke vaak als schilderijen te slikken worden gegeven”, schreef Bach in 1896 in een ingezonden brief in de Nieuwe Groninger Courant nog voor de tentoonstelling was afgelopen.

Jan Wiegers, Jan Altink, Johan Dijkstra en George Martens van De Ploeg: ook zij schilderden zonnebloemen in een vaas, er hangen een stuk of zeven bij elkaar. „Van Goghs Veertien zonnebloemen, een schilderij dat in 1896 nog in Groningen had gehangen, kwam in 1924 in de National Gallery in Londen terecht. In Johanna Bongers’ ogen was dit een offer dat ze had moeten brengen, ‘a sacrifice for the sake of Vincent’s glory’. Het is verleidelijk om deze verkoop in verband te brengen met de vele schilderijen van zonnebloemen die de leden van De Ploeg rond deze tijd schilderden”, valt te lezen in de catalogus.

F.H. Bach brak als kunstenaar niet door, zijn naam is onbekend gebleven. Wel ontwierp hij de vijf tegeltableaus in de centrale hal van het nieuwe station, je ziet ze als je aankomt met de trein. En Van Gogh? Die kwam niet verder dan het treinstation van Hoogeveen, voor een verblijf van drie maanden in Drenthe. Groningen heeft hij nooit bezocht.

Jan Altink, Zonnebloemen (1925)

Jan Altink, Zonnebloemen (1927)

Foto’s: Particuliere collectie

Tv-recensie | Laat quizmarathondeelnemers af en toe even op hun rug liggen en naar de wolken kijken

admin
November 26, 2024
0

„Laat de mensen maar leven, als ze dat willen, en daarna doodgaan, ieder op zijn beurt”, schreef Wisława Szymborska in 2002. „Zij, de wolken, hebben met heel dat vreemde gedoe niets te maken.” De woorden van de Poolse dichteres stonden aan het eind van Even lucht (EO) in de wolken geschreven, als een wijsheid die de korte documentaire in perspectief moest plaatsen. De afgelopen twintig minuten waren gevuld geweest met beelden van mensen die op hun rug in de achtertuin, op een grasveld of naast een kippenhok lagen. Op verzoek van de documentairemakers namen ze daar de tijd om midden op de dag hun blik omhoog te keren. Met hun ogen op de wolken vertelden ze waar hun gedachten nu naartoe gingen.

Bij de jonge deelnemers richtten die gedachten zich vooral op de toekomst en alle angsten en verlangens die daarbij kwamen kijken, terwijl de oudere deelnemers veelal terugblikten op het verleden: soms tevreden, soms met spijt. De thema’s die de wolkenkijkers bezighielden varieerden van behapbaar en concreet tot beangstigend groot. Latrelaties en terminale ziektes, vliegvakanties en klimaatverandering. Ik kwam er niet over uit of ik dat troostrijk of juist beangstigend vond: het idee dat je die dromen en zorgen met zo veel mensen deelt. En dat het de wolken die aan je voorbijtrekken uiteindelijk worst zal wezen hoe veel van je dromen en nachtmerries werkelijkheid worden.

Omdat maandag me wat vroeg leek voor een existentiële crisis ruilde ik de wolken in voor SBS6 (in jargon noemen we dit ook wel een ‘vibe shift’). Daar is sinds vorige week iedere avond Lotto De Quizmarathon (Talpa) te zien – of, in de woorden van presentator Rob Kamphues: „Het grootste quizevenement uit de Nederlandse tv-geschiedenis”, bestaande uit „zo’n 32 uur lang alleen maar quizen, quizen en nog eens quizen, met een selectie van de meest fanatieke quizfanaten .” Die quizfanaten nemen de uitdaging ontroerend serieus en worden behandeld als ware artiesten. Niet alleen kunnen ze backstage gebruikmaken van „speciale faciliteiten”, waaronder een ijsbad, een hometrainer en een doos Trivial Pursuit; ze mochten van tevoren ook een rider (wensenlijst) inleveren met „etenswaar die goed is om supergefocust de 32 uur durende marathon door te komen.” Zo kan het dat ze tussen de quizrondes door met een verhit hoofd de coulissen inlopen terwijl ze dingen zeggen als: „Het is nu tijd voor de hummus.”

Spijtig is het wel dat de marathon is opgeknipt en uitgesmeerd over meerdere weken. Dat geeft je als kijker de gelegenheid om je avond na avond iets slechter te voelen over je groeiende ongeduld. Want geef toe: je kijkt niet voor de triviafeitjes. Je kijkt omdat je wil zien hoe lang het duurt voor de hummus uitwerkt en de eerste uitgeputte quizfanaat van de hometrainer dondert.

Slaaptekort

Misschien dat de bedenkers van het format voorvoelden dat veel kijkers om die reden pas bij de laatste afleveringen aanhaken, als het slaaptekort van de kandidaten het best zichtbaar wordt. Dat dat de reden is voor het extra drama-element dat ze hebben toegevoegd: de kandidaten delen zich steeds op in twee teams, en aan het eind van elke ronde stemt het verliezende team een van de eigen leden weg. Het weggestemde lid mag dan weer zelf een ander teamlid aanwijzen om het tegen op te nemen in een duel. Wie verliest, vertrekt.

Al dat gehannes met messen in ruggen leidde in aflevering één al tot betraande oogjes bij de weggestemde deelnemer. Zo’n deelnemer zou je eigenlijk ook even buiten op zijn rug moeten leggen, vind ik. Voor een beetje perspectief. „Laat de mensen maar quizzen, als ze dat willen”, zou je tegen hem moeten zeggen; „en daarna weggestemd worden, ieder op zijn beurt. Zij, de wolken, hebben met dat hele vreemde gedoe niets te maken.”