N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Recensie
Boeken
Schandaal Over de roman Noch wach? van Benjamin Stuckrad-Barre, over een Berlijns #MeToo-verhaal, werd maandenlang in Duitse media gespeculeerd. Zou hij echt alle dirt bij mediabedrijf Axel Springer opdissen?
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/04/data99764165-5f4461.jpg)
Foto ANP / Imago Stock & People GmbH
De Duitse romancier Benjamin von Stuckrad-Barre zat halverwege de jaren tien aan een zwembad in Los Angeles en ving er de laatste laster uit Hollywood op. Rose, zo gonsde het, is maar vermoeiend geworden. In het luxeresort waar de schrijver overwinterde, was de actrice Rose McGowan uit de gratie. Ze deed niet meer leuk mee. Kort daarop barstte #MeToo los, waarbij onder andere Rose McGowan het jarenlange seksuele machtsmisbruik van Harvey Weinstein aan de kaak stelde.
Benjamin Stuckrad-Barre schreef de roman Noch Wach, die mede is geënt op die sluipende excommunicatie van Rose McGowan, die het spel in de filmindustrie niet meer mee wilde spelen. ‘Als je niet huilt en krijst, in het beste geval ook nog bloedt, dan geloven we je niet’, zo wordt in de roman het pre-#MeToo-beeld van slachtofferschap samengevat.
Maar meer dan over Hollywood vertelt de auteur in Noch Wach een Berlijns #MeToo-verhaal, dat Duitse krantenlezers verregaand bekend is – en reden is dat het boek van Stuckrad-Barre de meest besproken Duitstalige roman in jaren is.
De auteur werkte tien jaar bij mediabedrijf Axel Springer en was bevriend met CEO Mathias Döpfner. Eind 2021 werd Julian Reichelt, de voormalig hoofdredacteur van boulevardkrant Bild, onderdeel van Axel Springer, ontslagen vanwege zijn affaires met jonge medewerkers. Dat ontslag volgde op jarenlange berichten over het machtsmisbruik van Reichelt, maar Döpfner had zijn beschermeling Reichelt al die tijd laten begaan.
Lakse omgang wangedrag
Over de onlangs verschenen roman werd maandenlang gespeculeerd. Duitse media verwachtten een ‘sleutelroman’, waarin Stuckrad-Barre alle dirt bij Axel Springer zou opdissen. De opwinding over het boek werd nog vergroot door een stuk in Die Zeit twee weken geleden, waarin e-mails en appjes van Döpfner diens alt-right-opvattingen blootlegden. Eerder publiceerde The New York Times al een sms van Döpfner aan Stuckrad-Barre, waarin Döpfner zijn toenmalig hoofdredacteur Reichelt de „laatste en enige journalist in Duitsland” noemt, „die nog moedig tegen de nieuwe DDR dictatuur opstaat”. Döpfner had het over Duitsland in 2021. The New York Times noteerde ook dat de vriendschap tussen Stuckrad-Barre en Döpfner vervolgens bekoelde vanwege Döpfners lakse omgang met Reichelts wangedrag.
De roman van Stuckrad-Barre, ‘Noch wach?’ – ‘Nog wakker?’ bevat geen grote nieuwe onthullingen, waarop sommige lezers misschien hadden gehoopt, maar schetst gelaagd de tegenstrijdige gevoelens van de vrouwen in liefdesaffaires in de zogenaamde grijze zone, en de aarzelende reacties van de omstanders.
Het boek scheert dicht langs de ware gebeurtenissen. De verteller is bevriend met een mediamagnaat, die onder meer een ‘boulevard tv-zender’ bestiert, waarvan de hoofdredacteur zijn vrouwelijke medewerkers nachtelijke berichten stuurt: ‘Nog wakker?’. Een aantal van die vrouwen neemt de verteller in vertrouwen, die het wangedrag van de hoofdredacteur bij zijn vriend, de CEO onder de aandacht brengt en die vervolgens niets onderneemt.
Op de gangbare vragen van Der Spiegel naar het waarheidsgehalte van de roman gaf Stuckrad-Barre de gangbare antwoorden: „Sleutelroman? Absoluut niet.” Zijn boek is „fictief”, maar „fictie kan meer waarheid bevatten dan de werkelijkheid”.
Veel waarheid bevat in ieder geval Stuckrad-Barres beeld van de populistische tv-zender, in een toren in het centrum van Berlijn, waar de ‘online massa’s’ ertoe worden gedreven ‘politici en wetenschappers te haten of waarom niet meteen fakkeloptochten naar hun privéadressen te ondernemen, asielzoekers te vrezen of dus iemands privéleven door de vleesmolen […] te draaien’. Op de zender gaat het voortdurend over ‘wij’. De verteller: ‘Het was een WIJ, waardoor ik me nooit aangesproken zou willen voelen, voor mij was het een Jullie, en dit Jullie stonk naar bier, naar herdershond en pis […].’ Als het op de zender niet over ‘wij’ gaat, dan gaat het over Duitsland: ‘Duitsland staat op!’ De verteller: ‘Nee, laat het, Duitsland. Blijf liggen Duitsland, en houd je muil.’
Het dagblad Bild, eveneens gevestigd in een toren in het centrum van Berlijn, heeft sinds twee jaar ook een tv-zender, sterk gemodelleerd naar de formats bij het Amerikaanse Fox News. In zijn schets van ‘de brulzender’ vereeuwigt Stuckrad-Barre één bijzonder cynische episode bij Bild. Begin 2021 mocht profvoetballer Jérôme Boateng in een interview onweersproken zijn ex-vriendin betichten van manipulatie en alcoholisme. Haar had hij eerder een zwijgcontract laten tekenen. Dagenlang beheerste de versie van Boateng de roddelpers; enkele dagen later pleegde zijn ex-vriendin zelfmoord. In de roman, waarin de rol van Bild exact wordt naverteld en alleen de namen van de voetballer en zijn ex-vriendin ontbreken, zijn de redacteuren opgetogen over meer breaking news: ‘Hoe erger het nieuws, hoe beter het humeur’.
De verteller in Noch wach? is kritisch op het verdienmodel van zijn vriend, maar neemt die bezwaren eerst niet serieus. Hij is geen moralist, vindt hijzelf. Hij lacht ook om de bewondering van de CEO voor Elon Musk, die een paar keer langskomt in de roman (‘Natuurlijk lachte hij, hij lacht immers altijd’). De mediamagnaat is bezeten van de toekomst, van ‘het nieuwe werken’, ‘creatieve processen’ en ‘transformaties’. Aan het begin van de roman ondernemen de vrienden een reis naar Silicon Valley bij wijze van ‘impact trip’. Maar ondanks alle toekomstvisioenen wasemt de nieuwszender de geur van spruitjes en volkstuintjes.
De vriendschap van de verteller met de mediabaas blijft wat ongrijpbaar. Ooit, zo blikt hij terug, wandelden ze samen door een besneeuwd dal bij Sils Maria en aten ze repen chocola bij elkaar in bed. Ze waren ‘allerbeste’ vrienden. Maar bij begin van de vertelling is de mediaman al een karikatuur, zij het een amusante, en zijn trekken worden steeds platter in de loop van het boek.
Opportunisme
In reactie op het boek speculeerden Duitse media in hoeverre de roman een afrekening is van de auteur met zijn gewezen vriend Mathias Döpfner. Die Zeit sprak over de wraak van Stuckrad-Barre, ook al blijft onduidelijk wat hij precies zou moeten wreken. In hetzelfde artikel wordt vermeld dat Stuckrad-Barre in zijn tijd bij Axel Springer 40.000 euro per maand verdiende voor drie reportages per jaar (vandaar vermoedelijk ook het overwinteren in LA). De Neue Zürcher Zeitung noemt het boek zelfs een „mediale executie”.
Andere critici suggereren dat Stuckrad-Barre met de veranderende tijdgeest opportunistisch van kamp is gewisseld: na jarenlang zijn geld verdiend te hebben bij Axel Springer bekommert hij zich nu ineens om de vrouwenzaak, waaruit hij, door zijn boekverkoop, opnieuw een commercieel slaatje zal slaan.
De meer of minder edele motieven van de auteur worden in de roman tenminste omgezet in een precieze, striemende taal, of het nu gaat om de maniertjes van de mediamagnaat of de methodes van ‘de zender’. Het sprankelendst zijn de dialogen tussen de verteller en Sophia, een presentator bij ‘de zender’ : haar platte en met Engels doorspekte Duits kun je misschien met ontzag beluisteren in Berlijnse cafés, maar wordt door Stuckrad-Barre tamelijk perfect, soms fonetisch, op schrift gesteld.
Sophia en de verteller kennen elkaar uit groepstherapie voor ex-verslaafden. Zo komt de verteller te weten van haar relatie met de hoofdredacteur van ‘de zender’. Net als veel andere vrouwen is Sophia eerst door de hoofdredacteur als talent binnengehaald, toen verleid en vervolgens heeft hij haar laten vallen.
Sophia is gehard door het seksisme dat haar al sinds haar twaalfde tegemoet golft en wil zichzelf niet als slachtoffer zien. Pas als veel van haar collega’s hetzelfde blijkt te zijn overkomen, proberen ze collectief hun beklag te doen. De beschrijving van het moeizame onderzoek naar het wangedrag van de hoofdredacteur weerspiegelt nauwkeurig de stroperige, weinig bemoedigende realiteit – maar maakt het einde van de roman ook wat ambtelijk.
Ze had ‘nee’ moeten zeggen
In de roman geeft Rose McGowan de schrijver aan het zwembad een boek; ook zijn werkelijke ontmoeting met haar heeft hij voor zijn verhaal gebruikt. McGowan geeft hem de biografie van Monica Lewinsky. ‘Monica was patiënt zero’, schrijft McGowan als opdracht in het boek. Voor de verteller, zo mijmert hij, duurde het jaren om te begrijpen dat Lewinsky een slachtoffer was, ‘jarenlang vogelvrij verklaard’, omdat het haar eigen schuld was geweest, omdat zij de president had willen gebruiken, als ‘carrièregeil sletje’.
De vrouwen bij de tv-zender weten allemaal dat hen ook dat verwijt zal worden gemaakt, dat er geen geweld in het spel was, dat ze ‘nee’ hadden moeten zeggen, dat ze daarmee alleen hun eigen carrière hadden gesaboteerd. Omdat het ‘alleen’ machtsmisbruik was, en geen strafrechtelijke overtreding, kan de hoofdredacteur in de roman, ook na alle klachten, aanblijven.
Bij Axel Springer liep het eender: na een onderzoek mocht Julian Reichelt blijven, totdat The New York Times erover berichtte en Döpfner vreesde voor te grote reputatieschade voor zijn bedrijf. Reichelt moest toen alsnog vertrekken.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/09/data90372469-d9acc4.jpg)
