De krant spréékt – met robotstemmen uit eigen NRC-stal

Posted on April 19, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Luisteren Stukken uit NRC zijn niet alleen te lezen, maar ook te beluisteren. Kunstmatige intelligentie heeft stemmen van redacteuren tot digitale voorleesstemmen gemaakt.

Juurd Eijsvoogel

19 april 2023 om 17:10

Leestijd 3 minuten

Pratende computerprogramma’s kregen jaren geleden al brede bekendheid, vooral dankzij de TomTom en andere navigatie-apparatuur. Inmiddels praat ook de krant.

In 2021 begon NRC met een proef waarbij door Microsoft geleverde robotstemmen een klein aantal artikelen voordroegen. Nu zijn alle stukken van NRC te beluisteren alsof ze zijn voorgelezen door NRC-redacteuren.

Dat zijn ze niet echt. Het zou een haast ondoenlijke opgave zijn om de 110 tot 120 stukken voor te lezen die NRC dagelijks publiceert.

De stemmen zijn synthetisch: met behulp van kunstmatige intelligentie (AI) ontwikkelde kopieën van de stemmen van Mischa Spel, plaatsvervangend chef cultuur en muziekcriticus, en Egbert Kalse, redacteur economie en podcastpresentator.

Boven de online-versie van ieder artikel staat linksboven een icoontje van een speaker met de woorden ‘Luister naar’, en daarbij de tijd die het kost om het stuk te beluisteren (dat duurt doorgaans twee keer zo lang als de eveneens vermelde leestijd). Het computerprogramma bepaalt willekeurig welke stuk door welke van de twee stemmen wordt ‘voorgelezen’, eigenlijk: uitgesproken.

Gevraagd of het niet raar, of zelfs een beetje beangstigend is, dat haar stem nu een bestaan heeft los van haarzelf, zegt Spel: „Het heeft niet zo veel met jezelf te maken. Als ik er nu naar luister is het niet alsof ik mijn eigen stem hoor, maar een digitaal zusje. Een assertief digitaal zusje.

„Het is ook nog niet feilloos. Maar de grootste verrassing voor mij”, zegt muziekkenner Spel, „was dat de zinsmelodie vaak behoorlijk op de mijne lijkt. Maar dit zusje is wel dommer dan ik, haha, bij de komma’s van een nevenschikkende bijzin ratelt ze soms maar door.” Haar moeder, die blind is, kan zich nu bij wijze van spreken de hele krant iedere dag door haar dochter laten voorlezen.

Hond

Haar collega Kalse zegt over de herkenbaarheid van zijn robotstem: „Onze hond slaat erop aan.” Maakt hij zich geen zorgen dat er bijvoorbeeld opiniestukken met zijn digitale stem te beluisteren zijn waar hijzelf het totaal niet mee eens is? „Ik heb er niet zo’n probleem mee. Er wordt toch altijd duidelijk gemaakt wie de auteur is.” De twee redacteuren hebben een contract met NRC getekend, waarin is vastgelegd dat de stemmen alleen voor redactionele stukken gebruikt zullen worden, en dus bijvoorbeeld niet voor de klantenservice of de webshop.

Mischa Spel en Egbert Kalse in de opnamestudio van NRC. Foto Isa Wolthuis

„Wat nog beter moet, zijn onder meer Engelstalige woorden, citaten en tussenkopjes’’, zegt adjunct- hoofdredacteur Melle Garschagen. „Het is nog niet af. Luisteraars verwachten ook geen perfectie. We houden in de gaten of er dingen structureel misgaan. Hoe meer wijzigingen je doorvoert, hoe meer het systeem daarvan leert.”

De eerdere proef met synthetische stemmen overtuigde NRC ervan dat er voldoende belangstelling voor de luisterstukken is. „Toen vroegen we ons af: willen we geen eigen NRC-stemmen?”, zegt Garschagen. De standaardstemmen van Microsoft kunnen door iedereen gebruikt woorden, ook door bijvoorbeeld McDonald’s of de Volkskrant.

Omdat oudere lezers soms hun abonnement opzeggen als ze niet goed meer kunnen lezen, is de hoop dat die abonnees met dit project voor de krant behouden blijven. Per dag worden er nu gemiddeld 3.000 stukken voor meer dan driekwart beluisterd. Ook door lezers die wél kunnen lezen, maar op bepaalde momenten van de dag toch liever luisteren.

NRC vroeg alle medewerkers vorig jaar of ze de robotstem van de krant wilden worden. Meer dan dertig meldden zich ervoor aan, zes hebben een studiotest gedaan. Na een technische analyse én een test onder gebruikers zijn de stemmen van Spel en Kalse als de NRC -stemmen geselecteerd.

De twee hebben allebei, in zes sessies van tweeënhalf uur, in totaal vierduizend zinnen voorgelezen, waarmee het AI-programma kon leren hun stemmen na te doen. Dat gebeurde in de studio van het audiobedrijf Whoozy Agency, gespecialiseerd in zogeheten Voice branding en het creëren van AI-stemmen.

„Tijdens het voorlezen van die vierduizend zinnen houdt een voice coach in de gaten of de toonhoogte klopt, of het hard genoeg is en de ademhaling goed is”, zegt Maikel van der Wouden, een van de twee oprichters van Whoozy. „Een geluidsengineer let op of het audiosignaal goed in het systeem komt, of je geen klikjes hoort, schorheid of slissen, want dat kan het programma in de war brengen.” Uit de opnames voor NRC werd per stem vier uur aan ‘netto data’ gedestilleerd, om het programma mee te trainen.

Uitroeptekens

„Het model leert van alle punten in het audiobestand, samen met de geschreven tekst, hoe je dingen uitspreekt – wat de klank is in bepaalde zinnen, wat interpuncties doen met de klank – en probeert dat dan zo goed mogelijk na te bootsen bij andere teksten.” Spel en Kalse moesten één keer terugkomen naar de studio: het programma was nog niet goed genoeg in zinnen met een uitroepteken, waarbij vaak het volume omhoog moet. Door krachtig zinnen en krantenkoppen voor te lezen als ‘Krimp dan, Schiphol!’ en ‘Blijf van onze vogelnamen af!’ moest ook het uitroepteken een NRC-timbre krijgen.

Kabinet laat koppeling tussen ontwikkelingssamenwerking en economie los, tot verrassing van coalitiepartner NSC

admin
October 3, 2024
0

De financiële plannen van het kabinet leken na de onderhandelingen in augustus waterdicht. Op Prinsjesdag liep minister van Financiën Eelco Heinen (VVD) lachend met zijn koffertje de grote debatzaal van de Tweede Kamer binnen. Om zijn begroting en de Miljoenennota zat een strik: hij was klaar. Tenminste, dat dácht hij. Want hoewel Heinen voor de begroting steun lijkt te krijgen, blijken de toekomstplannen nog een gevoelig los einde te hebben.

Tweede Kamerlid Tjebbe van Oostenbruggen van coalitiepartij NSC was namelijk „onaangenaam verrast” door een bezuiniging op ontwikkelingshulp. Dat zei hij tijdens het jaarlijkse debat over de begroting met de minister van Financiën woensdag en donderdag.

De coalitiepartijen zijn overeengekomen dat het kabinet meer dan 2 miljard bezuinigt op ontwikkelingshulp. Maar daar bovenop, bleek uit de begroting, snijdt het kabinet meer, ook komende jaren. Het laat namelijk een tientallen jaren oude norm los waarmee de uitgaven aan ontwikkelingshulp gekoppeld zijn aan de grootte van de economie. Dáár heeft NSC niet mee ingestemd, zegt Van Oostenbruggen.

Waarom levert dit een extra bezuiniging op? De economie groeide in de economische voorspellingen van het Centraal Planbureau afgelopen augustus. Daarom heeft het kabinet tijdens de onderhandelingen kort voor Prinsjesdag bijvoorbeeld extra geld moeten bijleggen voor Defensie om aan de NAVO-norm van 2 procent van de economie te voldoen. Voor ontwikkelingshulp gold een norm van 0,7 procent van de economie. Ontwikkelingshulp kon daarom in augustus ook aanspraak maken op extra geld.

Minister Reinette Klever (PVV), die over ontwikkelingshulp gaat, heeft verwijzend naar de norm tijdens de onderhandelingen in de ministerraad afgelopen augustus ook om meer geld gevraagd. Dat financiële probleem is volgens bronnen rond het kabinet op voorspraak van minister Heinen opgelost door te zeggen: laten we die norm loslaten, in ieder geval voor 2025.

Eelco Heinen, minister van Financiën, aan het woord tijdens de tweede dag van de Algemene Financiële Beschouwingen.

Nachtelijk overleg

Dat is best uitzonderlijk. De norm is in 1972 afgesproken bij de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) en is later bevestigd door de Verenigde Naties. Nederland heeft zich daar sindsdien altijd aan gecommitteerd en kwam lang uit boven de 0,7 procent, zegt Peter Ras, woordvoerder van Oxfam Novib.

Het kabinet Rutte I en II schroefden dat tot ver onder de 0,7 terug. Rutte III en Rutte IV gaven weer iets meer uit aan ontwikkelingshulp, tot 0,66 procent, zegt Ras. Maar uitgaven aan ontwikkelingshulp bleven, ook bij dat terugschroeven, verbonden aan de economische groei. Vervolgens werden de bezuinigingen daarvan afgetrokken. Dit kabinet lijkt nu dus helemaal te willen afstappen van de koppeling, waardoor minister Klever niet automatisch aanspraak zou kunnen maken op extra geld als de economie groeit.

Het punt van Van Oostenbruggen is: op het volledig loslaten van de norm hebben de partijen die dit kabinet steunen in de Tweede Kamer nooit een akkoord gegeven. NSC en BBB zeggen allebei dat daar tijdens de coalitieonderhandelingen geen afspraken over zijn gemaakt.

En, zegt de NSC’er: tijdens de nachtelijke bijpraatsessies eind augustus op het ministerie van Financiën over de begroting, heeft de minister de aanwezige Kamerleden van de coalitiepartijen daar ook niet op gewezen. Hij wil daarom weten: heeft de minister van Financiën hier dan steun voor bij ándere partijen?

Heinen keek fronsend toe vanuit het ministersvak. Op donderdag gaf hij een ingewikkeld antwoord. Hij kon niet garanderen dat het budget voor ontwikkelingshulp automatisch gekoppeld blijft aan de ontwikkelingen van de economie. En simpel omschreven zei hij ook: als je wél zou koppelen, dan moeten we daar geld voor vinden bij de volgende momenten als we daarover beslissen. Oók in komende jaren.

Het is zeer de vraag of Heinen voldoende steun heeft voor het loslaten van de koppeling. De ChristenUnie heeft namelijk een motie klaarliggen waarin het oproept om de 0,7-procentsnorm te behouden. De motie is ook ondertekend door GroenLinks-PvdA, D66, CDA, SGP en Volt. Ook SP, Partij voor de Dieren en Denk zullen de motie naar verwachting steunen.

Als NSC dinsdag ook voor de motie stemt, ziet Heinen een meerderheid tegenover zich. Het is nog niet duidelijk hoe NSC dinsdag zal stemmen. Van Oostenbruggen zegt tegen NRC de motie eerst met zijn fractie te willen bespreken.

Hans Vijlbrief (D66) tijdens de tweede dag van de Algemene Financiële Beschouwingen.

Tom van der Lee (Groenlinks/Pvda) en Jimmy Dijk (SP) tijdens de tweede dag van de Algemene Financiële Beschouwingen.

Btw-verhoging

Het kán, als de minister van Financiën het slim speelt, ook een kans zijn. Voor de begroting van 2025 heeft het kabinet in de Eerste Kamer nog geen meerderheid. Heinen is in de augustusonderhandelingen de christelijke partijen al tegemoetgekomen door de versobering van de giftenatrek deels terug te draaien. Als hij een oplossing weet te vinden voor de 0,7-procentsnorm, heeft hij op nog een punt geluisterd naar de christelijke partijen.

Verder verliepen de financiële beschouwingen rimpelloos. Op andere punten van de begroting hield de coalitie het front wel gesloten. Begrotingsaanpassingen leken niet mogelijk. Voor de oppositiewens om de btw-verhoging op onder andere boeken en cultuur terug te draaien, is vooralsnog geen geld gevonden. Als dat wel gevonden wordt, dan hebben de coalitiepartijen afgesproken dat ze het alle vier eens moeten zijn met de herkomst van het geld.

Een aantal partijen was ontevreden over de economische voorspellingen van het CPB. Die laten vaak een negatief beeld zien, zeggen partijen, maar achteraf valt dat vaak mee. Eind september bleek bijvoorbeeld dat Nederland, in tegenstelling tot eerdere verwachtingen, meer geld ontvangt dan het uitgeeft. Heinen reageerde dat Nederland beter raamt dan andere landen en wijst erop dat we door de coronapandemie uit economisch lastig voorspelbare jaren komen. Hij werkt aan een manier om realistischer te begroten en stelt daarvoor een „expertgroep” op.

Ajax met tien man naar 1-1 gelijkspel tegen Slavia Praag

admin
October 3, 2024
0

Ajax heeft in zijn tweede wedstrijd in de Europa League geen vervolg kunnen geven aan de eerdere klinkende start in het toernooi. In Tsjechië werd het 1-1 tegen Slavia Praag. De Amsterdammers speelden het laatste kwartier met tien man na een rode kaart voor verdediger Youri Baas.

Trainer Francesco Farioli moest puzzelen voor de wedstrijd, nadat Jordan Henderson, Kian Fitz-Jim en Bertrand Traoré zich in de ziekenboeg meldden, waar onder meer Wout Weghorst, Steven Berghuis en Sivert Mannsverk al in zaten. Kristian Hlynsson en Branco van den Boomen kregen daardoor een kans in de basis.

Ondanks een fel begin van Slavia Praag waren de eerste kansen voor Ajax-spits Brian Brobbey, die het vizier niet op scherp had staan. Branco van den Boomen had dat wel: hij benutte in de 18e minuut een penalty nadat rechtsbuiten Christian Rasmussen in het strafschopgebied onderuit werd gehaald. Slavia Praag kreeg steeds meer de controle over de wedstrijd, al resulteerde dat voor rust niet in grote kansen. Brobbey had nog wel de mogelijkheid op de 0-2, maar schoot naast.

Overleven in Praag

De tweede helft werd overleven voor Ajax: Slavia Praag zette de bezoekers constant onder druk en het lukte de Amsterdammers niet om daar onderuit te voetballen. Hoe beperkt de keuzes voor trainer Farioli waren, bleek toen vleugelverdedigers Owen Wijndal en Anton Gaaei werden ingebracht voor buitenspelers Mika Godts en Christian Rasmussen.

De boomlange invaller Tomas Chory kopte niet veel later de gelijkmaker binnen, en toen Youri Baas zijn tweede gele kaart kreeg, kon Ajax al helemaal niet meer dan proberen tegen te houden. De Tsjechen kwamen echter niet meer tot grote kansen en Ajax zal tevreden zijn met het gelijkspel, het hoogst haalbare in Praag.

Leven
NIEUWS

Bij Reef AlYemen krijg je zware, maar smakelijke Jemenitische kost

admin
October 3, 2024
0

Volgens de Koran en Bijbel was het Belqis (de Arabische naam van de koningin van Sheba) die Jemen bijzondere specerijen cadeau gaf waarmee het koninkrijk grote rijkdom verwierf. De belangrijkste twee waren wierook en gom, in die tijd de duurste producten.

Het Jemenitische rijk was zo welvarend dat de Romeinen het Arabia Felix noemden, ‘felix’ is Latijn voor gelukkig. Jemen was een historisch belangrijke handelshaven die naast specerijen en wierook ook bekend was om de honing en koffie. Historici gaan ervan uit dat koffie oorspronkelijk uit Ethiopië komt, maar de eerste geschreven bronnen over de teelt ervan stammen uit de twaalfde eeuw en werden in Jemen gevonden.

Een historisch en cultureel rijk land dus, met bijzondere architectuur en een grote liefde voor eten en mooie geuren. En land van de qat, het stimulerende blad waar Jemenieten graag op kauwen.

Maar Jemen lijdt sinds 2014 onder een verwoestende burgeroorlog, die tot een enorme humanitaire ramp heeft geleid. Wie kan, vlucht. Een klein deel van hen kwam in Nederland terecht.

In 2020 werd het eerste Jemenitische restaurant van Nederland, Yemeni, in Amsterdam geopend – na een jaar verhuisde het naar Den Haag. Inmiddels zijn er in verschillende steden restaurants te vinden. Alleen al in Den Haag is er een handvol. Eén daarvan is Reef AlYemen, aan de multiculturele Stationsweg. Het eten is er halal en er wordt geen alcohol geserveerd.

De Jemenitische keuken heeft haar eigen karakter, maar kent ook invloeden uit Azië en Oost-Afrika en heeft gelijkenissen met Arabische en Midden-Oosterse culinaire tradities.

Zoals het voorgerecht dat we nemen, een mix van de bekende vegetarische dips: hummus, mutabal, baba ganoush en tabouleh. De hummus is romig, met de vertrouwde ondertoon van tahin en de lekkere kick van de knoflook. De mutabal heeft die fijne rokerige smaak van gebrande aubergine en de baba ganoush is aangenaam licht en fris, net als de kruidige tabouleh. De namen mutabal en baba ganoush worden vaak door elkaar gebruikt, maar mutabal is een romige dip met tahin en knoflook, bij baba ganoush wordt de aubergine grover gehakt en geen tahin gebruikt. We vegen het bord schoon met uitstekend mulawah-brood.

Tanur

Jemenitische mulawah is een platbrood dat traditioneel wordt gebakken in de klei-oven, de zogenaamde tanur-oven, die hetzelfde is als de tandoor; mooi hoe je aan de namen gemeenschappelijkheid herkent.

Je moet mulawah warm eten, anders wordt het hard en mis je de heerlijk zachte, gelaagde structuur en krokante korst. Ik stort me erop als we nog een warme mulawah krijgen bij sissend hete garnalen in een zalig donkere saus. De combinatie van gekaramelliseerde ui, tomaten en specerijen geeft diepte aan de saus en maakt haar verslavend lekker.

Sowieso zit het bij Reef AlYemen wel goed met de specerijen en kruiden. Een vegetarische soep met kikkererwten, vermicelli, gerst en tomaten ziet er nederig uit, maar nog voor ik een lepel neem, vult mijn neus zich met de bekoorlijke geur van komijn. Het is een verwarmende en verkwikkende soep, zo eentje die vermoeidheid en verkoudheid verjaagt.

Een van de bekendste en populairste nationale gerechten van Jemen is mandi; het wordt traditioneel ondergronds gegaard in de tanur-oven en gemaakt met basmatirijst, vlees en specerijen. Het gerecht vindt zijn oorsprong in de zuidelijke stad Hadramout en is ook in andere Arabische landen geliefd. Op de kaart staat zowel een versie met zowel lam als kip; we kiezen kip en krijgen een vorstelijke schaal met saffraan gekleurde rijst (witte, gele en oranje korrels) met gemak groot genoeg voor twee personen. De rijst heeft van die mooie lange korrels en is verrijkt met gekarameliseerde ui, de kip is heerlijk zacht en mooi gegrild, de huid is krokant. In een apart kommetje erbij zit ‘sahawek’, een frisse chili-tomatensaus. Eerst proef je het verkoelende van de tomaat en limoen, daarna voel je de pit van de chili op je tong tintelen. Ik vind de saus perfect, voor mijn tafelgenoot, die doorgaans chilipepers uit het vuistje eet, is ze te pittig.

Met de desserts betreed ik nieuw terrein: ze hebben allemaal brood als basis. Nu zijn gerechten met brood of deegwaren in jus of saus heel gebruikelijk in de Maghreb en het Midden-Oosten. Nog onlangs proefde ik in mijn geboortestad een hartig-zoete variant met kip, flinterdun deeg, gekaramelliseerde uien en rozijnen.

Maar de ‘areeka royal’ die we delen, een portie waar een heel gezin van kan eten, lijkt op niets wat ik ooit geproefd heb. Het bestaat uit een stevige mix van brood, dadels en room, afgetopt met mozzarella – die ietwat domineert – krokante noten en honing. Het is zware kost, maar ik vind het wel interessant om dit type dessert verder te verkennen. Het zou niet misstaan als ontbijt. Van mij had er alleen wel iets meer honing bij gemogen.

Het eten bij Reef AlYemen is buitengewoon smakelijk en de bediening hoffelijk. Het plastic op de tafels ontsiert de boel een beetje, maar als je zo goed kookt, ga ik daar niet over zeuren. Het enige wat ontbreekt, is goede Jemenitische muziek uit de speakers.

Er wordt in Nederland veel gemopperd op nieuwkomers en de multiculturele samenleving, maar dit is waar die voor mij voor staat: onbevangen ontmoetingen aan tafels vol heerlijkheden. Mensen nemen een enorme rijkdom aan cultuur mee. Zeker voor Jemen is het van onschatbare waarde dat zijn culinaire cultuur in de diaspora levend wordt gehouden en gedeeld.

Luister naar