De komst van een Chinese ‘mega-ambassade’ roept weerstand op in Londen: is dit wel het goede geopolitieke signaal?

In de Vaticaanthriller Conclave is de paus net dood en reizen de kardinalen van heinde en verre naar Rome om een opvolger te kiezen. Kardinaal Thomas Lawrence (Ralph Fiennes in een glansrol) is de deken van het college van kardinalen. Op hem rust de taak om een pausverkiezing ofwel conclaaf – dat bulkt van politieke spelletjes, persoonlijke afrekeningen en wel heel veel onthutsende onthullingen – tot een goed einde te brengen.

Een conclaaf (van het Latijnse ‘cum clave’, met de sleutel) prikkelt al eeuwen de verbeelding. De pausverkiezing verloopt volgens strikte protocollen achter de gesloten deuren van de Sixtijnse Kapel in Vaticaanstad. Daar kiezen normaal gesproken maximaal 120 kardinalen jonger dan 80 jaar een opvolger voor de pas overleden of pas afgetreden paus. Pas wanneer de kardinalen het met een tweederdemeerderheid eens worden over één man in hun midden, stijgt er witte rook op uit de schoorsteen van de Sixtijnse Kapel.

Regisseur Edward Berger, die zich baseerde op een boek van Robert Harris, zei in interviews dat de progressieve paus in Conclave op paus Franciscus is gebaseerd. Franciscus leeft nog, maar ligt wel al sinds 14 februari in kritieke toestand in het ziekenhuis. De kans bestaat dat de 88-jarige kerkleider, als hij ook deze ziekenhuisopname overleeft, aftreedt wegens gezondheidsproblemen. En dan krijgt Rome ook echt een nieuw conclaaf.

De film, die met acht nominaties bij de Oscaruitreiking dit weekend een van de grote kanshebbers is, wordt daarmee plots verrassend actueel. Het filmteam stopte veel energie in een grondige research en besteedde nauwgezet aandacht aan prachtige visuele details, zoals de kostuums. Anders dan bij het boek De Da Vinci Code van Dan Brown, dat velen in de Katholieke Kerk als godslasterlijk omschreven, kregen de makers van Conclave zelfs een privé-rondleiding in het Vaticaan. De toon van de film is respectvol jegens katholieken, en niet de zoveelste afrekening met het geloof. Maar is deze Oscarkanshebber ook waarheidsgetrouw?

Nu de echte paus Franciscus in het ziekenhuis ligt, is Conclave verrassend actueel

„Ik vond het leuk entertainment, maar totaal onrealistisch”, reageert de Amerikaanse auteur en journalist John L. Allen Jr., hoofdredacteur van de onafhankelijke katholieke nieuwswebsite Crux. Allen schreef twaalf boeken over het Vaticaan en de katholieke wereld, en is een van de meest gerenommeerde Vaticaankenners ter wereld. „De film is een slechte gids om te begrijpen wat er tijdens een conclaaf echt gebeurt.” Hoe je daar wel achter kan komen, is door achteraf te praten met de deelnemende kardinalen.

Het ongeloofwaardigst, zegt Allen tijdens een gesprek in Rome, is het grote gewicht dat de film toekent aan een onbekende kardinaal uit oorlogsgebied die plots in Rome opduikt en van wie niemand eerder heeft gehoord. „Zou nooit gebeuren. Het conclaaf is een bijeenkomst van binnen de Katholieke Kerk goed bekende geestelijken. Ook de Argentijn Jorge Mario Bergoglio was in Vaticaanse kringen al bekend, en werd in 2013 helemaal niet uit het niets gekozen als paus Franciscus. Bij het conclaaf van 2005 was hij per slot van rekening de oppositiekandidaat tegen Joseph Ratzinger, die toen paus Benedictus XVI werd.”

En al is een pausverkiezing afgesloten voor de buitenwereld, in de Sixtijnse Kapel weten de kardinalen na elke stemronde precies hoeveel stemmen er per kandidaat zijn opgehaald. „Voor hen is dit dus niet zo geheimzinnig”, zegt Allen. Wie voor wie heeft gestemd, zegt men er niet bij, maar bij bepaalde kardinalen is dat wel duidelijk. Ook vóór het conclaaf officieel begint, maken sommigen geen geheim van hun overtuigingen.

‘Vrij saaie boel’

In de film stapelen de dramatische ruzies in de Sixtijnse Kapel zich op. „Maar de Kapel verandert tijdens het conclaaf heus niet in het Britse Lagerhuis”, zegt de Vaticaankenner. Eerder integendeel. Met al het protocol eromheen, en de Latijnse formulering die elke kardinaal telkens opnieuw prevelt bij de overhandiging van zijn stembiljet, duurt zo’n stemronde al gauw anderhalf uur. „Het wordt snel een vrij saaie boel. Veel kardinalen bidden ondertussen, of werken hun briefwisseling bij.”

Debat over de richting van het conclaaf kun je wél verwachten in de wandelgangen van Casa Santa Marta, de Vaticaanse residentie waar de kardinalen overnachten. „En ook voordat het conclaaf officieel begint, wordt al druk gediscussieerd”, zegt Allen. „Na de algemene congregaties [de voorbereidende vergaderingen] duiken de kardinalen ’s avonds in groepjes de restaurants van Rome in, waar ze verder praten.”

Ralph Fiennes over pausthriller ‘Conclave’: ‘Jezus’ liefde is een onthutsend simpel voorstel als wij ervoor openstaan’

Centraal in Conclave staat ook de strijd tussen conservatieve en progressieve kardinalen. „Maar tijdens een conclaaf spelen nog meer tegenstellingen een rol, zoals de rivaliteit tussen westerse kardinalen en hun collega’s uit de Brics-landen”, zegt de Vaticanist. Ondanks die verschillende ‘fracties’ werd Ratzinger in 2005 na vier stemrondes gekozen, en hadden de kardinalen voor Bergoglio in 2013 vijf stemrondes nodig. Relatief snel, aldus Allen: „Het wijst erop dat de standpunten al voor het conclaaf waren afgestemd. De meeste kardinalen wisten al wie zij wilden toen ze de Sixtijnse Kapel binnenliepen.”

Hoewel het er nu beschaafd aan toegaat, sinds de invoering van het conclaaf in zijn huidige vorm in de 13de eeuw is al het denkbare ooit gebeurd. „Kardinalen werden geïntimideerd, stemmen afgekocht, en katholieke machthebbers in Europa, zoals de Habsburgers, claimden zelfs een vetorecht over pauselijke kandidaten.” Maar vandaag is een conclaaf een erg ceremonieel kiesproces waarbij geleidelijk rond één kandidaat een consensus wordt gevormd. „Conclave is een onderhoudende film”, besluit Allen. „Maar net als bij De Da Vinci Code moet je niet vergeten dat het fictie is.”

Delen

Mail de redactie

Een blokkerige, oranje-rode M midden in je scherm kijkt je aan. Als je door je oogharen kijkt, herken je er een kat in. „Demander au chat” staat eronder: vragen aan de chat of de kat – het woord heeft twee betekenissen in het Frans. In de invoerbalk kun je alles vragen, in welke taal je maar wil. Een recept voor vanavond, uitleg over het Franse kernwapenprogramma of wellicht een ontwerp voor een nieuwe tattoo – Le Chat maakt ook plaatjes.

Le Chat is het Franse equivalent van de populaire Amerikaanse AI-chatbot ChatGPT. De app is ontwikkeld door Mistral AI, de Franse én Europese koploper in de wereld van kunstmatige intelligentie. Mistral AI biedt al langer taalmodellen voor programmeurs en AI-ingenieurs en lanceerde op 6 februari de app Le Chat, waarmee de techniek toegankelijker werd voor gewone burgers. Er is een gratis en een betaalde versie. Op 19 februari maakte Mistral AI bekend dat de app een miljoen keer was gedownload. Ter vergelijking: ChatGPT had na lancering in 2022 binnen vijf dagen een miljoen gebruikers.

Mistral AI-oprichter en ceo Arthur Mensch presenteert zijn chatbot (ofwel Large Language Model, LLM) als een Europees alternatief voor ChatGPT en het Chinese DeepSeek. In een interview met Le Parisien beloofde Mensch dat Fransen de ‘persoonlijkheid’ van Le Chat meer zouden waarderen dan die van ChatGPT, omdat de Franse chatbot „Europese waarden” beter zou begrijpen. Ook zou de Franse chatbot veiliger én sneller zijn.

Testen

Sommige claims zijn makkelijk te checken met benchmark-tests, zegt de Griekse AI-onderzoeker Evangelos Kanoulas, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Techwebsites hebben de apps met elkaar vergeleken en Le Chat blijkt gemiddeld inderdaad beter te presteren als het gaat om snelheid. Volgens een test van de Franse site DataBird deed ChatGPT ruim 46 seconden over het schrijven van een verhaaltje van 200 woorden, waar Le Chat maar 6,57 seconden nodig had. DeepSeek zat op ruim 53 seconden.

Wat privacy betreft, vindt Kanoulas het voor Mistral AI spreken dat het open source-modellen aanbiedt, anders dan OpenAI. Dit Amerikaanse bedrijf achter ChatGPT heeft zijn modellen niet openbaar gemaakt. „Dit betekent dat je een model kunt downloaden naar je eigen omgeving [zoals je computer] en de data die je vervolgens invoert blijven bij jou. Dat is 100 procent veilig. Bij gesloten modellen moet je het bedrijf achter de chatbot maar geloven als het zegt dat het veilig met je data omgaat.”

De gemiddelde Fransman zal echter niet een vooral voor programmeurs en techexperts geschikt taalmodel downloaden, maar de app van Le Chat gebruiken. Die is niet open source en daarbij deel je data wel – wat je via een opt-out dan weer kan voorkomen. En hoewel Mistral AI stelt in lijn met Europese privacywetgeving te werken, klinken er zorgen: eind februari bleek een klacht te zijn ingediend bij de Franse privacywaakhond CNIL. Mistral AI zou persoonlijke data verzamelen in de gratis versie van Le Chat. Het bedrijf zegt niets fout te doen omdat het mogelijk is het delen van data uit te zetten. De CNIL moet haar oordeel nog vellen.

Europese waarden

De Europese waarden die Le Chat beter zou begrijpen, zijn moeilijker te onderzoeken – temeer omdat Mistral AI niet uitlegt wat het hier precies mee bedoelt. Het bedrijf reageert niet op vragen van NRC.

„Er is geen benchmark voor Europese waarden – want wat zíjn Europese waarden?”, zegt Kanoulas. Het is in elk geval niet zo dat als je de chatbots vraagt naar een suggestie voor het avondeten, ChatGPT een hamburger noemt en Le Chat met coq au vin komt.

In Frankrijk is kritiek omdat Le Chat soms achterhaalde informatie geeft. Vraag je wie de Franse premier is, dan zegt de chatbot Gabriel Attal

Een manier om te onderzoeken of een chatbot ‘Europese waarden’ heeft, is kijken naar de training data die de chatbot heeft gekregen als input en waarop die zijn antwoorden baseert, zegt Kanoulas. „Als ervoor is gekozen het hele Griekstalige web te gebruiken als training data, dan zou Le Chat beter kunnen zijn in Griekse gevoeligheden ontdekken dan een model dat die niet heeft.” Mistral AI communiceert hier echter niet over.

Verder is er in Frankrijk kritiek omdat Le Chat soms achterhaalde informatie geeft. Vraag je wie de Franse premier is, dan zegt de chatbot Gabriel Attal – terwijl Frankrijk al twee premiers verder is.

„Deze modellen bepalen zelf of ze informatie op het web zoeken, of alleen de informatie gebruiken waarmee ze getraind zijn”, legt Kanoulas uit. Er zijn redenen om níét de meest recente informatie mee te nemen: „Op het web zoeken via Google of Bing kost geld, en het kan verwarring veroorzaken omdat online veel tegenstrijdigheden zijn.” Overigens kun je Le Chat ook expliciet vragen op het web te zoeken.

Volgende revolutie

Alles bij elkaar zijn ChatGPT, DeepSeek, Le Chat en modellen als de Amerikaanse Llama en Claude en het Chinese Pangu volgens Kanoulas „redelijk vergelijkbaar”. De vraag is volgens de onderzoeker dan ook niet: welke chatbot is de beste? „Er zijn veel verschillende modellen naast elkaar ontstaan en iedereen kan kiezen welke hij prefereert.”

President Emmanuel Macron zou graag zien dat de volgende AI-revolutie van Europese bodem komt

Volgens de onderzoeker is een relevantere vraag: wat wordt de volgende grote AI-doorbraak? „De huidige LLM’s kunnen nog bijgeschaafd worden, maar lopen tegen dezelfde problemen aan. Die hebben ermee te maken dat ze in een virtuele wereld vastzitten.” Een volgende stap zou daarom een methode voor AI-systemen kunnen zijn om informatie uit de fysieke wereld op te nemen. „Denk aan een robotarm die leert hoe een deur voelt, hoe je die kan openen.”

President Emmanuel Macron zou graag zien dat de volgende AI-revolutie van Europese bodem komt. Hij organiseerde begin februari een AI-top in Parijs, waarop hij bedrijven en landen opriep te investeren in Europese AI. Zelf kondigde hij onder andere 109 miljard euro aan investeringen aan en de bouw van nieuwe datacenters.

Kanoulas acht de kans dat een Frans of Europees bedrijf aan de wieg zal staan van de volgende AI-revolutie niet zo groot. „Europa loopt enorm achter als het gaat om onderzoek. In China en de VS wordt veel meer geïnvesteerd en er is meer infrastructuur [zoals servers en cloudruimte].”

Ook Mistral AI klaagt over dat gebrek aan infrastructuur in Europa en schijnt zelfs te overwegen naar de VS te verhuizen. Zo zou Frankrijk zijn Europese AI-uithangbord kunnen verliezen.

Delen

Mail de redactie