De KGB-dubbelspion die in 1983 een atoomoorlog voorkwam

Posted on by admin

Dat de wereld tijdens de Cubaanse raketcrisis van 1962 op het randje van een atoomoorlog balanceerde, staat in alle geschiedenisboeken. Veel minder bekend is dat de mensheid ook in november 1983 door het oog van de naald kroop. De NAVO hield toen de oefening Able Archer, en de leiders van de Sovjet-Unie waren ervan overtuigd dat dit een dekmantel was voor een aanval met atoomwapens op hun land.

Op de Sovjet-ambassade in Londen kwamen paniekerige codetelegrammen binnen van het KGB-hoofdkwartier in Moskou. Het „aftellen naar een eerste kernaanval was begonnen”, meende ‘het Centrum’. Moskou wilde weten of leden van de Britse „politieke, economische en militaire elite” hun familie al uit Londen evacueerden, om ze in veiligheid te brengen voor een eventuele tegenaanval vanuit de Sovjet-Unie.

Oleg Gordiëvski (links) speelt in 1997 een potje mastermind met de Britse codekraker Alan Stripp.
Foto Neil Munns/PA Images via Getty Images

Oleg Gordiëvski, de hoogste KGB-officier in Londen, las deze telegrammen – en speelde ze door aan de Britse geheime dienst MI6, waarvoor hij sinds 1974 werkte. De Britten deelden de informatie met de Amerikanen en namen de nodige maatregelen om de Sovjets te kalmeren. Geoffrey Howe, de Britse minister van Buitenlandse zaken zei daar later over: „Door Gordiëvski bestond er bij ons geen twijfel over de uitzonderlijke, maar reële Russische angst voor een echte kernaanval. Met opzet veranderde de NAVO het een en ander aan de oefening, zodat er bij de Russen geen twijfel over zou bestaan dat het maar een oefening was.”

Echt KGB-gezin

Oleg Gordiëvski, die vrijdag in overleed in zijn woonplaats in Surrey in Zuidoost-Engeland, had bij Able Archer opnieuw zijn waarde bewezen als de belangrijkste MI6-dubbelagent uit de Koude Oorlog. Dat hij ooit zou overlopen naar het Westen, was lange tijd ondenkbaar voor hem. Hij werd in 1938 geboren in een echt KGB-gezin. Zijn vader was een hoge officier van de NKVD (de voorloper van de KGB) en zijn oudere broer maakte ook carrière binnen de geheime dienst.

Olegs vertrouwen in de partij kreeg echter een gevoelige klap toen hij in 1961 in Berlijn was, juist op het moment dat daar de Muur werd gebouwd. Had dit regime écht wel het beste voor met zijn mensen? Het neerslaan van de Praagse Lente in 1968 gaf hem het laatste zetje: het communisme moest niet worden verdedigd, maar juist bestreden.

Gordiëvski bevond zich inmiddels als junior-KGB-medewerker op de Russische ambassade in Kopenhagen. Hij liet aan de telefoon, waarvan hij terecht vermoedde dat die door westerse inlichtingendiensten werd afgeluisterd, in een gesprek doorschemeren dat hij teleurgesteld was in zijn vaderland. De truc werkte. Het duurde nog jaren, maar toen werd hij door MI6 op zijn schouder getikt: wilde hij een dubbelspion worden? Het antwoord was een volmondig ja.

Verstopt in de kofferbak

In de jaren nadat hij was overgelopen, maakte hij gestaag carrière binnen de KGB en zijn aanstelling als resident op de Sovjet-ambassade in Londen gaf hem toegang tot het meest gevoelige materiaal, dat hij allemaal doorspeelde aan zijn contacten bij MI6.

Helaas voor Gordiëvski had ook de KGB overlopers in dienst. In 1985 werd hij verraden door CIA-dubbelspion Aldrich Ames. Hij werd teruggeroepen naar Moskou, een zekere dood tegemoet. MI6 liet hem echter niet in de steek. Tijdens zijn vaste hardlooprondje door Moskou wist Gordiëvski zijn KGB-volgers af te schudden. Hij nam de trein naar Leningrad, waar hij werd opgewacht door medewerkers van de Britse ambassade die hem verstopten in de kofferbak van hun auto. Zo reden ze de grens met Finland over. De speurhonden van de Sovjet-grenswachten werden van hun apropos gebracht met de poepluier van een baby.

Eenmaal in het westen werd Gordiëvski ontvangen door een dankbare Amerikaanse president Reagan en de Britse premier Thatcher. Hij bracht de rest van zijn leven door in Engeland, waar hij een aantal boeken schreef. In 2008 belande hij met vergiftigingsverschijnselen in coma in het ziekenhuis. Wraak van de Russische geheime dienst, aldus Gordiëvski, nadat hij hersteld was.

Volgens Britse media was er rond zijn overlijden deze week geen sprake van verdachte omstandigheden.




Related Posts

Bijna half miljard euro boete voor vijftien grote autofabrikanten vanwege kartelvorming

Vijftien grote autofabrikanten moeten een boete van in totaal 458 miljoen euro betalen omdat zij jarenlang als kartel hebben geopereerd. Dat heeft de Europese Commissie dinsdag bekendgemaakt.

Het gaat om grote spelers binnen de autosector: onder andere Volkswagen (127,6 miljoen euro boete), BMW (24,5 miljoen) en Toyota (23,5 miljoen) zijn betrokken. Mercedes-Benz nam ook deel aan het kartel maar krijgt geen boete, omdat het de Europese Commissie op de hoogte stelde over het bestaan van het kartel.

Bij kartelvorming spreken bedrijven af dat zij elkaar op bepaalde punten niet beconcurreren, om zo prijzen kunstmatig te beïnvloeden. In dit geval ging het om geheime afspraken over het hergebruiken van oude auto’s. Zo regelden de autofabrikanten onder andere dat ze niet zouden adverteren met hoeveel procent gerecycled materiaal er in nieuwe auto’s is verwerkt.

Autolobby

Het doel hiervan was om consumenten informatie over hergebruik niet te laten meewegen in hun keuze voor een auto, schrijft de Europese Commissie. Hierdoor bleef de druk op deze fabrikanten om te werken aan recycling minder groot. De kartelsamenwerking vond plaats tussen 2002 en 2017.

Ook spraken de fabrikanten af dat ze bedrijven die oude auto’s uit elkaar kunnen halen voor hergebruik, niet zouden betalen. Die bedrijven zouden al genoeg winst maken, vonden de fabrikanten. Uiteindelijk hebben alle betrokken fabrikanten toegegeven schuldig te zijn, waardoor hun boete met tien procent verlaagd is.

Ook de European Automobiles Manufacturers’ Association (ACEA) krijgt een boete vanwege de „faciliterende” rol die het lobbyorgaan speelde in het kartel. De ACEA organiseerde door de jaren heen verschillende bijeenkomsten waarop de kartelvorming tussen de fabrikanten werd uitgedacht.


‘Hongarije trekt zich terug uit Internationaal Strafhof’

Hongarije gaat zich terugtrekken uit het International Strafhof (ICC). Dat meldt de vooraanstaande Hongaarse journalist Szabolcs Panyi dinsdagavond, op basis van ‘diplomatieke bronnen’ na eerdere berichtgeving van Radio Free Europe/Radio Liberty.

De timing van de mogelijke terugtrekking is opvallend. Woensdag bezoekt de Israëlische premier Benjamin Netanyahu, tegen wie een arrestatiebevel vanuit het ICC uitstaat vanwege vermeende oorlogsmisdaden, Hongarije om de praten met de Hongaarse premier Viktor Orbán.

Wegens het uitstaande arrestatiebevel tegen Netanyahu zou zou Hongarije als ICC-lid de Israëlische premier moeten arresteren. Orbán had eerder al aangegeven deze verplichting te negeren. Volgens de Hongaarse premier is het arrestatiebevel een „inmenging in een lopend conflict met politieke doelen”.

Ook de Franse minister van Buitenlandse Zaken Jean-Noël Barrot en de aanstaande Duitse Bondskanselier Friedrich Merz hebben in de voorbije maanden aangegeven Netanyahu niet te zullen laten arresteren bij een bezoek aan hun landen. Hongarije lijkt nu een stap verder te gaan door zich terug te trekken uit het in Den Haag gevestigde Internationaal Strafhof.

Het ICC telt 124 ‘verdragsstaten’, die deel uitmaken van het strafhof. Onder hen alle landen van de Europese Unie. Als Hongarije zich terugtrekt zou het de enige EU-lidstaat zijn die niet bij het ICC is aangesloten. Er zijn ook landen die het statuut van het strafhof wel hebben ondertekend, maar niet hebben geratificeerd. Daartoe behoren onder andere de Verenigde Staten, Rusland en Israël.


Tweede Kamer wil graag strengere regels voor uitzendbureaus, maar vraagt ook allerlei uitzonderingen

Dat er strengere regels voor uitzendbureaus moeten komen om misstanden met arbeidsmigranten tegen te gaan, daar is een meerderheid van de Tweede Kamer het wel over eens. En ook over de vorm ervan: het kabinet-Schoof wil een ‘toelatingsstelsel’, waarbij uitzendbureaus periodiek aantonen dat zij voldoen aan alle normen rond bijvoorbeeld arbeidsvoorwaarden en goede huisvesting. Nieuwe uitzendbureaus betalen een waarborgsom van 100.000 euro.

Toch zijn er nog allerlei zorgen en twijfels over de uitwerking, bleek in het Tweede Kamerdebat over dit wetsvoorstel van minister Eddy van Hijum (Sociale Zaken, NSC). Dit debat was drie weken geleden al begonnen, maar omdat de Tweede Kamer het niet redde binnen de gereserveerde tijd, werd het dinsdagavond afgerond.

Coalitiepartijen VVD en BBB zijn bang dat het optuigen van nieuwe controlerende instanties leidt tot bureaucratie en hoge kosten voor ondernemers. Oppositiepartijen als GroenLinks-PvdA en SP zijn juist bang dat de wet niet ver genoeg gaat. En dat malafide ondernemers trucs kunnen verzinnen waarmee arbeidsmigranten uitgebuit kunnen blijven worden. Zo vreest Mariëtte Patijn (GroenLinks-PvdA) „een waterbedeffect naar andere vormen van flexwerk, zoals schijnzelfstandigheid”.

Waar de Tweede Kamer het wel weer over eens was: het duurt allemaal veel te lang. Al in 2020 adviseerde een commissie onder leiding van oud-SP-leider Emile Roemer in 2020 om een vergunningsplicht voor uitzendbureaus in te voeren. En de Arbeidsinspectie waarschuwt al jaren dat ze niet in staat is om het grote aantal uitzendbureaus in Nederland, meer dan 20.000, effectief te controleren.

Het vorige kabinet begon dit wetsvoorstel te schrijven en wilde het op 1 januari 2025 laten ingaan. Die datum werd herhaaldelijk uitgesteld en nu is er helemaal geen deadline meer. Invoering voor 2028 lijkt in ieder geval niet haalbaar.

De rekening naar ondernemers

Minister Van Hijum wil ook vaart maken, zei hij. „Deze wet treedt geen dag later in werking dan mogelijk.” Maar dit is een vergaande wet, legde hij uit, waarbij de overheid ingrijpt in een commerciële markt. „Dit moet niet alleen snel, maar ook zorgvuldig gebeuren.”

Zo moet er een compleet nieuwe overheidsinstantie worden opgetuigd met 200 voltijdbanen, die gaat bepalen of uitzendbureaus toegang tot de markt krijgen en behouden. De kosten daarvan zijn voor de uitzendbureaus en volgens VVD’er Thierry Aartsen dreigt daarmee een almaar uitdijende bureaucratie te ontstaan.

Oorspronkelijk zouden de gemiddelde kosten per uitzendbureau een kleine 500 euro bedragen, zei Aartsen, maar de nieuwste schattingen gaan uit van meer dan 2.000 euro. „Je kunt niet oneindig de rekening naar ondernemers blijven sturen.” Maar Van Hijum wilde niet, zoals de VVD’er vroeg, beloftes doen over de maximale kosten per ondernemer. Het kabinet wil óók geen onnodig hoge kosten, zei hij, maar door nu al een maximum in de wet te zetten kan er straks ook te weinig geld blijken te zijn voor een functionerend systeem.

Geen uitzonderingen

Ook op andere wensen van de Tweede Kamer wilde Van Hijum niet ingaan. Veel partijen vinden dat de wet nog te weinig bijdraagt aan een correcte inschrijving van arbeidsmigranten bij hun gemeente. Gemeenten hebben vaak slecht zicht op arbeidsmigranten en situaties van uitbuiting en overbewoning.

Uitzendbureaus moeten goede inschrijving „bevorderen”, heeft Van Hijum recent aan zijn wetsvoorstel toegevoegd. Maar die eis wordt niet gehandhaafd, tot onvrede van een groot deel van de Kamer. Don Ceder (ChristenUnie): „Dit is toch het schoolvoorbeeld van de tandeloze tijger?” Volgens de minister is handhaving hiervan zo complex, dat het de invoering van de wet nóg verder zou vertragen.

Van Hijum ziet ook het uitzonderen van allerlei sectoren niet zitten, waar de afgelopen maanden flink voor gelobbyd is. De ChristenUnie en SGP vragen een uitzondering voor sociale werkplaatsen, BBB, NSC en SGP voor mbo-leerwerktrajecten, de VVD voor de beveiligingsbranche en Denk voor betaalde topsport. Maar ook dat maakt de wet complexer en moeilijker te handhaven, zei Van Hijum. „En het creëert ontwijkingsroutes voor malafide ondernemers.”

Dinsdag stemt Tweede Kamer over de wet, die waarschijnlijk op een ruime meerderheid kan rekenen, en over de wijzigingen die Kamerleden hebben voorgesteld.

Volgens NSC-Kamerlid Ilse Saris verdient haar partijgenoot Van Hijum wel „een lintje”, in verwijzing naar asielminister Marjolein Faber (PVV) wier positie nu onder vuur ligt, voor deze „eerste wet die migratie beperkt en reguleert”.