De influencers die het Kremlin dienen, op het Rode Plein en in Minecraft

„Wij zijn samen! Wij zijn een stel!” Met die woorden vertelde de populaire Russische popzanger Shaman vorige maand tijdens een concert in Moskou zijn fans opnieuw de liefde te hebben gevonden. Toen zijn nieuwe vlam ten tonele verscheen, bleek dat niemand minder dan de politicus en influencer Jekaterina Mizoelina, een van Ruslands felste voorstanders van repressie en censuur. Als een teer poppetje liet zij zich op het podium door hem kussen, onder het gejoel van honderden uitzinnige fans. Daarna zong hij het lied ‘Jij bent van mij’.

Beroemdheden die elkaar de liefde verklaren, ook in de Russische juice-kanalen is het een gewild gespreksonderwerp. Toch leek hier iets anders aan de hand. Want Shaman en Mizoelina zijn niet zomaar twee bekende Russen met honderdduizenden volgers op internet. Sinds de invasie van Oekraïne maken zij deel uit van de crème de la crème van de Russische showbizz. Zeker op nationalistische feestdagen, zoals de Dag van de Overwinning op 9 mei, vervullen zij een belangrijke rol in het verspreiden van de Kremlin-ideologie onder jonge Russen.

Terwijl de obligate tanks en raketten vrijdag over het Rode Plein rollen, speelt een flink deel van de feestdag zich af op sociale media. Op platforms als TikTok, VKontakte en Telegram maar ook in computergames als Minecraft, worden allerlei evenementen georganiseerd ter herdenking van de miljoenen Russische soldaten die hun leven gaven voor de overwinning op nazi-Duitsland en recenter, in oorlogen in Oekraïne en elders. Kremlin-gelieerde artiesten en jeugdorganisaties zijn al weken druk met het bedenken van nationalistische slogans, hashtags, spelletjes en prijzen om jongeren te werven voor de goede zaak. Vorige week ontstond ophef toen de Russische zangeres Valeria een clip uitbracht waarin ze tussen de ruïnes van – mogelijk – door Rusland gebombardeerde gebouwen in Oekraïne het lied ‘Waarmee begint het Vaderland’ zingt.

Levenslied

De 33-jarige Shaman, artiestennaam van Jaroslav Dronov, speelt in de virtuele Kremlin-wereld de rol van patriottische zanger en vertolkt het soort levensliederen dat Poetin graag hoort. De uit de regio Moskou afkomstige zanger werd in 2014 al een bekendheid, door deelname aan de Russische versie van talentenshow The Voice. Zijn carrière kreeg echter pas vaart tijdens zijn tweede huwelijk met de veertien jaar oudere Jelena Martynova, een uiterst succesvolle pr-manager die vastbesloten was haar jonge echtgenoot tot een ster te maken.

Dronovs definitieve doorbraak kwam met de Russische invasie van Oekraïne in 2022. Toeval of niet, hij bracht één dag voor de inval, op de dag van de Verdediger van het Vaderland, het nummer ‘Wij staan op’ uit, waarin hij de heldendaden van Russische soldaten in een niet nader genoemde oorlog bezingt. „Wij staan op. Met ons zijn God en de waarheid.” Enkele maanden later scoorde hij een megahit met het nummer ‘Ik ben een Rus’. Het refrein: „Ik ben een Rus en ik ga tot het einde.”

https://www.youtube.com/watch?v=jytwC-_w6SQ

https://www.youtube.com/watch?v=dNP9nfpg9UY

Ook zijn uiterlijk en imago kregen een make-over. Van een nogal middelmatige zanger van een coverband werd hij ‘Shaman’: een rockster met korte, spierwitte dreadlocks, een glanzend leren outfit en accessoires in de vorm van kruisen en Russische vlaggen. Met zijn ultranationalistische liedjes deed hij algauw de harten van jonge Russen sneller kloppen. Niet lang daarna verzorgde hij de muziek bij optredens van president Vladimir Poetin. Ter ere van de annexatie van vier Oekraïense provincies zong Shaman in 2022 het volkslied op het Rode Plein. Vorig jaar kreeg Shaman uit handen van Poetin een belangrijke onderscheiding en zong hij ter ere van de Dag van de Overwinning op 9 mei.

https://www.youtube.com/watch?v=UgIKUdCzbCA

Oubollig instituut

Hoe succesvol het Kremlin is geworden in het inzetten van rolmodellen als Shaman en andere ‘Z-influencers’ bij de verspreiding van de oorlogs-ideologie ziet ook de Brits-Canadese historicus Ian Garner, hoofddocent bij het Pilecki Instituut in Warschau. „De propaganda is even succesvol als fake. Net als bij onze westerse realityshows willen Russen heel graag geloven dat de sprookjes waar zijn, ook al zijn ze helemaal geen fanatiek voorstander van de oorlog”, zegt Garner telefonisch.

Voor een gevestigd en oubollig instituut als het Kremlin is het een hele opgave om jongeren aan zich te binden. „Net als andere jongeren waar ook ter wereld, gaan Russische kinderen juist graag op zoek naar het tegenovergestelde van wat volwassenen willen dat zij denken of geloven.” Toch is de Russische staat volgens Garner heel handig geworden in het creëren van (online) personages, waarmee jongeren zich kunnen identificeren. „De tactiek van het Kremlin is om het eigen narratief aantrekkelijker te maken door rolmodellen met andere politieke overtuigingen uit te sluiten.”

Dat het vaderland jonge Russen hard nodig heeft, is een boodschap die ook door Shamans nieuwe vlam Jekaterina Mizoelina dagelijks wordt verspreid. De 40-jarige blondine loopt al een flinke tijd mee in de Kremlin-gelederen als voorzitter van de ‘Liga voor een Veilig Internet’, een organisatie die Russische kinderzieltjes zegt te beschermen tegen schadelijke uitwassen op internet. Daaronder vallen online pesten, afpersing, gokken en pedofilie, maar ook ‘westerse’ zaken als ‘lhbt-propaganda’, pro-Oekraïens en pro-democratisch gedachtegoed. Websites met dergelijke content worden op voorspraak van Mizoelina geblokkeerd.

De politicus kreeg de propaganda met de paplepel ingegoten. Haar moeder is de oerconservatieve politicus Jelena Mizoelina, die de afgelopen dertig jaar naam maakte als aanjager van een groot aantal repressieve wetten. In hoogtijdagen pleitte Mizoelina senior voor restricties op abortus, wetgeving tegen lhbt’ers en was ze fervent voorstander van internetcensuur. In 2013 beweerde ze dat Wikipedia wordt gerund door een netwerk van pedofielen en kreeg ze een wet aangenomen die de gevoelens van gelovigen moest beschermen.

Rond 2018 nam haar dochter het stokje over. Net als Shaman maakte Mizoelina pas echt naam na de invasie van Oekraïne, toen ze bekende Russen publiekelijk aan de schandpaal nagelde wegens ‘onpatriottisch’ gedrag. Ze werd kampioen in het verklikken van burgers en menig Rus vluchtte het land uit na door Mizoelina onder vuur te zijn genomen. Meermaals gingen filmpjes viraal, waarin ze jongeren terechtwijst die zich kritisch uitlaten over de oorlog of hen dreigt met ‘een enkeltje’ Oekraïne. „Pas maar op dat je niet wordt vervolgd wegens het in diskrediet brengen van het leger”, dreigde Mizoelina een student tijdens een bijeenkomst vorig jaar in Jekaterinenburg.

Mizoelina is niet meer dan een corrupte bloedzuiger in het rottende lijk van de Russische natie

Met haar popperige gedrag, haar mysterieuze privéleven en buitenissige spreekstijl en houding wist Mizoelina in korte tijd een grote fanbase op sociale media te vergaren. Jonge fans juichen haar toe als de ‘Russische Taylor Swift’ en hoopten stiekem al maanden dat zij de vorig jaar gescheiden Shaman aan de haak zou slaan.

Critici zien in Mizoelina juist de belichaming van alles wat in hun land verkeerd gaat. „Jonge Russen vinden haar hot, schattig en grappig, maar in werkelijkheid is ze niet meer dan een corrupte bloedzuiger in het rottende lijk van de Russische natie”, zei de Russische blogger Roman Abalin vorige maand op YouTube.

Jonge harten

In de strijd om jonge harten speelt het Chinese TikTok een niet te onderschatten rol, zegt onderzoeker Garner. „Of je het nu leuk vindt of niet, klik een paar keer op een video van Shaman of Mizoelina en het algoritme zal je steeds meer van hetzelfde laten zien.” In hoeverre de Russische jeugd zich ook werkelijk laat verleiden tot militaire dienst, zal volgens Garner pas over een paar jaar zichtbaar zijn. „Het Kremlin spendeert pas sinds een jaar of tien veel geld en energie aan het maken en verspreiden van extremistische content.”

Hoewel op het Russische internet al een tijdje AI-gegenereerde clips circuleren, waarin Mizoelina (in witte zwijmeljurk) en Shaman (te paard) elkaar het jawoord geven, blijft de ware aard van hun liefde voor de buitenwereld een goed bewaard geheim. Het propaganda-koppel zelf lijkt zich niets aan trekken van alle ophef en is druk bezig met nieuwe projecten om de harten van jonge Russen te winnen. Ter ere van de viering van Overwinningsdag kondigden ze alvast een feestelijk concert aan. Het evenement zal virtueel plaatsvinden. Op Minecraft.

Delen





Mail de redactie