De FlixBus zit vol gescheiden levens

Zagreb-Wenen (via Slovenië)‘In Wenen krijg je meer huis voor je geld’

Op een maandagochtend vertrekt bijna elke tien minuten een FlixBus vanaf het busstation in Zagreb. Ze rijden naar München, Sarajevo, Zadar, Praag, Bjelovar, Tuzla, Topusko, Vukovar, Boedapest of Wenen.

Drie vermoeide bruiloftsgasten kijken beteuterd als de chauffeur ze vertelt dat hun stapel pizzapunten niet mee de bus in mag. Een non geeft haar koffer af bij het bagageruim. Met een innige omhelzing nemen een jonge man en een vrouw afscheid van elkaar. Hij loopt nog even naast de bus mee als die wegrijdt, zij droogt haar tranen terwijl ze naar hem zwaait.

In Europa wordt reikhalzend uitgekeken naar betere treinverbindingen. De capaciteit is beperkt, reserveren vaak ingewikkeld en de reis relatief duur. Dan FlixBus: alle grotere steden zijn met elkaar verbonden via een fijnmazig netwerk, de ritten zijn eenvoudig te reserveren, voor weinig. Vorig jaar namen in Europa 55 miljoen mensen de FlixBus, een stijging van 41 procent ten opzichte van het jaar ervoor.

Wie neemt die bus en met welk doel? NRC reisde in vier etappes mee van Oost (Kroatië) naar West-Europa (Amsterdam).

Als de bus naar Wenen het parkeerterrein in Zagreb afdraait, wordt het binnen stiller. Bijna alle stoelen zijn bezet. De appelgroene FlixBus-gordijntjes omlijsten de grijze buitenwijken van de stad. Elk traject heeft een eigen karakter en dat verschilt per moment in de week. Deze route ademt op maandagochtend: werk. Laptops worden open geklikt. Gepraat wordt er alleen gedempt. De bruiloftsgasten vallen snel in slaap.

Bij een benzinestation vertelt de Kroatische Sanela (49, zij wil net als sommige anderen in dit artikel niet met haar achternaam in de publiciteit) dat ze onderweg is naar haar werk als manager in een Penny-supermarkt in Wenen. Ze verdient er meer dan ze in Kroatië zou kunnen, zegt ze. Om daar überhaupt „goed werk” te krijgen, moet je „iemand kennen”. Zij woont in Wenen, haar man nog in Zagreb. Ze zien elkaar twee weekenden per maand. Eén keer komt hij met de auto naar Wenen, één keer reist zij met de FlixBus naar hem. Bij wijze van uitzondering reist hij met haar mee. Ze valt op zijn schouder in slaap.

De grootste groep reizigers (40 procent) is jonger dan 35 jaar, zegt FlixBus. Maar het beeld dat veel mensen hebben van een partybus is op z’n minst onvolledig. 20 procent van de reizigers is 55 plus. Meer dan de helft van de passagiers (55 procent) bestaat uit vrouwen. De meeste mensen reizen alleen of met z’n tweeën. Volgens FlixBus zijn ‘vakantie’ en ‘bezoek aan familie of vrienden’ de belangrijkste redenen voor een busrit.

Foto’s: Annika Weertz

De bus zit vol gescheiden levens. Een direct gevolg van vrij verkeer van mensen en goederen, één van de uitgangspunten van de Europese Unie. De Kroatische vrienden Mislav (38) en Viktor (33) hebben vrienden en familie in Kroatië achtergelaten voor werk in Wenen. Ze zijn systeemengineers, van het soort dat zorgt voor data-opslag („die meestal in Nederland zit, we weten niet waarom”). In Wenen krijg je meer huis voor je geld, zegt Mislav. En je verdient er meer. In Oostenrijk is alles goed geregeld: openbaar vervoer, de wegen, voorzieningen. „Je krijgt het gevoel dat er als burger voor je wordt gezorgd.” Maar wonen is ook daar duur, vertelt Mislav. Misschien moeten ze een huis gaan delen, zegt hij tegen Viktor. Al is dat „niet wat je wil” op je achtendertigste. Hij wou dat ‘Europa’ daar iets tegen kon doen, al die woningen die gekocht worden als investering, niet om in te wonen. De steden worden leeg en doods omdat er geen inwoners meer zijn, zegt hij. „Hoogstens huurders van een Airbnb.”

Mislav twijfelt of hij gaat stemmen bij de Europese verkiezingen. Hij noemt de situatie „toch hopeloos”. Op zijn T-shirt omklemt een getekende vuist een slang, het logo van een band die hij zag optreden op een antifascistische bijeenkomst.

In Kroatië gaat de radicaal-rechtse DP meeregeren en Mislav vreest ook bij de Europese verkiezingen een verrechtsing. Dat hangt zeker samen met de oorlog tussen Oekraïne en Rusland, denkt hij. „Mensen zijn bang dat de oorlog zich uitbreidt en denken dat alleen rechtse partijen hen kunnen beschermen.” Mensen zoals zijn eigen moeder. „Als ze hoort dat Servië drie raketinstallaties heeft gekocht, wil ze meteen stemmen op een radicaal-rechtse partij.”

In de Slavische landen voel je sowieso altijd spanning, zegt hij. Hij was negen toen de Joegoslavië-oorlogen eindigden („Ik had geluk, Zagreb is maar één of twee keer aangevallen.”) Toch had hij nooit verwacht nóg eens oorlog op het Europese continent mee te maken. Hij denkt dat mensen in andere landen niet bang hoeven zijn dat de oorlog zich verspreidt, maar dat hun angst an sich wel ontwikkelingen in beweging zal zetten. „Omdat mensen uit angst op extreem-rechts stemmen.”

Alle paspoorten worden door de chauffeurs voor vertrek bekeken. De Sloveense én de Oostenrijkse douane controleren de bus uit Zagreb ook. Bij de Sloveense grens moet iedereen uitstappen voor de paspoortcontrole. En bij de Oostenrijkse grens komen weer douaniers de bus in. Tot zover het vrije verkeer binnen de Unie.

Eén passagier krijgt extra aandacht. De vrouw die in Zagreb door haar vriend werd uitgezwaaid. Ze heeft een uitzonderlijk paspoort, van een Caraïbische eilandstaat. Dat wordt meegenomen de bus uit, voor een check in het grenskantoor. Zij moet als enige vertellen hoelang haar verblijf duurt en welk doel dat heeft. Ze antwoordt: twee weken vakantie. Als de douaniers zijn vertrokken, kijkt ze achterom de bus in en concludeert: „Ik denk dat ik de enige niet-Europeaan ben”.

Een week eerder maakte ze de trip met haar vriend in omgekeerde richting, van Wenen naar Zagreb. Toen waren er geen paspoortcontroles. Haar in Zagreb achtergebleven vriend snapt het wel, appt hij haar: Kroatië heeft meer illegale migranten. Het land vormt in het zuiden en oosten de buitengrens van de Unie.

De helderblauwe lucht trekt dicht tussen Zagreb en Wenen. Niet lang na aankomst trekken grijze regensluiers en onweer over de stad.

Wenen-Praag‘In Ierland ben je beter af in de bijstand dan in een slecht betaalde baan’

Busstations hebben vrijwel nooit de charme van treinstations. Alleen al door het laagje roet dat alles onder een grauwsluier bedekt. Cafés heten er ‘Café Stop’ of ‘Café bar Bus’.

Maar het busstation van Wenen is zelfs in die categorie een dieptepunt. Pal onder een snelweg, ingeklemd tussen een sportcentrum, wegen en metrosporen. Omdat je er droog blijft, is het voor zwervers een aanlokkelijke plek. Wachtende reizigers staan gelaten op om ergens anders te gaan zitten als een schreeuwende vrouw met een paars boodschappennetje op haar hoofd hun kant op beweegt.

Een jonge vrouw wacht er rond half twaalf op de bus uit Zagreb, maar niet om in te stappen. Haar moeder heeft vanochtend in Zagreb een pakketje voor haar naar Wenen meegegeven. Niet veel mensen kennen deze „feature” van Flixbus. „Bezorging op dezelfde dag in een ander land, meestal doen de chauffeurs het voor een paar euro.” Het gaat om medicijnen, zegt ze. Ze heeft nog geen arts geregeld in Wenen, waar ze tijdelijk woont.

Een minuut voor tijd rijdt de bus weg in de richting van Praag met als eindbestemming Hannover. Glanzende woontorens maken plaats voor grauwe woonblokken als de bus het centrum uit rijdt. Op de akkers buiten de stad wapperen plastic zakken op paaltjes als vogelverschrikkers.

De zestigjarige Andreas Kern gaat vandaag met de FlixBus naar Leipzig. Hij maakt de rit elke twee weken om bij zijn vrouw en kinderen te kunnen zijn. Hij werkt sinds twee jaar in Wenen, als business developer in de IT en kon in Duitsland geen geschikte baan vinden. Oost-Duitsland is minder aantrekkelijk als woonomgeving, zegt hij, Wenen is mooier en beter. Maar voor zijn vrouw geldt dat ze in Oostenrijk haar werk niet zou kunnen doen. En dus woont en werkt Kern twee weken per maand in Leipzig en twee weken in Wenen. Hij zou zijn familie „liever vaker zien”.

Foto’s: Annika Weertz

Hij gaat „waarschijnlijk” wel stemmen. Op „iets groens”. Dat doet hij altijd. De opwarming van de aarde is het belangrijkste onderwerp voor Europa, vindt hij. „We moeten rennen”. Verder wil hij dat Europa Oekraïne blijft helpen. En daarin „betrouwbaarder” wordt. „Niet: we kijken wel, we moeten nog zien. Gewoon: we steunen jullie zolang dat nodig is.”

Kern woonde eerder in Spanje en voelt zich Europeaan. Dat betekent voor hem: „vrij zijn om te bewegen”.

Onderweg verandert het landschap subtiel. Alle landelijk gelegen woningen hebben een rood pannendak, maar in Oostenrijk zijn de huizen zelf vaker wit, in Tsjechië roze en mintgroen. Alle landen hebben vuilnisbakken, lantaarnpalen en bushaltes, maar de bushokjes in Tsjechië zijn van steen met ruitvormige uitsparingen en verweerde resten van affiches op de buitenkant. In Wenen zijn ze van staal en glas. Opener en toch minder guur om in te wachten.

De Ierse Julie (24) heeft een open blik en draagt een streepjestrui. Ze kijkt met één been opgetrokken uit het raam terwijl het landschap voorbijtrekt. Ze gaat waarschijnlijk niet stemmen bij de Europese verkiezingen. „Ik had even gemist dat er verkiezingen aankomen”, zegt ze. Ze is Ierse maar voelt zich het meeste thuis in Wenen, waar ze na een studie (met een Erasmusbeurs) is blijven hangen (Business en Duits). Wenen is „groen, vegan-vriendelijk” en een gunstige uitvalsbasis om al haar vrienden in Europa te bezoeken, legt ze uit. Ze is op weg naar Leipzig om vanuit daar door te reizen naar een vriendin in Berlijn. Om haar nomadische bestaan te kunnen bekostigen werkt ze in hostels en Ierse pubs. De FlixBus is betaalbaar en makkelijk, vindt ze. De prijzen zijn dynamisch: wie op tijd boekt, reist voor een appel en een ei tussen de grotere Europese steden. Van Wenen naar Praag (330 kilometer) kost dan nog geen 15 euro.

Van de oorlog in Oekraïne krijgt ze weinig mee, zegt ze. Ze maakt zich wel grote zorgen over het klimaat. „Ik ben pas 24 maar ik heb de veranderingen al met eigen ogen gezien.” Ze heeft het over seizoenen „die minder sterk gedefinieerd lijken”, en „onvoorspelbaarder” worden. „In Ierland was er in 2016 zelfs een soort orkaan.” De zomers zag ze „heter en natter” worden. Wat haar betreft is het tijd voor drastische acties.

Ook de druk op sociale voorzieningen door immigratie baart haar zorgen. „Je bent welkom als je meedoet, maar ik denk dat sommige mensen hun papieren expres vernietigen. En in Ierland ben je beter af in de bijstand dan in een slecht betaalde baan. Dat helpt niet.”

Praag-Hannover‘Ik ben niet bang dat de oorlog naar Nederland komt’

Op het busstation in Praag patrouilleren bewapende gendarmes. Met een klap gooit de chauffeur het bagageruim dicht voor vertrek. Deze bus is halfleeg. Vrijwel iedereen heeft een lege stoel naast zich. Een jonge man met trainingsbroek en een oranje petje valt direct in slaap als de motor start. Later vertelt Eduardo Zuniga (31) dat hij uit Chili komt en nu als tattoo-artist werkt in Leipzig. Waarom Europa? Hij kende het van eerdere reizen. „Om eerlijk te zijn was het een gevoel”, zegt hij, „dat hier kansen waren.” Hij heeft nu een werkvisum voor een jaar, maar wil daarna graag blijven.

Het landschap wordt vlakker in Duitsland. Roofvogels speuren boven de akkers waar een ooievaar behoedzaam rondstapt.

De Oekraïense Vasili is 26 en reist met een kleine beige weekendtas. Hij heeft kort haar en een baardje en werkt als „plumber” in Nederland. Hij kent ook het Nederlandse woord: „Loodgieter?” probeert hij voorzichtig. Hij heeft vrienden bezocht in Praag. De komende 13 uur zit hij in de FlixBus, op weg naar de kamer die hij deelt in Apeldoorn. Pittig? Hij haalt zijn schouders op. „Het leven is zwaar, je moet sterk zijn. Ook als er geen oorlog is.”

Hij woonde al niet meer in Oekraïne toen de oorlog er uitbrak. Op zijn zestiende is hij gaan werken in Polen, Rusland, België en Duitsland. Hoewel hij er niet voor vluchtte, zorgt de oorlog er wel voor dat hij de komende jaren niet teruggaat. Als hij dat al zou willen. „Het land brengt mij niets.” Zijn ouders wonen in Oberhausen. Hij bezoekt ze om de week.

Niemand vraagt hem waarom hij niet vecht voor Oekraïne zegt hij. „De Oekraïners in Nederland met wie ik omga zijn zelf óók niet voor Oekraïne aan het vechten. Dus wat zouden die moeten vragen?” Het is voor hem simpel, zegt hij: „God heeft mij één leven gegeven en dat moet ik goed besteden”. Hij voelt zich nauwelijks nog verwant met Oekraïne. Het land is een lege huls, schetst hij, sinds het zijn kernwapens in 1994 heeft overgedragen aan Rusland in ruil voor ‘veiligheidswaarborgen’ die later waardeloos bleken. Verhalen over de oorlog wantrouwt hij sowieso. Waarom is dit na twee jaar nog niet gestopt? Hij denkt dat de Russen „iets groters plannen”.

Vasili voelt zich in Nederland wel veilig. „Als de oorlog daar komt, dan moet er sprake zijn van een wereldoorlog.” Hij wil er graag blijven omdat het een „fijn, kalm land is”. En „iedereen doet normaal” tegen elkaar. „Ik werk veel voor rijke mensen, die doen aardig.” In andere landen is dat anders, zegt hij. Daar zijn de verschillen veel groter. In zijn vrije tijd gaat hij vooral om met Polen en Oekraïners.

Hij droomt ervan een gezin te hebben maar dat wordt „moeilijk”, denkt hij. Omdat hij niet weet of hij in Nederland kan blijven.

Vasili was twee weken in Apeldoorn toen de oorlog uitbrak. Maar hij heeft geen beroep gedaan op de voorzieningen die er toen kwamen voor vluchtelingen. „Ik kan werken, waarom zou het belastinggeld van anderen aan mij besteed moeten worden?” Hij houdt van zijn werk. „Als ik een paar dagen niet werk, krijg ik last van mijn rug.”

Vier rijen voor hem scrollt een jonge vrouw door haar Instagram vol Russische teksten. Milana (19) is half Duits en half Russisch en woonde tot vlak voor de Russische invasie in Rusland. Met haar Duitse vader en Russische moeder vertrok ze toen naar Duitsland. Over politiek spreekt ze niet met haar familie in Rusland. Hoewel hun moederlanden in oorlog zijn, zegt ze precies hetzelfde als de Oekraïense Vasili: ze is niet uit haar land vertrokken vanwege de oorlog, maar die zorgt er wel voor dat ze er niet zal terugkeren. „Ik snap hoe Russen denken, de macht die ze willen, maar ik kan het niet accepteren.”

Foto’s: Annika Weertz

Hannover-Amsterdam‘Je voelt de spanning toenemen. De atmosfeer verandert’

De bus van Hannover naar Amsterdam is afgeladen. De Duitse Patrick Roux (36) en Lennart Buss (32) trekken op de achterste bank hun eerste biertje open. Ze zijn voor een vrijgezellenfeest op weg naar Amsterdam, een „fun and crazy city”. Eerst een kroegentocht, dan een rondvaart en dan een „teamchallenge” waarvan de inhoud nog geheim is. Ze vertellen er opgewekt over, terwijl ze ingeklemd zitten tussen een grote, gespierde man met spiegelende zonnebril die niet wil praten en een jongen die onder invloed lijkt. Nadat hij een zwarte hoodie over zijn hoofd heeft getrokken zakt hij steeds verder voorover. Ze hebben nog niet echt nagedacht over de verkiezingen maar weten desgevraagd heel precies wat ze voor en van Europa willen. Lennart: „No war, no racism and more money.”

In deze bus naar Amsterdam zit ook een Oekraïense jongen, hij lijkt de leeftijd te hebben waarop hij zou kunnen vechten voor zijn land. Hij wil niet geïnterviewd worden, maar wel op de foto.

De Duitse basisschoollerares Lina reist met haar Oegandese vriend Martin naar Amsterdam. Ze hebben elkaar ontmoet toen Lina door Oeganda reisde. Martin werkt inmiddels als laborant in Duitsland. Zij vertelt dat ze zich zorgen maakt over de toekomst van Europa. „Je voelt de spanning toenemen. De atmosfeer verandert.” Waar is ze bang voor? „Dat de vrijheid van meningsuiting onder druk komt te staan. Dat discriminatie gewoon wordt.”

De Duitse Eric, een trans man (21) die een leerwerktraject volgt tot elektricien maakt zich ook zorgen over de politieke ontwikkelingen. Op zijn werkplek wordt hij volledig geaccepteerd, zegt hij, maar politiek „gaat het de verkeerde kant op”. Hij en een vriendin zijn onderweg naar Rotterdam voor een stedentrip. Daar waren de hotels goedkoper dan in Amsterdam en ze willen de haven bekijken.

Meer passagiers beginnen uit zichzelf over hun vrees dat het vrije karakter van Europa zal veranderen. Dat er geen plaats meer is voor andersdenkenden. Ze verwachten ook op Europees niveau een shift naar radicaalrechts, zoals dat soms in hun eigen land al gebeurde. Het zorgt ervoor dat pensioenadviseur Jimmy (40) uit Ierland zegt dat hij deze verkiezingen „zeker” gaat stemmen. Om te voorkomen dat „shitty” partijen aan de macht komen.

Delen





Mail de redactie