N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data98484082-f081d9.jpg)
Foto Dmitry Astakhov / AP
Een einde aan de oorlog – dat willen we allemaal. China ook. Toch zal president Xi Jinping zich er niet actief voor inzetten. Ook al zijn de verwachtingen over de „verantwoordelijke grootmacht”, zoals Xi zijn land nu profileert, hoog gespannen. Maar de Communistische Partij van China bemiddelt alleen als de uitslag bij voorbaat vast staat. Zo niet, dan riskeert ze chaos, en chaos is haar ergste vijand. De macht van de Communistische Partij rust op de belofte van een stabiele samenleving met een bloeiende economie. Komen die voorwaarden in de knel, dan verzwakt de positie van de partij. Internationaal geldt dat als Beijing betrokken raakt in welk conflict dan ook, dat een zeker succes moet worden. Of het nu gaat om een inval in Taiwan of een bemiddelingspoging in de ‘Oekraïne-kwestie’, zoals de staatspers het noemt – het moet aan de eigen bevolking als overwinning te verkopen zijn. En dat wordt lastig als Poetin de oorlog verliest.
Het bezoek van Xi aan zijn Russische ambtgenoot maakte deze week nog eens duidelijk waar zijn loyaliteit ligt. Het markeerde de breuklijn tussen het liberale, democratische Westen en de landen die zich tegen die westerse wereldorde afzetten. De Chinese staatspers schildert de Verenigde Staten af als de oorzaak van alle problemen. De Amerikanen op hun beurt, doen alles om de nieuwe grootmacht dwars te zitten: door haar de nieuwste technologie te onthouden, door haar te provoceren in de Stille Zuidzee en door zich met Taiwan te bemoeien. De Chinezen kunnen zich dus best iets voorstellen bij de Russische reactie op dat agressieve geduw aan de grenzen van Rusland.
Als Poetin concessies moet doen, zijn dat dus concessies aan aartsrivaal Amerika. Dat zou de positie van zijn vriend Xi Jinping, leider van de anti-Amerika-coalitie, verzwakken. Aan de andere kant: mocht Zelensky Poetin zijn zin geven, dan houdt het Westen de Chinezen medeverantwoordelijk voor de Russische agressie. En dat is ook niet de positie die China wil, want dat levert sancties en een verzuurde relatie met Europa op. Nee, de Chinese machthebbers blijven dus liefst keurig in het midden.
Risicomijdende houding
Dat wil niet zeggen dat Xi zijn vriend in het Kremlin niet een duwtje in de richting van de onderhandelingstafel kan geven. Xi’s gratuite twaalf-puntenplan (het ‘vredesplan’) laat ik voor het gemak even buiten beschouwing – dat was een opsomming van principes waar niemand het oneens mee kan zijn, geen openingszet voor een bemiddelingspoging. Met allerlei initiatieven op het wereldtoneel laat Xi Jinping zich zien als wereldleider.
De Chinese deal met Iran en Saoedi-Arabië was een inkoppertje
Echter, omdat Beijing in Oekraïne op dit moment niets te winnen heeft, doet het dáár niets – verantwoordelijke grootmacht of niet.
Maar het lukte toch ook om de banden tussen Iran en Saoedi-Arabië te herstellen? Jazeker, maar dat was ook een inkoppertje: Iran en Saoedi-Arabië wilden zélf hun betrekkingen verbeteren, en in het kader van hun afkeer van het belerende Amerikaanse vingertje, gunden ze China de victorie als succesvolle bemiddelaar. In Oekraïne liggen de kaarten heel anders.
Toch is het niet helemaal onmogelijk om China aan te spreken op zijn verantwoordelijkheid als grootmacht. Vanuit zijn risicomijdende houding neemt het land niet snel zelf het initiatief om problemen op te lossen. Aan langetermijnvisies geen gebrek, wél aan concreet beleid. De ervaring uit het recente verleden toont aan dat China vooral reageert. Kijk naar Hongkong. Al bijna twee decennia zaten er gaten in de bestuurlijke afspraken. Maar pas toen het tot gewelddadige protesten kwam, drukte Beijing administratieve oplossingen door.
Neutraliteit veinzen
In het kader van de oorlog in Oekraïne was er de beschuldiging van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken dat China „dodelijke steun” zou verlenen aan Rusland. Wapens dus. Het dwong Beijing in de verdediging. „We dringen er bij de VS op aan om te stoppen met het besmeuren van China en het afschuiven van de schuld”, aldus buitenlandwoordvoerder Wang Wenbin.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data97689218-e44b9b.jpg)
Lees ook dit opiniestuk: China streeft naar wereldheerschappij
Of China ooit echt wapens wilde leveren aan Rusland, weten we niet. Maar de beschuldiging bracht de discussie over de oorlog een stap verder. Josep Borrell, Hoge Vertegenwoodiger voor buitenlands beleid van de EU, zei dat China een „rode lijn” zou overschrijden. Nu de Chinese machthebbers op de consequenties van wapenleveranties zijn aangesproken, is de kans klein dat ze die stap nog zetten – zeker niet als ze neutraliteit willen veinzen.
Xi beloofde Poetin afgelopen week veel , maar gaf hem niet wat hij het allerliefste wilde: wapens. (De drones die volgens The New York Times en Der Spiegelaan Rusland worden geleverd, komen via kleine bedrijven. Dat laat het Chinese regime de mogelijkheid om alle verantwoordelijkheid te ontkennen.)
De Communistische Partij kan dus tot actie, of in ieder geval tot stellingname, worden gedwongen in de Oekraïne-oorlog – en de Europese Unie is in de beste positie om dat te doen. China’s relatie met de VS is te slecht om te repareren; de steun aan Poetin opzeggen zal daar weinig helpen.
Maar voor de EU ligt de situatie anders. Veelzeggend is het voorstel van de Chinese ambassadeur bij de EU, Fu Cong, om de wederzijdse sancties op te heffen en het veelomvattende Chinees-Europees investeringsverdrag alsnog te ratificeren. „We hoeven het niet meer over de oorzaken te hebben”, aldus Fu. En: „We zijn bereid te luisteren naar voorstellen van de EU.” Het Chinese regime kan het zich niet veroorloven om de relatie met Europa verder te laten verslechteren, zeker niet in dit jaar van economisch, post-Covid herstel.
Dan mag Europa zich wel assertiever opstellen. Als de diplomaten in Brussel in gedachten houden dat (economische) stabiliteit in China boven alles gaat, kunnen ze Beijing uitdagen om die zo gewenste rol van verantwoordelijke grootmacht ook echt aan te nemen.
