De eerste gevangenis in Groenland, vol onopgeleide bewakers, heeft nu al een cellentekort

Ny Anstalt heeft „meer weg van een luxueus skioord dan van een gevangenis”, schreef CNN in 2018 toen de eerste gevangenis van Groenland werd gebouwd. Dat was een nieuw fenomeen op het grootste eiland ter wereld; het land stond bekend als een plek waar geen gevangenissen waren, maar criminelen opgevangen werden in open instituties. Zware criminelen werden naar Denemarken gestuurd om daar hun straf uit te zitten.

Enkele jaren geleden werd besloten dat Groenland daarmee zou ophouden: criminelen ruim vierduizend kilometer verderop plaatsen in een andere cultuur, waardoor bezoek ingewikkeld werd en met mede-gevangenen en bewakers die hun taal niet spraken, leek een extra straf. Groenland detineert vanaf 2019 dus zijn eigen zware criminelen. Hoe pakt het nieuwe systeem uit, met bewakers zonder ervaring?

Dit jaar deed voor het eerst de European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment begin januari onderzoek naar hoe het er in Groenland aan toe ging. Goed, zo bleek uit een rapport van het comité, een orgaan van de Europese Raad, van vorige week. Er waren wat kleine incidenten geweest, maar de sfeer werd in grote lijnen als ontspannen omschreven.

Een gedetineerde en een bewaker maken samen avondeten in de gevangenis van Nuuk, op beeld uit 2020.
Foto Olivier Laban-Mattei/MYOP

„Het is inderdaad een vrij vriendelijk regime”, vertelt jurist Jannik Isidor in het kantoor van advocatenkantoor Arctic Law Greenland, net buiten het centrum van de hoofdstad Nuuk. Maar zo mooi als de gevangenis wordt afgeschilderd in de Netflix-documentaire The World’s Toughest Prison – waar oud gedetineerde Raphael Rowe meedraait in gevangenissen over de hele wereld – is het niet.

In die documentaire wordt de gevangenis gepresenteerd als één grote kantine waar iedereen de hele dag koffiedrinkt in een gezelschapsruimte met spelletjes en een grote tv, waar bewakers op een pleintje samen met gevangenen een sigaret opsteken en de gedetineerden overdag naar hun werk gaan of gaan vissen, om ’s avonds gezamenlijk te koken en een filmpje te kijken, voor ze gaan slapen in een cel. Ze worden nog net niet ingestopt.

https://www.youtube.com/watch?v=n3pTFNPHqq4

Wie langsrijdt om de buitenkant van de gevangenis te bekijken – naar binnen mag niet omdat er niet genoeg personeel is om pers te ontvangen – ziet een schitterend gebouw met veel glas aan een fjord liggen, op nog geen kwartier rijden van het oude centrum van Nuuk. Het ontwerp is van de Deense architectenbureaus Friis & Moltke en Schmidt Hammer Lassen, die een dorp in het klein wilden ontwerpen, zoals meer Scandinavische gevangenissen dat hebben. Het idee erachter is niet dat de gevangenen gepest worden met een mooi uitzicht op fjorden en ijsbergen, maar dat een humaan systeem reïntegratie in de samenleving makkelijker maakt.

De nieuwe gevangenis bestaat uit verschillende delen, waaronder een gesloten afdeling voor zware criminelen. Van de 76 cellen zijn er veertig op die gesloten afdeling geplaatst. De andere afdelingen zijn ‘open’, gedetineerden die hier verblijven mogen overdag naar hun werk om ’s avonds weer hun cel in te gaan.

Wachtlijst

In 1953 besloten de Deense autoriteiten dat Groenland geen afgesloten gevangenissen nodig had. Opvang in open instituties werd afdoende geacht omdat het rechtssysteem er anders werkt dan in Denemarken. Het Groenlandse wetboek van strafrecht, dat in 1954 werd opgesteld, ging uit van de rehabilitatiebehoeften van de dader en de bescherming van de samenleving.

„In Groenland doen we niet aan straffen, we leggen sancties op”, legt advocaat Isidor uit. „Dat komt voort uit die Groenlandse wet die gericht is op kleine gemeenschappen. Als iemand een misdaad pleegt en schuldig wordt bevonden, dan is het belangrijk dat diegene contact houdt met de samenleving. Hij kan dan overdag bijvoorbeeld zijn beroep blijven uitoefenen, en ’s avonds terugkeren naar het instituut of de gevangenis. Dat idee komt voort uit het verleden, toen in elk dorp iedereen onmisbaar was, en om te overleven iedereen nodig was.”

Een gedetineerde in het ‘open’ gedeelte van de gevangenis van Nuuk ruimt sneeuw, op een foto uit 2020.
Foto Olivier Laban-Mattei/MYOP

Het Europese comité constateerde dat het onwenselijk was dat er in Ny Anstalt 83 gevangenen zaten in plaats van de 76 waarvoor de gevangenis is ingericht. Hoewel enkele gevangenen bij elkaar in de cel waren geplaatst, is er een wachtlijst.

De criminaliteitscijfers in Groenland zijn hoog: er zijn meer dan 270 gevangenen op elke 100.000 inwoners (waarbij opgemerkt moet worden dat Groenland nog geen 57.000 inwoners heeft). Op IJsland zijn bijvoorbeeld nog geen 45 gevangenen op de 100.000 inwoners (met een bevolking van bijna 400.000). Over de oorzaak wil Isidor niet speculeren, maar hij sluit zich aan bij rapporten die wijzen op overmatig drankgebruik en meer armoede dan in de Scandinavische landen.

Dat de overgang van een sanctiesysteem naar een systeem van straffen nog niet helemaal soepel loopt, komt volgens Isidor ook omdat het rechtssysteem verstopt is. „Veel zaken gaan via een districtsrechtbank waar nog niet alle rechters zijn opgeleid. Soms is er niet eens een aanklager, en is het de politieagent die iemand heeft opgepakt die de zaak oppakt. Optreden als advocaat is vaak een bijbaantje.” De wachtlijst baart hem wel zorgen: „Nergens ter wereld wil men dat een zware crimineel door de stad loopt, dat is hier niet anders.”