„Zo goed om u te zien”, zei de Amerikaanse Rusland-gezant Steve Witkoff vrijdag tegen de Russische president Vladimir Poetin. In een glanzende zaal in de presidentiële bibliotheek in Sint-Petersburg wisselden de mannen breed glimlachend handdrukken uit. Staand tussen de antieke boeken en Russische vlaggen sprak Poetin zelfs een paar woorden Engels. Daarna werd een glunderende Witkoff met zijn team aan een grote, ovale tafel genood voor onderhandelingen, die liefst vier uur zouden duren.
Maar alle hartelijkheid ten spijt, er lijkt een einde te komen aan de Amerikaanse welwillendheid met Rusland. „Ik vraag me af of [Poetin] de oorlog eigenlijk wel wil beëindigen, of dat hij mij aan het lijntje houdt”, schreef de Amerikaanse president Donald Trump kort na zijn veelbesproken onderonsje met Volodymyr Zelensky, zaterdag tijdens de uitvaart van de paus in het Vaticaan. Zondag verklaarde de Amerikaanse buitenlandminister Marco Rubio geïrriteerd, dat deze week „beslissend” is voor de Amerikaanse betrokkenheid bij het vredesoverleg.
Tot nog toe bleek traineren en vertragen van de gesprekken over Oekraïne een succesvolle strategie voor het Kremlin. Hoe openlijker Poetin de vredesonderhandelingen saboteerde, hoe meer toezeggingen hij los leek te krijgen van het Witte Huis. Volgens een summier Amerikaans vredesplan zou Rusland niet alleen controle houden over de bezette gebieden, maar zou Trump ook de erkenning van de geannexeerde Krim en de opheffing van bepaalde sancties overwegen. Toch lijkt zelfs dit gunstige pakket aan Amerikaanse toezeggingen voor Poetin nog niet genoeg. Dreigt hij met zijn halsstarrigheid zijn hand te overspelen?
Speechschrijver van het Kremlin
Hoe dun de lijn is die Poetin bewandelt, ziet ook de Russische politiek analist Abbas Galljamov. Ooit was Galljamov werkzaam als speechschrijver in het Kremlin, maar vanwege zijn kritiek op de oorlog staat hij sinds 2023 in Rusland op de lijst gezochte personen. Galljamov denkt dat Poetin de onderhandelingen zal rekken, tot het moment dat het risico op een conflict met Trump te groot wordt. „Gezien de staat van zijn leger, de Russische economie en de hele binnenlandse situatie kan Poetin zich echte ruzie met Trump niet veroorloven”, zegt hij telefonisch vanuit zijn woonplaats Tel Aviv.
Want Trump kan Poetins leven flink zuur maken, zegt Galljamov. Zo kan hij elk moment besluiten om de wapenleveranties aan Kyiv op te schroeven of nieuwe sancties in te stellen, die de oorlogsmoede Russische burgers nog harder treffen. „Bovendien kan Trump óók besluiten dat Oekraïne toch lid mag worden van de NAVO, en dat zou voor Poetin catastrofaal zijn”, zegt Galljamov. Zijn wispelturigheid mag de Amerikaanse president bij velen ongeliefd maken, het is tegelijkertijd zijn sterke punt in het dealen met dictatoriale regimes als die van Poetin.
Galljamov: „Voorheen was het Poetin die niet volgens de regels speelde, terwijl het Westen dat wel deed. Maar nu houdt een deel van het Westen zich ook niet aan de regels, en stelt hem voor een dilemma. Poetin heeft immers alle toezeggingen in zijn zak. Hoe zal hij overkomen in de ogen van de Russische bevolking als hij nu in de laatste fase alsnog ruzie krijgt met Trump? Alleen omdat hij nog twee of drie dorpen wil veroveren, nóg eens honderd vierkante kilometer Oekraïens grondgebied?”
Wat dat betreft is het geen toeval dat Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov afgelopen weekend nog maar eens benadrukte dat Moskou klaar is voor onderhandelingen „zonder voorwaarden”. Ook Poetins verklaring op maandag, van een driedaags staakt-het-vuren op 9 mei, de dag dat Rusland de tachtigste viering van de overwinning op nazi-Duitsland viert, is duidelijk bedoeld om Trump welwillendheid te betonen.
Lees ook
Welke opties heeft Kyiv nu Rusland probeert met escalatie Oekraïne op de knieën te dwingen?
Pro-Amerikaanse voorstellen
Hoewel dergelijke verklaringen voor de bühne weinigen overtuigen, komt Rusland volgens Galljamov wel degelijk met ‘pro-Amerikaanse’ voorstellen, maar gaan die niet direct over Oekraïne. Hij ziet drie grote ‘projecten’ die Trump gunstig moeten stemmen. Ten eerste heeft Rusland zich opgeworpen als bemiddelaar in gesprekken tussen de VS en Iran, die onder leiding van Oman worden gevoerd over de beëindiging van het Iraanse nucleaire programma. Eerder dreigde Trump Iran te bombarderen, indien Teheran de (vermeende) verrijking van uranium niet staakt.
Daarin komt van pas dat Steve Witkoff naast Rusland-gezant ook Trumps Midden Oosten-gezant is. Eerder deze maand sprak Witkoff in Rome (indirect) met een Iraanse delegatie over de twee belangrijkste pijnpunten: de opslag van verrijkt Iraans uranium en de Iraanse eis voor garanties indien het er afstand van doet. Rusland ziet kansen. Eerder deze maand bood Rusland aan het verrijkte uranium op te slaan en wierp het zich op als toezichthouder op eventuele afspraken tussen Washington en Teheran. Ruim een week geleden ontving Poetin de sultan van Oman, Haitham bin Tariq Al Said, om over de kwestie te spreken.
Daarnaast zinspeelt het Kremlin bij Trump op verschillende olie- en gasdeals, zegt Galljamov. Zo zou het Russische bedrijf Rosneft zijn belangen in drie Duitse olieraffinaderijen willen verkopen aan het Amerikaanse oliebedrijf Chevron. Ook heeft Rusland aan Trump een voorstel gedaan tot gezamenlijke oliewinning in het Arctisch gebied. Galljamov: „Zoals in Iran ooit olie werd geruild voor voedsel, gaat het hier om olie in ruil voor materieel. Dat betekent dat de Amerikanen geen serieuze investeringen op de lange termijn doen, maar dat ze Rusland wel apparatuur leveren in ruil voor ruwe olie.”
Het derde ‘project’ betreft volgens Galljamov de verkoop van Russisch gas in Europa door de Amerikanen. In Poetins voorstel zouden de VS Russisch gas in Rusland kunnen kopen tegen het lage, Russische binnenlandse tarief en dat in Europa doorverkopen tegen de veel hogere Europese prijs. Toch is het Poetin niet zozeer om de deals te doen, denkt de analist. „Poetin weet dat Trump enthousiast wordt van zulke deals, maar ze zijn vooral een manier om tijd te rekken in de gesprekken rond Oekraïne. Het is dus zaak voor Poetin dat Trump niet té snel hapt.”
Tot nog toe had de Russische tactiek effect. Hoewel Trumps geduld met Poetin op lijkt te raken, is er nog geen sprake van een echte breuk. Tegelijk heeft Trump de harde Russische eis van Oekraïense demilitarisering (nog) niet gehonoreerd en verwacht hij van Oekraïne niet dat het afstand doet van de Krim. Galjamov ziet een innerlijke strijd tussen de zakenman Trump en de politicus Trump. „Enerzijds wil hij een snelle deal, anderzijds wil zijn vredesbelofte in Oekraïne inlossen.” De vraag is hoe lang Poetin die twee nog kan bespelen.
