N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data92708807-cbb609.jpg)
Foto Getty Images
Het wetsvoorstel seksuele misdrijven werd op 11 oktober naar de Tweede Kamer gestuurd. Binnenkort zal erover gestemd worden. Als het wetsvoorstel wordt aangenomen zorgt die wet ervoor dat alle vormen van onvrijwillige seks strafbaar worden. Dat moet eigenlijk al sinds 2016, omdat Nederland partij is bij het Verdrag van Istanbul. Voor verkrachting is straks niet meer nodig dat de dader fysiek geweld gebruikt heeft. Seks tegen de wil zonder geweld zal ook onder verkrachting vallen.
Naast de herziening van de wetgeving rondom verkrachting en aanranding is de bedoeling dat de nieuwe wet beter aansluit op het digitale tijdperk. Dat betekent dat meer aandacht is voor technologisch gefaciliteerde seksuele misdrijven, zoals online grooming.
Een handeling die bij uitstek technologisch gefaciliteerd wordt, is seksueel misbruik middels beeldmateriaal. Wereldwijd bestaan er duizenden websites die gericht zijn op ‘wraakpornografie’. Op online fora delen mannen seksuele foto’s van de vrouwen in hun leven alsof het Pokémon-kaarten zijn, zonder toestemming van die vrouwen. Talloze Telegram-bots en apps bieden diensten aan waarbij vrouwen op verzoek worden uitgekleed, zonder toestemming van de afgebeelde vrouwen. Dit soort misbruik is alomtegenwoordig en groeit hard.
Desondanks, en ondanks de doelstelling om de nieuwe wet geschikt te maken voor het digitale tijdperk, ontbreekt in het wetsvoorstel de strafbaarstelling van seksueel misbruik middels beeldmateriaal. Talloze experts hebben geadviseerd om het wetsvoorstel zodanig te wijzigen dat seksueel misbruik middels beeldmateriaal alsnog wordt opgenomen. Het is niet duidelijk waarom die adviezen niet zijn opgevolgd.
Deepfakes
Sinds 2020 zijn sommige vormen van seksueel misbruik middels beeldmateriaal strafbaar onder art. 139h van het Wetboek van Strafrecht (‘Sr’). Dat is een openbare-ordedelict, geen seksueel misdrijf. Dat moet veranderend: de aard van de schending van slachtoffers is seksueel van aard, en bovendien heel ernstig doordat afbeeldingen die eenmaal online staan moeilijk te verwijderen zijn. De seksuele schending is daardoor niet eenmalig maar herhaalt zich elke keer dat de beelden weer opduiken.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/04/data84401295-e1a97a.jpg)
Lees ook: De grootste slachtoffers van deepfakes zijn vrouwen
Zelfs als beelden niet opnieuw opduiken, leven slachtoffers in de angst dat ze dat wel zullen doen. Door seksueel misbruik middels beeldmateriaal als openbare-ordedelict te classificeren, zoals nu het geval is, wordt die schendig volledig miskend. Niet de openbare orde zou hier primair beschermd moeten worden, maar de afgebeelde persoon. Op zijn minst zou de bepaling in art. 139h Sr dan ook verplaatst moeten worden naar de Wet seksuele misdrijven.
Daarnaast moet de bepaling dringend worden toegelicht. Wat momenteel namelijk onduidelijk is, is of deepfakes (nepfoto’s) ook onder de strafbaarstelling vallen. Pornografische deepfakes zijn de meest toegankelijke vorm van seksueel misbruik middels beeldmateriaal: het enige dat nodig is, is een willekeurige foto van het gewenste slachtoffer. Daarmee kan dan een ‘ontkleedde’ foto gecreëerd worden met deepfake-technologie. Dat gebeurt op grote schaal, maar slachtoffers worden daartegen niet beschermd.
Lekkende pijpleiding
De huidige wettekst biedt wel ruimte voor een interpretatie waarbij deepfakes ook strafbaar zijn, maar is daar niet duidelijk over. Daardoor komt een slachtoffer dat aangifte wil doen in een soort lekkende pijpleiding terecht: allereerst zal de politie moeten inschatten dat pornografische deepfakes onder de huidige strafwet vallen. Als de politie denkt van niet, kan geen aangifte worden gedaan. Als de politie de aangifte echter wel opneemt, is voor vervolging nodig dat er een officier van justitie is die er brood in ziet. Als dat dan ook het geval is, zal uiteindelijk de rechter moeten bepalen of in art. 139h Sr met ‘beeldmateriaal’ ook nepfoto’s bedoeld worden. In het beste geval zegt de rechter ‘ja’. Maar de rechter kan ook ‘nee’ zeggen, en dan heeft Nederland geen wet die pornografische deepfakes strafbaar stelt. Dit is dus een jarenlang proces met onzekere uitkomst.
De Nederlandse wetgever heeft de ambitie om de Wet seksuele misdrijven aan te laten sluiten bij de huidige moraal en geschikt te maken voor het digitale tijdperk. Seksueel misbruik middels beeldmateriaal is de sterkst stijgende vorm van seksueel misbruik van onze tijd. In de landen om ons heen kunnen we de gevolgen zien van slecht passende wetgeving met betrekking tot deze vorm van seksueel misbruik. Herziening van die wetten, zoals bijvoorbeeld nu in Engeland aan de orde is, is een langdurig en kostbaar project. Dat kan hier nog voorkomen worden, door nu de kans te grijpen om onder andere pornografische deepfakes op te nemen in het wetsvoorstel seksuele misdrijven. Als die vorm van misbruik niet in de wet wordt opgenomen en de wet in zijn huidige vorm wordt aangenomen dan heeft die vanaf de eerste dag een gapend gat. Dat gat kan nu nog gedicht worden.
