Ze zijn dol op polowedstrijden, gaan graag naar de opera en roken een sigaar bij hun exquise cognac. Nog geen vijftig jaar geleden was dit het clichébeeld van de Britse elite. En die overwegend witte mannen, opgeleid op privékostscholen en prestigieuze universiteiten, waren er maar wat trots op dat ze bij de upper class hoorden.
De elite van nu verhult juist liever dat ze bij de bovenlaag van de samenleving hoort. Als naar hun hobby’s wordt gevraagd, noemen ze low culture dingen als een biertje drinken in de pub, voetbal kijken en tijd doorbrengen met hun gezin. „Ze werken er hard aan om zichzelf als ‘gewoon’ te presenteren”, zegt socioloog Sam Friedman. Hun invloedrijke positie (het gaat bijvoorbeeld om politici, zakenlui en juristen) hebben ze volgens henzelf niet aan hun achtergrond te danken, maar aan hun toegewijde inzet.
Al tientallen jaren ligt in het Verenigd Koninkrijk veel nadruk op het bevorderen van de meritocratie. De oude klassenmaatschappij moet plaatsmaken voor een samenleving met gelijke kansen in het onderwijs waar iedereen, op basis van zijn of haar capaciteiten, een invloedrijke functie kan krijgen. „Maar het verband tussen rijkdom en de kans dat iemand tot de elite behoort, is nog altijd groot en maar heel bescheiden afgenomen, ondanks de groei van de middenklasse in de afgelopen decennia”, zegt socioloog Aaron Reeves.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data121329893-20d194.jpg|https://images.nrc.nl/ONnw2G7FamP0zDzqSo4_ssuqiYk=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data121329893-20d194.jpg|https://images.nrc.nl/YwOv0RQgk192fjemTuAo4ECBPAs=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data121329893-20d194.jpg)
Zeven jaar lang deden Friedman en Reeves onderzoek naar de elite in het Verenigd Koninkrijk. In hun boek Born to Rule, dat deze week is uitgekomen in het VK, beschrijven Friedman en Reeves hun belangrijkste conclusies. De auteurs beantwoorden in Londen vragen van een groepje internationale journalisten.
De twee sociologen hielden honderden diepte-interviews met leden van die elite en analyseerden hun biografische gegevens uit de Who’s Who, een jaarlijks naslagwerk met de invloedrijkste Britten van dat moment. Daarin staat informatie over hun achtergrond, opleidingen en wat ze graag doen in hun vrije tijd. In de jongste editie staan ongeveer 33.000 namen, dat is de groep die Friedman en Reeves als ‘de elite’ definiëren.
Nog steeds heeft iemand die naar een vooraanstaande, dure privéschool is gegaan, bijvoorbeeld naar Eton of Winchester, 52 keer zoveel kans om een vooraanstaande publieke functie te krijgen als iemand die naar een ‘gewone’ staatsschool is gegaan. En de diversiteit van de elite verandert maar langzaam, al is de Britse samenleving veel diverser geworden de afgelopen decennia. Reeves: „Die ongelijkheid is een maatschappelijk probleem. Niet alleen vanuit het idee dat iedereen in de samenleving gelijke kansen moet krijgen en dat dus niet zo is, maar ook omdat de elite besluiten neemt die ons allemaal aangaan.”
Rishi Sunak beweert dat sandwiches zijn lievelingseten zijn. Echt?
Waarom schaamt de huidige Britse elite zich voor haar achtergrond?
Sam Friedman: „Ze zijn zich bewust van de kritische blik van het publiek jegens hen, van een achterdocht dat ze uit een soort buitensporig eigenbelang zouden handelen. Uit ons onderzoek blijkt dat als ze de keuze hebben om bepaalde elementen uit hun achtergrond te delen, ze kiezen voor elementen die als bescheiden en eenvoudig zullen overkomen. En dat heeft nut: het publiek blijkt hen daardoor echt sympathieker te vinden. Er is dus een markt voor zulk gedrag.”
Aaron Reeves: „Denk aan oud-premier Rishi Sunak die tijdens de verkiezingscampagne beweerde dat sandwiches zijn lievelingseten zijn. Sandwiches, echt? Hij probeert zo gewoon mogelijk over te komen. Alleen slaat dit niet aan bij het publiek omdat journalisten steeds erbij vertellen dat hij heel vermogend is.”
Friedman: „Op individueel niveau kun je begrijpen waarom ze zoiets doen, maar voor onze samenleving is het schadelijk. Als bijvoorbeeld bestuursvoorzitters van grote bedrijven steeds hun eenvoudige achtergrond benadrukken, en daar niet bij zeggen dat hun ouders hard hebben gespaard om hen naar een privéschool te kunnen sturen, geeft dat een verkeerd beeld over hoe Groot-Brittannië werkt.”
‘De elite’. In veel landen is het een containerbegrip en een populaire zondebok in het publieke debat. In het VK zijn er grofweg twee stromingen. Rechts ziet de opkomst van een wereldwijze ‘woke’ elite, pro-immigratie en strijdend voor de rechten van lhbti’ers. Een minister van de Conservatieve Partij waarschuwde een paar jaar geleden voor de „Guardian-lezende, tofu etende wokerati”. De andere stroming ziet de elite als kapitalistische, neoliberale types die helemaal geen oog hebben voor de lagere arbeidersklasse en alleen uit zijn op winst maken.
We zien dat vooral de jongere generaties van de elite progressiever zijn
Hoe ziet de Britse elite er werkelijk uit?
Reeves: „Het is geen ideologisch coherente groep en we zien die beide stromingen terug. Maar we zien in onze data wel degelijk een verandering, namelijk dat een grotere groep progressiever is geworden. Ze zijn voor hogere belastingen, zien in dat kolonialisme slecht was en willen dat de sociaal-economische ongelijkheid afneemt. Dingen die onder ‘woke’ kunnen vallen.”
Friedman: „We onderscheiden drie ideologische fracties binnen de elite: establishment-rechts, centristisch-links en links-progressief. En we zien dat vooral de jongere generaties progressiever zijn.”
Reeves: „Maar de progressieven zijn nog altijd de kleinste groep. De middengroep slinkt ten koste van hen en het establishment-rechts blok blijft ongeveer even groot en machtig. En het aantal gekleurde leden van de elite is veel lager dan als je onze leiders willekeurig uit de bevolking zouden kiezen. Bijna 97 procent van de personen in de Who’s Who is wit, nog geen 2 procent identificeert zich als zwart of Aziatisch. In de gewone wereld ligt dat laatste percentage in een vergelijkbare leeftijdsgroep boven de 8 procent.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data121329878-32fa2e.jpg|https://images.nrc.nl/x501f9mG5oRZ1ljmdUp9Z32Kj24=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data121329878-32fa2e.jpg|https://images.nrc.nl/Sni0elRoFsJYiReEigRj64KPge8=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data121329878-32fa2e.jpg)
Toch had het VK meer dan eens een vrouwelijke premier en hadden de Conservatieven veel ministers met etnisch diverse achtergronden in hun kabinet. Dan doet het land toch iets goed?
Friedman: „Politiek is een lastige. Daar gelden andere regels die niet voor de rest van de elite opgaan, omdat politici zo’n zichtbare groep vormen.”
Reeves: „In het zakenleven, de rechtspraak of het onderwijs is de vooruitgang minder duidelijk, zowel wat vrouwen betreft als etnische achtergrond. Ik denk dat de Conservatieven er ook plezier uit hebben gehaald om internationaal voorop te lopen en een veel diversere regering te hebben gevormd dan in andere Europese landen.”
Het nieuwe kabinet van Labour, dat in juli begonnen is, is minder divers dan voorgaande Conservatieve kabinetten. Maar Labour is toch minder elitair?
Reeves: „Ja. We hebben de achtergronden vergeleken van de laatste Conservatieve regering van Rishi Sunak en het – toen nog – schaduwkabinet van Labourleider Keir Starmer. De verschillen zijn enorm. Van Starmers ministers komt 46 procent uit de arbeidersklasse, bij Sunak was dat maar 7 procent. Van Sunaks ministers ging 70 procent naar een privéschool, van Starmers kabinet is dat maar 17 procent.”
Wat moet volgens jullie gebeuren om de elite toegankelijker te maken?
Reeves: „We stellen voor om het verband tussen welvaart en toegang tot de elite te verbreken. Bijvoorbeeld door de grote macht van privéscholen in te perken, omdat die zo duidelijk een brugfunctie hebben. De kinderen van mensen met veel geld kunnen via die scholen makkelijker bij een elitaire universiteit terecht. Wij zouden de instroom van die privéscholen naar de prestigieuze universiteiten tot 10 procent willen beperken. Nu komt 20 procent van hun studenten uit het privéonderwijs.”
Friedman: „Hiermee laat je zien dat de politieke retoriek rond gelijke kansen in het onderwijs serieus is. Dat het niet gezond is voor je samenleving om het private onderwijs als een soort trechter te laten werken voor invloedrijke posities.”
Lees ook
Verbod op nieuwe Britse elitescholen wordt opgeheven
Zou Labour zo’n maatregel durven doorvoeren?
Friedman: „We weten dat het een radicaal voorstel is. In elk geval willen we het gesprek op gang brengen.”
Reeves: „In de aanloop naar zijn leiderschap is Keir Starmer teruggekomen van allerlei beloften, maar hij heeft vastgehouden aan een voorstel voor een hoger belastingtarief voor privéscholen, waar hij nieuwe leraren voor staatsscholen mee wil betalen. Dat zegt volgens mij wel iets. Alleen is de nieuwe Labourregering natuurlijk ingebed in een breder elitair netwerk. De rest van de elite is niet veranderd door de verkiezingen, dus we gaan zien of ze de druk kunnen weerstaan.”
Friedman: „Ik was verbaasd door de grote weerstand die die btw-verhoging in de onderwijssector opriep. Labour gaat vast op andere onderwerpen nog meer tegenstand ondervinden. Rond de economie en het klimaat bijvoorbeeld zijn de financiële belangen van de elite groot.”
