De Belgische koning Filip sprak zich niet eerder zo stellig uit als nu over Gaza

De stellige uitspraken van de Belgische koning Filip over „ernstige humanitaire wantoestanden” in Gaza tijdens zijn jaarlijkse toespraak op de nationale feestdag op 21 juli gaan de boeken in als zijn meest moreel geladen speech in ruim tien jaar koningschap. Daarover zijn koningshuiskenners en de Belgische media het eens.

Koning Filip begon zo, recht de camera in kijkend, zondagmiddag op de Belgische televisie: „Tientallen jaren lang was het internationaal recht de betrouwbare pijler waarop staten konden steunen. Vandaag de dag wordt dat openlijk in twijfel getrokken.” Hij vervolgt: „Maar wanneer het internationaal recht met voeten wordt getreden, verliest de hele wereld daarbij.”


Sorry, het lukt niet om de video af te spelen.

of probeer het later nog eens.

Het Belgische staatshoofd richtte zich zondag vrijwel direct kritisch tot de Europese Unie, die „samenwerking [met Israël] blijft verkiezen boven confrontatie”. Vanuit Brussel spoort hij de Europese instituties die in zijn thuisstad zetelen aan: „Europa moet zijn leiderschap nog sterker laten gelden.” Nog geen week eerder bleek dat de EU Israël geen sancties oplegt, of andere maatregelen tegen de regering-Netanyahu treft, ondanks schending van humanitair recht in Gaza. Een diplomatiek akkoord, met Israëls belofte meer voedselhulp aan Gaza toe te laten, ligt daaraan ten grondslag.

Met deze toespraak zegt Filip: ‘De maat is vol, ik kan niet langer zwijgen’

Mark Van den Wijngaert
koningshuiskenner

‘Unieke gebeurtenis’

De uitspraken over Gaza, die de kern van de toespraak vormen, zijn „verregaand”, zegt Mark Van den Wijngaert, emeritus hoogleraar hedendaagse geschiedenis aan de Katholieke Universiteit Leuven en kenner van het Belgische koningshuis. Volgens hem zijn er vrijwel geen koningen in de historie van de Belgische monarchie die een duidelijker standpunt hebben ingenomen wat de internationale rechtsorde betreft. Ook de Nederlandse koning Willem-Alexander heeft publiekelijk niet dergelijke uitlatingen gedaan. „Het is een unieke gebeurtenis, in de geschiedenis van de monarchie en in algemene zin.”

Van den Wijngaert schrijft de uitspraken toe aan de persoonlijke zienswijze van koning Filip. „Hij heeft lang gewacht, waarschijnlijk tot de federale regering een standpunt zou hebben ingenomen. Maar dat gebeurde niet, gezien de onenigheid tussen de twee grote regeringspartijen [N-VA en MR] omwille van een zekere electorale aanhang in Joodse kringen. Met deze toespraak zegt hij: ‘De maat is vol, ik kan niet langer zwijgen’”.

Als je de linkse media mag geloven is Gaza het allergrootste probleem in ons land

Theo Francken
Minister van Defensie (N-VA)

De Belgische regering, toen nog onder leiding van voormalig premier Alexander De Croo, wierp zich als een van de eerste na de Hamas-aanval van 7 oktober 2023 op om het humanitair recht in Gaza te verdedigen. In het voorjaar van 2024 zocht hij Europese partners om sancties aan Israël op te leggen.

Daarna draaide de politieke wind. Dit jaar verhardde het debat in de in februari aangetreden regering-De Wever. Minister van Defensie Theo Francken (N-VA) „frustreerde” de coalitiepartners regelmatig met zijn Gaza-uitspraken, zo schreef dagblad De Morgen in mei. Op X postte Francken: „Gaza, Gaza, Gaza heel de dag in elk nieuwsbulletin” en „Als je de linkse media mag geloven is Gaza het allergrootste probleem in ons land. Ze praten over niets anders meer”.

Vorige week bepaalde een rechtbank in Brussel dat de Vlaamse regering „iedere” vorm van wapenexport naar Israël moet tegenhouden. De Vlaamse regering is, net als de federale regering, verdeeld over de kwestie en gaat in beroep tegen de uitspraak.


Lees ook

In Antwerpen is de dialoog tussen de Joodse gemeenschap en moslims op dit moment ‘zeer complex’

De Joodse buurt in Antwerpen.

Formeel en meelevend

Koning Filip (1960) zit sinds 2013 op de troon en zijn populariteit groeit, liet een recente peiling zien. Hij wordt gezien als formeel, maar staat ook bekend om zijn „menselijke, meelevende en betrokken” kant.

Hoewel de koning zich dient te onthouden van politieke uitspraken, kan zijn toespraak worden geïnterpreteerd als steun voor minister van Buitenlandse Zaken Maxime Prévot (Les Engagés). Hij zou graag een steviger standpunt inzake Gaza in willen nemen, maar stuit op politieke weerstand. Wel werd de toespraak politiek gedekt – zoals formeel het geval is bij alles wat de koning zegt of doet – door het kabinet van premier Bart De Wever, in het kader van de ministeriële verantwoordelijkheid. Maandag was de Belgische regering een van de ondertekenaars van een oproep van vooral Europese landen om de oorlog in Gaza te stoppen.

De toespraak, die volgens koningshuiskenner Van den Wijngaert door de koning zelf is geschreven, was een „delicate opgave”.

Met een anekdote over twee vaders, een Palestijn en een Israëliër, die allebei een kind verloren in het conflict, benadrukte de koning in zijn toespraak dat de „menselijke waardigheid” op het spel staat. Van den Wijngaert: „Hij sprak vanuit zijn overtuiging als wereldburger, als humanist”. Hij besluit: „Laat hem daarmee een voorbeeld voor andere staatshoofden zijn.”


Lees ook

De internationale kritiek op Israël zwelt aan: hoe kijkt de wereld naar de oorlog in Gaza?

Begrafenis van Palestijnen die gedood zijn door Israëlische aanvallen in Gaza-Stad.