‘De archetypische vrouwenrol is voor mij te beperkend’

Een van de mooiste personages in de alom bejubelde Ilias-bewerking Trojan Wars (2021) bij HNTjong was nooit zo door Homerus bedacht. In de versie van regisseur Noël Fischer is er een ontroerende bijrol weggelegd voor het paard van Achilles, dat hem woordeloos bijstaat in zijn zwaarste momenten. Acteur Yela de Koning (1994) maakt een klein meesterwerk van de zwijgende rol, een baken van liefde en troost te midden van de niet aflatende duisternis van een bloedige oorlog.

Het was niet de eerste keer dat De Koning opviel. Vlak na haar afstuderen in 2017 maakte ze met Florian Myjer de voorstelling Regina Rex over parallellen tussen de rol van de kunstenaar en die van de koning, die werd genomineerd voor de BNG Bank Nieuwe Theatermakersprijs. En bij Het Nationale Theater speelde ze naast Trojan Wars (waarin ze ook de rol van Helena op zich nam) ook mooie bijrollen in de familiedrama’s We zijn hier voor Robbie (2018), Onze straat (2019) en De eeuw van mijn moeder (2021). Haar eerste echte hoofdrol, in de naargeestige thriller The Nether (2021), werd gefnuikt door de coronacrisis – uiteindelijk was de voorstelling slechts enkele keren live te zien.

Deze dagen bereidt De Koning zich voor op haar revanche: een eerste hoofdrol voor de grote zaal, als het titelpersonage in de Shakespearebewerking Coriolanus, waarin ze na The Nether voor de tweede keer met regisseur Nina Spijkers werkt. „Nina en ik delen een enorme fascinatie voor Shakespeare, ik heb ook lessen in elizabethaans-jacobeaans theater gevolgd in Londen voordat ik aan de Toneelacademie in Maastricht begon. Ik had zelf niet al per se iets met Coriolanus. Je denkt toch: pfoe, oorlog, legers, al dat mannengedoe – maar toen ik het ging lezen bleek de eerste scène al bijna één-op-één de Amerikaanse Capitoolbestorming van 6 januari te zijn. Je snapt niet dat het de afgelopen jaren niet veel vaker is gespeeld, met wat het over populisme te zeggen heeft.”

De Koning was er wel bij gebaat dat ze lid van het ensemble van Het Nationale Theater was, maar de eerste jaren na haar afstuderen nog geen hoofdrol kreeg aangeboden. „Ik heb het eigenlijk als een enorme luxe ervaren – het voelde als een verlenging van de schoolperiode, waarin ik rustig het vak van heel goede acteurs kon afkijken. Stefan de Walle, Tamar van den Dop en Romana Vrede hebben me onder hun vleugels genomen. Ik ben iemand die het nodig heeft om binnen zo’n gezelschap te mogen groeien – ik heb wel eens tegen vrienden gezegd dat ik niet weet of ik nog steeds had geacteerd als ik iedere drie maanden als freelancer met nieuwe mensen in een nieuwe omgeving had moeten werken. Ik ben een extraverte introvert, ik ben sociaal gezien best wel een doemdenker. Ik denk snel dat mensen het stom vinden wat ik doe. Toen ik naar de Toneelacademie ging, zei mijn moeder: ‘Met jouw karakter?’”

Interessant is: Coriolanus krijgt vaak het verwijt van boosheid of arrogantie, wat ook gebeurt bij vrouwen in machtsposities

Yela de Koning

In de jaren na haar opleiding kreeg ze bovendien de kans om met verschillende regisseurs te werken: ze stond in voorstellingen van Eric de Vroedt, Noël Fischer, Daria Bukvic en Theu Boermans. „Het helpt je enorm als acteur om met verschillende regiestijlen te maken te krijgen. Ik heb de neiging te veel in mijn hoofd te zitten en superkritisch te zijn op alles wat ik doe – zo van: ‘wat komt er nou weer voor poep uit je mond’. Maar bij Theu was het niet te veel nadenken en gewoon spelen, hij bouwt een palet met je op en probeert iedere dag iets anders. Dat voelde als een speeltuin.”

Wat wel begon te wringen was het gebrek aan variatie in de rollen die ze moest spelen. „Veel vrouwelijke personages in het Nederlandse theater hebben een gebrek aan autonomie en zelfbeschikking, en putten uit een beperkt repertoire van archetypes. Dan kun je als acteur wel binnen de kaders van de rol het personage zo sterk mogelijk maken, maar dat voelt uiteindelijk toch beperkend. Je wilt op een gegeven moment ook wel iets anders spelen. Daarom vind ik mijn samenwerkingen met Nina ook zo waardevol: in zowel The Nether als in Coriolanus zijn de hoofdpersonages veel minder traditioneel vrouwelijk.”

Lees ook de recensie van ‘Trojan Wars’: Achilles wordt volwassen in Trojan Wars (●●●●●)

Bij Coriolanus komt dat natuurlijk ook vanwege het feit dat de hoofdrol oorspronkelijk voor een man geschreven is. „We houden ons grotendeels aan de Nederlandse vertaling – ik houd wel het Engelse origineel bij de hand, dat is vaak veel grover en die vuigheid probeer ik in mijn spel te leggen. Maar we kijken tijdens de repetities kritisch naar wat het betekent dat Coriolanus bij ons een vrouw is. Wat daarin heel interessant is, is dat Coriolanus in het stuk vaak het verwijt van boosheid of arrogantie krijgt, wat ook te pas en te onpas bij politici als Sigrid Kaag of Sylvana Simons gebeurt, of andere vrouwen in machtsposities. We willen laten zien hoe dat werkt zonder Coriolanus tot smetteloos personage te maken: ze blijft een mens van vlees en bloed die ten onder gaat aan haar eigen trots.

„Ik heb wel het idee dat het langzaam beter gaat met de positie en representatie van vrouwen in het theater. Het lijkt alsof we middenin een overgangssituatie zitten. Je voelt dat er een woede is opgeborreld over de ongelijke situatie, maar de generatie na mij is daar nog veel mondiger in. Wat dat betreft is Coriolanus voor mij ook een stap in een emancipatieproces omdat het stuk over woede gaat. Ik moet in de rol veel zelfcensuur overwinnen om echt voluit mijn woede de vrije loop te laten, maar als het lukt voelt het enorm bevrijdend.”