De aanvallen van de Houthi’s kunnen de wereldhandel ernstig ontregelen – wat beweegt deze rebellengroep?

Na een reeks aanvallen door Jemenitische Houthi-strijders op passerende vrachtschepen kondigden de Verenigde Staten maandag een coalitie aan die de scheepvaart in deze strategische regio moet beschermen. Behalve de VS zelf nemen vooralsnog negen andere landen deel aan ‘Prosperity Guardian’, zoals de operatie is gedoopt: het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Italië, Spanje, Nederland, Noorwegen, Canada, Bahrein en de Seychellen.

„De recente escalatie in onverantwoordelijke aanvallen van de Houthi’s vanuit Jemen bedreigt het vrije handelsverkeer, brengt het leven van onschuldige zeelieden in gevaar en druist in tegen het internationaal recht”, betoogde de Amerikaanse minister van Defensie, Lloyd Austin maandag. Dinsdag zou hij in Bahrein nader overleggen over de taakverdeling binnen de coalitie.

Daags tevoren werd bekend dat de Houthi’s, die zich solidair hebben verklaard met Hamas, opnieuw twee vrachtschepen hadden aangevallen. Het Britse oliebedrijf BP liet weten dat zijn tankers voorlopig de route via het Suezkanaal, de Rode Zee en de relatief nauwe Straat van Bab al-Mandeb (ruim dertig kilometer breed) bij Jemen mijden. Eerder hadden grote containervervoerbedrijven, waaronder Maersk en MSC, dit ook al aangekondigd.

De Houthi’s toonden zich dinsdag niet onder de indruk. „Zelfs als Amerika de hele wereld mobiliseert, zullen onze militaire operaties niet stoppen, tot de genocide in Gaza ophoudt”, schreef Mohammed al-Bukhaiti, een Houthi-leider, op X, het voormalige Twitter. Hij liet zijn bericht vergezeld gaan van een foto van een Jemenitische helikopter die een actie inzette tegen een vrachtschip. De Houthi’s hebben de laatste weken naast aanvallen op schepen ook raketten afgevuurd en drones ingezet richting Israël, zonder dat die schade van betekenis aanrichtten.

Zes vragen over een geopolitiek conflict dat de wereldhandel ernstig kan ontregelen.

1 Wat is de economische betekenis van deze route?

Circa 12 procent van de wereldhandel verloopt langs deze route via Rode Zee en Suezkanaal, de belangrijkste maritieme schakel tussen Europa en Azië. Zo’n 30 procent van de containervaart maakt hier gebruik van, terwijl er ook grote hoeveelheden olie en LNG hierlangs worden vervoerd. Als deze route afvalt, moeten schepen duizenden kilometers omvaren, via Kaap de Goede Hoop in Zuid-Afrika. Met aanzienlijke extra kosten voor bedrijven en uiteindelijk consumenten. Het zou ook een gevoelige klap zijn voor Egypte dat veel inkomsten uit het Suezkanaal geniet.

2 Wie zijn de Houthi’s?

De Houthi’s golden tot begin deze eeuw als een wat achterlijk groepje, dat zich van de rest van de Jemenieten onderscheidde met hun Zaydi-geloof, dat deel uitmaakt van de sjiitische stroming binnen de islam. In de loop der jaren wisten ze zich onder hun leider Abdul-Malik al-Houthi echter om te vormen tot een geduchte gevechtsmachine, die in 2014 het grootste deel van Jemen, inlcusief de hoofdstad Sana’a, wist in te nemen. Dit wekte de woede van vooral Saoedi-Arabië dat daarop een oorlog ontketende om de Houthi’s terug te dringen. Zonder succes. Het Houthi-regime, dat steeds nauwere banden aanknoopte met Iran, wist zich te handhaven. Met behulp van Iraanse technologie begonnen ze Saoedi-Arabië en ook de Emiraten op hun beurt met raketten te bestoken. Maar geliefd bij de eigen bevolking werden ze niet, omdat ze zich weinig bekommerden om het welzijn van de eigen bevolking. In hun gebieden balanceerden veel burgers vaak op de rand van de hongerdood. Ook de manier waarop ze hun fundamentalistische versie van de islam opdringen en zomerkampen houden waar jongeren worden geïndoctrineerd bevallen veel Jemenieten niet.

3 Wat beweegt de Houthi’s in deze crisis?

De Houthi’s zeggen te handelen uit solidariteit met Hamas en de Palestijnen. Al jaren is ‘Dood aan Israël, vervloekt zijn de Joden’ een van hun leuzen. Daarom hebben ze inmiddels al een dozijn schepen aangevallen. Een schip werd gekaapt en naar de haven van het naburige Hodeida gebracht, nadat Houthi-strijders met een helikopter op de boot waren geland. Hoewel de Houthi’s zeggen alleen schepen aan te vallen die een band met Israël hebben, is zo’n link in de praktijk lang niet altijd vast te stellen. Deze acties vallen goed bij de eigen bevolking maar ook elders in de Arabische wereld. De Houthi’s hebben ook iets goed te maken, nadat ze onlangs 1.500 mensen oppakten die naar hun smaak de onafhankelijkheidsdag wat te uitbundig hadden gevierd.

4 Hoe groot is de invloed van Iran op de Houthi’s?

Irans invloed op de Houthi’s is al jaren omstreden. Saoedi-Arabië heeft zijn oorlog tegen de Houthi’s vaak verdedigd met het argument dat het niet kan toestaan dat Iran op zo’n strategische plek voet aan de grond krijgt. Ook Israël heeft de Houthi’s vaak afgeschilderd als marionetten van Iran en ook de VS zijn bezorgd. Volgens deskundigen ligt de zaak echter genuanceerder. Voor 2014 waren de contacten met Iran niet intensief. Daarna vonden ze elkaar in hun afkeer van Saoedi-Arabië. Daarom hielp Iran – soms via de Revolutionaire Garde, soms via het Libanese Hezbollah – aan een stevig arsenaal, dat liep van drones tot ballistische raketten, en het zorgde ervoor dat de Houthi’s met deze wapens leerden omgaan. Maar de Houthi’s zijn eigenzinnig en zelfs als Iran ze tot kalmte zou manen, is niet gezegd dat ze daaraan gehoor geven. „De Houthi’s hebben op dit moment een reusachtig arsenaal aan raketten die tegen schepen kunnen worden ingezet”, zei Fabian Hinz van het Londense International Institute of Strategic Studies tegen The Economist.

5 Welke bijdrage levert Nederland aan de alliantie?

Voorlopig niet zo veel. Hoewel demissionair minister Kajsa Ollongren (D66) benadrukte dat vrije doorvaart door de Rode Zee van essentieel belang is voor Nederland, stuurt Nederland alleen twee stafofficieren, die zullen „helpen bij het plannen en uitvoeren van de operatie”, zo zei Ollongren dinsdag tegen de NOS. Daarbij wordt onderzocht of Nederland met een marineschip kan deelnemen, maar of dat gebeurt staat nog allerminst vast. De marine staat er na decennia van bezuinigen slecht voor: van de zes Nederlandse fregatten zijn er op dit moment twee niet inzetbaar. Drie andere fregatten zijn net terug van een langdurige missie of zijn ingepland voor belangrijke oefeningen, zo vertelt Jaime Karremann van marineschepen.nl. Zo zal het luchtverdedigingsfregat Zr. Ms. Tromp volgend jaar een lange reis ondernemen naar de Zuid-Chinese Zee, om daarna deel te nemen aan oefeningen met de VS in de Stille Oceaan. Komend jaar zal ook de Zr. Ms. De Ruyter vertrekken naar de Stille Oceaan, voor oefeningen met nieuwe kruisraketten voor de Amerikaanse Westkust. Mogelijk kan de trip van de Tromp worden gecombineerd met inzet in de Rode Zee. „We vinden de vrije doorvaart als Nederland heel belangrijk”, zo zegt Karremann, „maar als er een probleem is, kunnen we er niet zo veel aan doen.”

6 Waarom zijn Arabische landen zo terughoudend met meedoen?

Alleen Bahrein, waar een belangrijke vlootbasis van de VS is gevestigd, doet vooralsnog openlijk mee aan Prosperity Guardian. Het zou voor de hand liggen dat belangrijke staten als Saoedi-Arabië en Egypte, voor wie in de Rode Zee grote belangen op het spel staan, zich er bij zouden aansluiten. Maar doordat de Houthi’s zich solidair met de Palestijnen verklaren en er ook in hun landen veel sympathie bestaat voor de Palestijnen, scharen ze zich liever niet openlijk achter de VS, de belangrijkste steunpilaar van Israël tegen Hamas. Voor Saoedi-Arabië geldt bovendien dat ze van de kostbare oorlog met de Houthi’s afwillen. Er is al een bestand en de Saoediërs stoten de Houthi’s liever niet nodeloos voor het hoofd en evenmin willen ze hun verbeterde relaties met Iran op het spel zetten.

Volgens Israëlische media zijn er overigens enkele staten die wel willen bijdragen aan de operatie zonder daarover in de openbaarheid te treden. Want er zijn veel Arabische leiders – ook in Saoedi-Arabië en Egypte – die het eigenlijk niet erg vinden als het radicale Hamas door Israël wordt geliquideerd.

Met medewerking van Steven Derix

Leeslijst




Mail de redactie