De âbuitengewonersâ van woongroep Bangewheer leven op veilige afstand van een doorsnee bestaan

Posted on August 6, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Reportage

Wild wonen In Groningen wordt off-grid wonen gestimuleerd. Het leidde tot vrijplaatsen waar je goedkoop woont. In een oververhitte woningmarkt zijn er lange wachtlijsten voor ontstaan. Maar niet iedereen is geschikt. „Als je standaard denkt, word je hier niet gelukkig.”

Bert Nijmeijer

6 augustus 2023 om 21:24

Leestijd 5 minuten

Bangewheer, aan de rand van de stad Groningen. Foto Kees van de Veen

Het mooist aan wonen in een wagen is de vrijheid, zegt Lia (54). De vrijheid om te wonen waar je wilt, met wie je wilt. Dat gevoel gaat niet weg, ook al is je wagen in jaren niet van zijn plek geweest en ingebouwd door schuren en bijgebouwen. Je bent altijd een beetje buiten, net als op de camping. En als het hard waait, voel je de wagen heen en weer gaan.

Lia, onder (veel) meer theatermaker en gestalttherapeut (een procesgerichte gesprekstherapie), toerde door het land met Johan, een goochelaar uit Brabant, met Theater Quatsch, de circussen Bongo, Fiesta en Fantasia. Ze ontmoetten Gerda, een acrobate die in een bus woonde en trokken naar het Noorden, waar ze zich een plek onder de zon timmerden en een hechte gemeenschap vormen met anderen. Mensen zoals buurman Berno en diens vriendin Annabelle, een Israëlische die via Tel Aviv, Jeruzalem en Parijs terechtkwam in wat ze „this fairytale” noemt.

Dat sprookje is een gebiedje van twee hectare aan de rand van de stad Groningen, Bangewheer geheten. Aan een doodlopend weggetje, op veilige afstand van een doorsnee bestaan, wonen circusartiesten, kunstenaars en andere vrijbuiters in vertimmerde woonwagens, bussen, keten en ander voorheen rijdend materieel. Ze willen niet met hun achternaam in de krant. Geen speciale reden: dat willen ze gewoon graag zelf bepalen.

**Rob**, vuurspuwer van beroep, in de weer met een regenpijp. Foto Kees van de Veen

‘Je blijft niet bij de kachel zitten’

De bewonersgroep – een kleine veertig zielen op twintig ruime kavels – zit al 33 jaar op deze plek. Meubelmaker Berno kwam er later bij. Je moet uit het goede hout gesneden zijn om hier te kunnen wonen, zegt Lia, op de thee bij Berno en Annabelle. „Je zit best wel op elkaars lip. Dan moet je het wel een beetje snappen.” Als de buren stormschade hebben of met hun bus van het pad raken, blijf je niet bij de kachel zitten. Je klaagt niet, snapt waarom iemand een kettingzaag aanzet.

Wonen in het groen, met ‘gelijkgestemden’, voor bijna niets, daar is in een tijd van woningnood en lange wachtlijsten voor een huurwoning wel belangstelling voor. Voor elke vrijkomende plek op een locatie voor verrijdbaar wonen in Groningen melden zich tientallen kandidaten, een trend die kennisinstituut Platform 31 in het hele land signaleert.

Inmiddels heeft de stad Groningen 23 locaties voor ‘bijzondere woonvormen’, zoals een gemeentekaart met gekleurde stippen laat zien. Er zijn traditionele woonwagenplekken, vooral door kermisexploitanten en ‘reizigers’ (Roma en Sinti) bewoond, woonbootkanalen, stadsnomadenplekken en ‘alternatieve’ woonvormen zoals Bangewheer en gekraakte terreinen, illegaal maar gedoogd, zoals dat van woongroep Rollend Goed en Het Betonbos.

„We hebben nog wel bijzonderder”, zegt Roos Broeders, specialist bijzondere woonvormen in Groningen. Aan de St. Petersburgweg, naast de ringweg, wonen vier mannen in eigen bouwsels en stacaravans. Elders staan losse tenten, caravans of andere bouwwerken waar mensen in wonen. „We noemen ze de buitengewoners.” Als er ergens een tent staat, gaat er iemand van de gemeente naar toe. „Wanneer er geen overlast is of zorg om de bewoner, spreken we af dat die in principe kan blijven staan.”

Lees ook dit artikel: ‘In een huis ben je gewoon echt alleen. Echt alleen, alleen, alleen’

Stadsnomaden

Natuurlijk zit ook in Groningen niet iedereen op bijzondere buren te wachten. Anderhalf jaar geleden ging de beoogde komst van stadsnomaden naar een terrein bij Hoogkerk niet door na klachten van omwonenden. De buurt voelde zich ‘overvallen’, zei een bewoonster. Ze vreesde dat de vrijheid van de nomaden ten koste zou gaan van die van hunzelf.

Dergelijke bezwaren blijken schaars. Als in de gemeenteraad al vragen worden gesteld, gaan die over de veiligheid van de stadsnomaden, niet over overlast. In 2020 klaagden de krakers zélf over stank en geluidsoverlast op een hun toegewezen terrein naast de vuilstort, een klacht die gehoor vond in de raad. „In Groningen moeten mensen kunnen wonen op een manier die bij hen past,” zei een raadslid van de Partij voor de Dieren tegen stadsomroep OOG. „Daar zijn we het gelukkig allemaal over eens in de gemeentepolitiek.”

Je ziet dat mensen opbloeien als ze niet meer worden opgejaagd

„Je ziet dat mensen opbloeien als ze niet meer worden opgejaagd,” zegt Roos Broeders. „Buitengewoners, of buitenwoners, zijn geen rare mensen. Ze kunnen of willen gewoon niet in een flat of een rijtjeshuis wonen.”

Het gemeentebeleid is erop gericht elke ingezetene een woonplek te geven en de overlast van wild wonen te beperken. Een beleidskader van toenmalig minister Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken, D66) uit 2018 maakte een eind aan het tot dan door gemeenten gevoerde uitsterfbeleid en bepaalde dat die woonwagenbewoners niet mogen dwingen om in een huis te wonen. Naast die traditionele woonwagencultuur, op de lijst van Immaterieel Cultureel Erfgoed, herbergt een stad als Groningen inmiddels veel meer en andere groepen niet-reguliere bewoners.

Bangewheer- bewoonster **Gerda** in de keuken. Foto Kees van de Veen

Beloning voor overtreden wet

Twee groepen mobiele krakers in woonwagens kregen van de gemeente een tijdelijke plek die ze mogen gebruiken. Ze leven gedeeltelijk off-grid: afgesloten van voorzieningen. De Betonboskrakers kraken grond van een projectontwikkelaar. „Wij gaan er niet over, maar we hebben wel contact met elkaar”, zegt Broeders. Omdat het Betonbos moet wijken voor een nieuwe woonwijk, is de gemeente met de bewoners in gesprek over een nieuwe locatie.

Dat lijkt een beloning voor het overtreden van de wet. „Klopt,” zegt Broeders. „Maar het is ook: pick your battles. Er bestaat behoefte om zo te wonen. We proberen ze een plek te geven waar regulier wonen niet de eerste optie is en waar ze woningbouw niet in de weg staan.” Dagblad van het Noorden schatte het aantal anders wonende Groningers op drieduizend. De gemeente heeft een wachtlijst voor bijzondere woonvormen. „De vraag is veel groter dan het aanbod.”

De bewoners van Bangewheer betalen voor hun kavels een huur waarvoor je nergens een huurwoning krijgt. „Maar we hebben hier alles zelf gebouwd”, zegt Gerda, die in een Amerikaanse Airstream-caravan woont. „Het is geen gratis kamperen. Voor alles moet je moeite doen: dat je water krijgt, dat je je afvalwater zuivert. Het geldbedrag is misschien laag, maar er gaat wel veel meer energie in zitten.”

In de winter moet je door de sneeuw naar de wc. In de wagens staan gas- en houtkachels, niet elke ruimte is verwarmd. De gemeente heeft een deel van de elektriciteit aangelegd. De waterleiding kwam tot het begin van het terrein, de rest moesten ze zelf aanleggen. Dat is de mentaliteit hier: doen. Maken. Jezelf redden. Niet met je volle gewicht op de community leunen.

Berno’s zonen Manzo en Orson slapen elk in een eigen keet. Berno en Annabelle slapen in een losstaand torenkamertje, net als Pluk van de Petteflet. „Dit heb ik gemaakt, met twee handen”, zegt Berno. Hier kijkt geen welstandscommissie mee. „Als ik een idee heb voor een woning in de vorm van een paddenstoel, rood met witte stippen, dan bouw ik die.”

‘Je zou wel gek zijn’

Eerst kraakte Gerda met een groep een ander terrein in de stad. Daar moesten ze weg. „Na jaren van gedogen heb je rechten opgebouwd”, zegt ze. Samen met de gemeente vonden ze een leegstaande boerderij in het westen van de stad, naast de vloeivelden van de suikerfabriek. De wagens vormden een bijzonder konvooi dat traag door de stad trok.

In de wagen van Lia en Johan ruikt het naar wierook. Sandalwood, zegt Lia. In zijn werkplaats werkt Johan aan goocheltrucs. Vuurboeken, waar als je ze openklapt een steekvlam uit komt, een vuurportemonnee. De gezamenlijke wagen van Johan en Lia vormt een kring rond een binnenplaats met onder andere een eigen wagen voor Johan en één voor Lia. Ze zijn altijd aan het bouwen. „Soms stort er iets in”, zegt Lia. „Dat houdt het ook levend.”

In de tuin van Gerda scharrelen de kippen vrij rond. Haar collega Rob, vuurspuwer, hangt even uit het raam van een van de wagens. Een centraal onderdeel van het huishouden is een driejarig compostsysteem. Drie grote bakken, drie jaren: poep en gft, de natuur die zijn werk doet, compost. De kringloop des levens.

Ze zijn met hun eigen wachtlijst voor Bangewheer gestopt. „Er gaat hier toch niemand weg”, zegt Lia. „Je zou wel gek zijn.” De vogels fluiten. Naast een romneyloods staat de van planken, platen en onderdelen gemaakte auto van kunstenaar Alex den Braver. Apk-gekeurd. Zo gaat dat hier, zegt Lia. Bedenken, bouwen, rijden. „Je moet vrij kunnen denken. Als je standaard denkt, word je hier niet gelukkig.”

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 7 augustus 2023.

Tv-recensie | Waar ligt een kind nou wakker van? Van het Sinterklaasjournaal of van de reactie van de premier?

admin
November 27, 2024
0

Het scheen een regelrechte horrorshow te zijn geweest. Nachtmerriemateriaal van het ergste soort. Daarom hield ik de afstandsbediening bij de hand, voor als het écht uit de klauwen zou lopen. Ik had het programma al een paar dagen niet gekeken – omdat er nou eenmaal andere dingen op de planning stonden, en ook omdat ik zo’n twintig jaar ouder ben dan de beoogde doelgroep. Maar gedurende die paar dagen waren me zo veel alarmerende berichten ter ore gekomen dat ik me onderhand afvroeg of we misschien op het eind van het programma afstevenden: of seizoen 24 het allerlaatste seizoen ooit zou zijn. Want de makers, zo ging het verhaal, hadden het ondenkbare gedaan.

Ze hadden de gezondheid van Sinterklaas in twijfel getrokken.

Alleen al het opschrijven van die zin voelt als een ernstige zonde, dus je snapt dat ik er niet happig op was de gemiste afleveringen terug te kijken. Zo wordt het wel heel verleidelijk om je te voegen bij de groeiende groep nieuwsmijders. Maar de aflevering van maandagavond had de gemoederen dermate hoog doen oplopen dat je er echt niet omheen kon. Metro schreef over kinderen die huilend naar bed gingen. De Telegraaf sprak van een „horrorscène”. Helaas – negeren leek geen optie meer. Daarom raapte ik dinsdagavond alle moed bij elkaar en keek ik het Sinterklaasjournaal (NTR) terug.

Inderdaad is de goede Sint dit jaar opvallend bedlegerig en toont iedereen in zijn omgeving zich bezorgd over zijn gezondheid. Van de Pieten moet hij veel uitrusten en op zijn staf leunen als hij zich toch genoodzaakt ziet een paar stappen te verzetten, maar daar is de goedheiligman natuurlijk te eigenwijs voor – met als gevolg dat hij op een goed moment met een ambulance wordt afgevoerd naar het ziekenhuis. In de uitzending van maandag werden twee Pieten gevolgd die Sinterklaas daar kwamen opzoeken. Ze hadden zicht op zijn behandelkamer door een kier in de gordijnen, en hoorden hem aan de dokter vragen wat ze nu precies ging doen. „Even doorbijten Sinterklaas”, antwoordde de dokter: „het moet er écht af.” Daarna bewoog ze zich naar zijn been en klonk het lawaai van een gipszaag. En het gegil van twee geschokte Pieten, die pas een dag later zouden ontdekken dat Sinterklaas al die tijd met een gipsverband om zijn been had gelopen. Niet zijn been, maar dat verband was eraf gezaagd.

Dat dat een spannend tafereel was kon ik me als voormalig bang kind wel voorstellen. ‘Horror’ leek me echter wat overtrokken. Bovendien klonk er al lang vóór deze scène geklaag: het echte probleem dat sommige ouders met dit seizoen hebben, lijkt eerder dat kinderen worden geconfronteerd met het idee dat een geliefd personage oud en ziek kan worden. Sinterklaas in een ziekenhuis? Gadver, veel te ongezellig.

Kindervragenuur

Maar kinderen kunnen best wat ongezelligheid aan. Je ziet het terug in een format als De mensenbieb (HUMAN), dat onlangs nog werd genomineerd voor een Emmy. In dat programma stellen kinderen vragen aan (bekende) volwassenen over een zelfgekozen onderwerp: van seksuele geaardheid tot rouw. Soms simpelweg uit nieuwsgierigheid, soms omdat ze zelf met zo’n thema worstelen en behoefte hebben aan tips, herkenning of troost. Ze willen er júíst over praten.

Ook tijdens het jaarlijkse Kindervragenuur in de Tweede Kamer droegen kinderen maandag zelf zware thema’s aan. Ze wilden weten hoe de regering hun toekomst veilig zou stellen: wat werd er gedaan tegen klimaatverandering? En tegen oorlogen? En konden ze later nog wel een eigen huis krijgen?

Merkwaardig genoeg legde premier Schoof in zijn warrige antwoord ook uitgebreid uit wat de kinderen zélf konden doen voor een fijne toekomst. Zo moesten ze vooral naar school gaan. En lekker gezond blijven. Van zo’n respons zou ik langer wakker liggen dan van het Sinterklaasjournaal.

Wat vindt NRC | Slachtoffers van verkrachting hoeven zich niet te schamen

admin
November 27, 2024
0

Het slachtoffer van verkrachting kreeg de afgelopen maanden niet alleen een gezicht, maar zei ook luid en duidelijk dat ze wilde dat „de schaamte van kamp wisselt”. Niet zij, Gisèle Pelicot, hoeft zich immers te verbergen. Degenen die zich moeten schamen, zijn volgens haar degenen die ervan worden verdacht dat ze haar, terwijl ze gedrogeerd en dus buiten bewustzijn was, verkrachtten. Onder wie haar ex-man Dominique, die schuld bekent en tegen wie eerder deze week twintig jaar celstraf is geëist.

Met haar optreden, in de volle openbaarheid, en vooral haar weigering het slachtofferschap op zich te nemen, heeft Pelicot het denken over seksueel geweld, over verkrachting binnen een relatie, en over consent – wederzijdse instemming bij seks – een enorme dienst bewezen. Ongeacht wat de Franse rechter zal oordelen, en niet alleen in Frankrijk, waar duizenden vrouwen de afgelopen maanden de straat op gingen om Pelicot te steunen.

Het zou daarom jammer zijn als na deze geruchtmakende rechtszaak alleen overblijft dat deze zo geruchtmakend is vanwege het grote aantal verdachten, het door Pelicots ex-man gefilmde bewijs van de vijftig mannen die op zijn uitnodiging zijn vrouw verkrachtten, en de wereldwijde aandacht.

Column | De vloek van nootmuskaat

admin
November 27, 2024
0

‘Wist je”, vroeg mijn vriend in de Londense metro, „dat je maar door één neusgat tegelijk ademt?” Ik was net begonnen in The nutmeg’s curse van Amitav Ghosh, plaats van handeling was een dorp op de Indonesische Banda-eilanden op een zoele avond in 1621, en verstoord keek ik op. „Eh?”

Hij vatte mijn verwarring op als aanmoediging en begon over de neuscyclus, die inhoudt dat er altijd meer lucht door het ene neusgat stroomt dan het andere. „Dat komt doordat de zwellichamen in het neusslijmvlies niet tegelijk evenveel bloed krijgen. Afwisselend verstoppen ze de linker- en de rechterkant.” Ik bracht twee vingers vlak onder mijn neus. Even leek uit beide neusgaten evenveel lucht te stromen – direct een triomfgevoel: zie mij, de uitzondering! – maar al snel bleek mijn rechterneusgat duidelijk dominant. 39 jaar lang was ik me niet bewust geweest van wat zich in mijn eigen neus afspeelde.

„Wist je”, vroeg ik mijn vriend later boven een Indiase curry in Brick Lane, „dat nootmuskaat in de zeventiende eeuw leidde tot genocide?” Ik was inmiddels op de helft in het boek van Ghosh. Jarenlang had ik bij het eten van nootmuskaat hetzelfde feitje opgelepeld: dat je er, als je er te veel van eet, agressief van wordt. Ik wist dat de VOC ooit gruweldaden pleegde in de zucht naar een monopolie, dat Jan Pieterszoon Coen zich als een klootzak had gedragen. Maar pas door The nutmeg’s curse viel het kwartje: om zoiets onschuldigs als nootmuskaat hadden Nederlanders de gehele bevolking van een eilandengroep uitgeroeid. Niet alleen de consumptie ervan maakte agressief.

Dat ik over nootmuskaat las was vooral te danken aan de Britse nutmeg craze – in aanloop naar Kerstmis hingen overal advertenties voor nutmeg roasted turkey en nutmeg & orange coffee, dus niet toevallig had de Londense Waterstones het boek prominent in de etalage staan. Mooi toeval was dat Ghosh enkele dagen later de prestigieuze Erasmusprijs uitgereikt zou krijgen in Amsterdam – uitgerekend in het met VOC-geld gebouwde Koninklijk Paleis. In zijn werk trekt Ghosh ijzersterke parallellen tussen heden en verleden, tussen economie en ecologie. Want de vloek van nootmuskaat werkt nog altijd door. Meer dan ooit zijn we afhankelijk van botanische exportproducten. Niet in de vorm van specerijen maar van versteende plantenresten: steenkool.

Choke points, noemt Ghosh de zee-engtes in de wereldwijde transportroutes van fossiele brandstoffen. Strategisch belangrijke knelpunten: verstikkingspunten. Beheers de choke points en heers. Het klimaattopfiasco in Azerbeidzjan onderstreept dat de term ook breder toepasbaar is. Klimaatbeleid is in zichzelf een choke point. Door de hand op de knip te houden oefenen rijke landen buitensporig veel invloed uit op de wereldwijde opwarming, ten nadele van de ontwikkelingslanden – en uiteindelijk ook van zichzelf. Hoe langer we de klimaatcrisis recht onder onze neus negeren, des te onleefbaarder de planeet wordt. Door één neusgat ademen gaat nog wel, maar twee verstopte neusgaten zorgen onherroepelijk voor ademnood.

Gemma Venhuizen is biologieredacteur bij NRC en schrijft elke woensdag een column op deze plek.

Luister naar