N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Luisterlijst Elk jaar meer, en elk jaar beter. Voor de audioredactie van NRC wordt het er niet makkelijker op om de beste podcasts van het jaar vast te stellen. Maar het is gelukt: onze favorieten van 2022, in willekeurige volgorde. (bijgewerkt op 8 december 2022)
Illustratie Jet Peters
1 Niet van de Wereld
Na de publicatie van een onderzoeksverhaal waarin hij concludeert dat lesboekmakers thema’s moeten mijden die gevoelig liggen bij reformatorische scholen, wil Maarten Dallinga meer weten over hoe is het om in een gereformeerde gemeenschap te leven, in een samenleving die steeds verder ontkerkelijkt.
Het is waanzinnig hoe hij de afgesloten gemeenschap in deze podcast van dichtbij toont: hij spreekt jongeren, is bij kerkdiensten en trekt zelfs kort bij een gereformeerd gezin in. Dallinga is nauwkeurig, in hoe hij zich opstelt en in zijn verwoordingen. Toch voorkomt hij niet elk ongemak, zo blijkt al in de eerste aflevering. Daarin worden zijn vooroordelen onderuit geschopt en is hij ook nog eens gedwongen het onderwerp te benoemen dat hij zo graag nog even had willen vermijden: zijn geaardheid. Confrontaties blijken onvermijdelijk maar niet onoverkomelijk, en dat is juist zo mooi.
2 We Were Three
De audioredactie van NRC is het er unaniem over eens dat We Were Three het meest bijzondere en persoonlijke portret van dit podcastjaar is. Met het verhaal van Rachel McKibbin hebben de makers van de succesvolle podcasts Serial en This American Life ontzettend actuele thematiek te pakken: familierelaties, covid, complotdenken, eenzaamheid en vervreemding – en hoe dat samenhangt.
Rachels vader, met wie ze weinig contact onderhoudt, overlijdt vrij plotseling. Al snel komt ze erachter dat het covid moet zijn geweest, de ziekte waarvan haar vader het bestaan ontkende. Wanneer Rachel hoort dat ook haar broer ziek is, raadt ze hem aan om naar het ziekenhuis te gaan. Eenmaal daar wil hij niet op covid getest worden, omdat hij gelooft dat artsen 1.500 dollar verdienen aan een positieve test. Hij overlijdt nadat hij, tegen doktersadvies in, het ziekenhuis vroegtijdig verlaten heeft.
Rachel heeft niets van de aanloop meegemaakt, op afstand probeert ze te begrijpen hoe het zo ver heeft kunnen komen, bijvoorbeeld door de berichten die haar broer en neef (ook een complottheorie-aanhanger) naar elkaar verstuurden terug te lezen. Ze aanschouwt, met het machteloze besef van iemand die naar een Griekse tragedie kijkt. Ze weet al wat eraan komt, maar het tegenhouden gaat niet.
3Het Inzicht
Het Inzicht is zeker geen lichte kost, dat hoor je meteen aan de zware klanken van de intromuziek. Maar de gesprekken sprankelen van geestdrift. Gasten worden in deze interviewpodcast gevraagd om een inzicht uit hun academisch vakgebied mee te brengen. Hun gewaagde gesprekspartner is journalist Joël De Ceulaer, die de zeer uiteenlopende bevindingen van zijn gasten uitstekend aankan.
Juist doordat de gasten in deze podcast zijn voorbereid om hun inzicht te komen verdedigen, ontstaat er geregeld spanning. Zo wil schrijver Kristien Hemmerechts zich niet door De Ceulaer laten overrulen wanneer zij haar overtuiging – dat onze maatschappij is doorgeschoten in de waardering van het gevoel over de ratio – ironisch genoeg met veel emotie verdedigt.
4 De Kunst van het Verdwijnen
Op een straathoek in de Antwerpse Joodse wijk wordt in 2019 een bank overvallen, via een tunnel. Zo’n verhaal dat je eigenlijk alleen in films ziet. Op diezelfde straathoek werd in 1980 een aanslag gepleegd en in 1942 ontsnapte er een kindje op miraculeuze wijze aan deportatie.
De makers van deze podcast, oprichters van theatercollectief MartHa!tentatief, suggereren een samenhang. Geen samenzwering, maar een verbintenis tussen de gebeurtenissen, die ze in staat stelt de geschiedenis van de Joodse wijk te vertellen. Het resultaat? Interessant sounddesign, bijzondere muziek en een complex verhaal vol wendingen. Waar de rit heen gaat, weet je eigenlijk niet, maar lekker rijdt-ie zeker – mits je over een goed concentratievermogen beschikt.
5 Welcome to Provincetown
In Welcome to Provincetown brengt host Mitra Kaboli de zomer door in de badplaats in Massachussets die bekendstaat om haar bruisende zomers. Ze volgt zeven intrigerende personages die samen de ziel van de stad vormen. Zanger Qya Cristal gaat van optreden naar optreden, Sonny wil seks en de kunstenaar Jay shockeert voorbijgangers met zijn kunst van gevonden voorwerpen, zoals tampons. Lhbtq’ers uit het hele land brengen de zomer door in Provincetown. Er wonen zo’n drieduizend mensen, maar in de zomer zijn dat er 60.000. Waar zijn ze naar op zoek? Wat hopen ze te vinden in P-town? En kan Kaboli hier ook ontdekken hoe haar toekomst eruit ziet? Nu ze heeft besloten haar biseksuele periode achter zich te laten, wil ze weten: „How do I grow old and gay?”
Het sounddesign van de serie is geweldig. De zee, de stemmen, de strandtenten, de pruiken, de boulevard, -– alles in het idyllische kustplaatsje lijkt zo dichtbij.
6 Can I tell you a secret?
„Dit is géén whodunit”, bezweert Sirin Kale bij aanvang van Can I Tell You A Secret?. En inderdaad: de boosdoener, Matthew Hardy, is al bekend en zit reeds in de gevangenis. Wat Kale wil weten: waarom ontwrichtte Hardy tien jaar lang als cyberstalker het sociale leven van het Engelse stadje Northwich?
The Guardian-journalist praat met zijn vele slachtoffers, die vanaf nepprofielen berichtjes van hem kregen die meestal gingen over vermeend overspel. De schade van zijn gedrag wordt duidelijk. Door daarnaast mensen rondom Hardy te spreken, probeert ze zijn gedachtewereld te begrijpen. Een gesprek met zijn moeder is even verhelderend als pijnlijk. Gaat Hardy gewoon weer verder wanneer hij straks vrijkomt?
7 De Zaak Ramadan
In 2007 zocht de Rotterdamse gemeente een bruggenbouwer. Iemand die de islamitische en seculiere gemeenschappen in de stad dichter bij elkaar zou kunnen brengen. Tariq Ramadan, een welbespraakte islamitische theoloog met zowel aanhang in het Midden-Oosten als in het Westen, leek de ideale kandidaat. Maar in de jaren die volgen groeit de kritiek op Ramadan. Hij zou zichzelf vaak tegenspreken, conservatieve ideeën hebben over homoseksualiteit en zelfs jihadisme promoten. Nadat in 2017 ook nog meldingen van seksueel misbruik naar buiten komen, kijkt filosoof, schrijver en podcastmaker Stine Jensen – die Ramadan gedurende zijn tijd in Rotterdam bewonderde en hem na zijn ontslag verdedigde – met ongemak terug.
Wie is deze Tariq Ramadan? Een progressieve islamitische hervormer of een conservatieve salafist? Het zijn vragen die als een spiegel werken. Want waarom ziet de één hem zo anders dan de ander? Wat zegt dat over de bril waardoor we zelf kijken?
Vooral Jensens eigen positie draagt bij aan het beschouwende karakter van deze podcast. In de media nam zij het destijds voor hem op. Maar waarop baseerde Jensen haar oordeel? Om daarachter te komen doet ze iets wijs: ze laat zo’n twintig omstanders van de opgehemelde spreker daadwerkelijk uitpraten.
8 Trojan Horse Affair
In The Trojan Horse Affair vertelt arts Hamza Syed over een mysterieuze brief die „levens overhoop heeft gehaald, leidde tot overheidsonderzoeken en aanpassing van het nationale beleid”. De brief zou het plan beschrijven om te infiltreren in Britse scholen en zo het onderwijs te islamiseren: Operation Trojan Horse. De arts uit Birmingham met journalistieke ambities mist in het nieuws en de discussies in het parlement het antwoord op een basisvraag: wie schreef de brief en waarom? Een podcast van de makers van Serial en The New York Times. Brian Reed (maker van podcasthit S-Town en daardoor een soort god in podcastland) en Hamza Syed werkten vijf jaar aan dit spectaculaire verhaal. Een ware page turner in audio.
9 Lopendebandwerk
Het eerste seizoen van deze prachtige serie maakte destijds al veel indruk bij NRC‘s audioredactie. Dit jaar was podcastmaker Emmie Kollau terug met een tweede seizoen van muzikale odes aan de lopendebandwerkers, de mensen achter de spullen die wij achteloos in onze winkelwagentjes leggen. De eerste aflevering gaat over Han, een echte vleeseter, die de hele dag vegaburgers controleert. Singer-songwriter Luwten liet zich hierdoor inspireren en neemt de muzikale aankleding op zich.
Niet alleen zijn de verhalen inhoudelijk ontroerend, maar ook zijn ze geweldig gemonteerd op speciaal gecomponeerde muziek van bekende muzikanten. Zo wordt het gevoel van de dagelijkse routine in de fabriek benadrukt. Of je nu voor vega of vlees gaat, dit smaakt naar meer.
10 Hoaxed
De openingsscène van Hoaxed is rauw en heftig: politieverhoren van twee kinderen die akelige details vertellen over een satanische sekte, geleid door hun vader en andere ouders in een rijke Londense gemeente. In het laatste verhoor biechten de jongens op dat alles een leugen is. Er volgt geen onderzoek en de zaak wordt gesloten. De moeder krijgt van de politie het complete dossier mee naar huis, inclusief deze opnames.
Alexi Mostrous, maker van de populaire podcast Sweet Bobby, zoekt uit wie de jongens dwong dit verhaal te vertellen. En hoe dit het startpunt is geweest van vele complottheorieën. Want: die pijnlijke verhoren zijn online geplaatst en miljoenen keren bekeken en gedeeld.
11My Mother Made Me
In My Mother Made Me introduceert dichter en jeugdboekenschrijver Jason Reynolds ons aan zijn moeder, Isabell. Als workaholic weet Reynolds soms aan het eind van de week niet hoe hij zijn ‘interne schreeuw’ kan blijven onderdrukken. Maar dan is het weer zondag. De dag waarop hij naar zijn ouderlijk huis terugkeert, waar hij Isabell aantreft aan de keukentafel.
De twee praten over werk, familie, ouder worden, religie. De intieme gesprekken zijn onderdeel van een bijna twee uur lange monoloog van Reynolds over het doorgeven van levenslessen. Zijn ritmische vertelmanier in combinatie met de prachtige muziek die zijn broer voor deze podcast maakte, doordrenken het geheel met zachtaardigheid en nostalgie.
12 Mistlicht
Sven Speybrouck zou je kunnen kennen van Het Mirakel van Schuman, een podcast over de onstaansgeschiedenis van de Europese Unie. Speybrouch weet hoe hij de luisteraar het best kan benaderen, zo blijkt ook in deze podcast, waarin hij dementie onderzoekt. Dat doet hij op een persoonlijke, open en liefdevolle manier. Zijn moeder leed eraan, lang geleden, ze is inmiddels overleden.
Toch heeft Sven haar ziekte nooit helemaal kunnen begrijpen. Daarom spreekt hij in deze serie met dementerenden, verpleegkundigen en experts. Het zijn vooral de persoonlijke gesprekken – waaronder het gesprek met zijn broers, die nooit gezamenlijk zo openlijk over de ziekte van hun moeder spraken – die onder je huid gaan zitten.
13 Wild Things: Siegfried & Roy
Ken je Siegfried & Roy nog? De twee illusionisten bekend om hun wufte haar en hun show in Las Vegas met witte tijgers (waarvan ééntje Roy tijdens een show een lesje zou leren). Deze serie duikt in hun verhaal: over hoe ze elkaar als jonge Duitse jongens op een cruiseschip ontmoetten tot de aanval van bovengenoemde tijger.
De serie geeft een schrijnend tijdsbeeld (weet je nog, dat we het heel normaal vonden dat dieren idiote fratsen moesten uithalen om ons te vermaken?) en luistert heerlijk weg.
Een sensatievol spektakel, waarbij elke tien minuten een nieuwe spanningsboog wordt opgebouwd. Zo is zelfs de podcast een ware goochelshow.
14 Wie is Poetin?
In zes afleveringen onderzoekt Simon Dikker Hupkes, redacteur non-fictie bij uitgeverij Atlas Contact, samen met experts de persoon Vladimir Poetin. Wie was hij als kind? Wat waren de belangrijke gebeurtenissen in Poetins loopbaan, waarom is het ‘sterkemanbeeld’ zo belangrijk voor hem, wie zijn zijn vrienden, hoe creëert en dicteert hij zijn waarheid en hoe ziet hij zijn rol in de wereld?
Het zijn zeer gestructureerde gesprekken aan de hand van door de gasten aangedragen sleutelmomenten uit de geschiedenis. Sleutelmomenten die samengevoegd een helder beeld scheppen van de persoon Poetin, maar daarbij ook de grote vragen om hem heen. Hoe kan het, dat wat voor het Westen zo lang op toenadering leek, uiteindelijk het tegenovergestelde bleek te zijn?
15 Mother Country Radicals
In de gevangenis knutselde Bernardine Dohrn voor haar vijfjarige zoon Zayd een kalender. Als Zayd tijdens het maken van deze podcast er opnieuw naar kijkt, merkt hij dat Kerst er niet op staat. Zijn verjaardag ontbreekt ook, maar bij 13 april leest hij: „Colfax massacre, 1873”. Zayds ouders waren jarenlang op de vlucht als terroristen van de links-radicale Weathermen.
In Mother Country Radicals reconstrueert Zayd het linkse Amerikaanse activisme van rond 1970 aan de hand van gesprekken met activisten van toen, onder wie zijn ouders. Wanneer Zayd zijn moeders activisme wil psychologiseren, blokkeert zij volledig. Door dit spanningsveld is de podcast een prachtig onderzoek naar het ontstaan van activisme en radicalisering.
16De kosmos van Pannekoek
De Melkweg is op zichzelf al vrij indrukwekkend. Maar bij het luisteren van deze podcast wordt ‘ie nog iets specialer. De kosmos van Pannekoek vertelt het verhaal van de kosmos door de ogen van socialist, filosoof en sterrenkundige en Anton Pannekoek, die zo’n 100 jaar geleden een groot aandeel had bij het leggen van de fundering van de moderne astronomie.
Voor Pannekoek was de Melkweg een hoeveelheid lichtjes waar je niet op kon inzoomen. Waar begin je dan, met het in kaart brengen ervan? De omvang en uitzonderlijkheid van Pannekoeks levenspad, ontdekkingen en invloed wordt prachtig belicht in deze aanstekelijke podcast die goed in elkaar is gewoven en heel authentiek aanvoelt.
17 Jong en Vast
Eerder tipte de podcastclub de podcast TBS, waarin journalist Tom Veldhuijzen vier patiënten uit een tbs-instelling volgde. Het vervolg van deze serie heet Jong en Vast. Hierin spreekt Veldhuijzen met jongeren, behandelaren en beveiligers in jeugdgevangenis Teylingereind. In rap tempo worden de kernproblemen van jeugdcriminaliteit, waaronder groepsdruk, de verleidingen van het snelle geld en de gevolgen van armoede, duidelijk uiteengezet.
Je hoort stevige verwijten van deze jongeren richting de maatschappij. Meerdere van hen hebben het gevoel nooit door instanties te zijn geholpen en velen voelen zich onbegrepen door de behandelaren die uit een ander milieu komen. Al lijken sommige verwijten deels te dienen om de verantwoordelijkheid bij een ander neer te leggen, de perspectieven van deze jongeren zijn desniettemin erg treffend.
18 Not Lost
Na zijn scheiding is het tijd voor iets anders, besluit journalist Brendan Francis Newnam. Samen met zijn beste vriendin Danielle Henderson, een goedlachse vrouw bij wie het liefdesleven ook eerder tegen- dan meezit, gaat hij op reis. Danielle is de bezorgde vriendin die de juiste vragen stelt. De twee hebben een geweldige dynamiek en spreken openlijk over de trauma’s rondom verlaten worden. Ze hebben een spontane aanpak en laten zich leiden door de bijzondere gesprekken die overal met het grootste gemak lijken te ontstaan.
De podcast luistert weg alsof je in de rugtas van dit bonte reisgezelschap zit. Overal waar ze komen, in Montréal, Mexico-Stad en New Orleans, leren ze nieuwe mensen kennen via dineetjes, waarvoor ze zichzelf zonder moeite uitnodigen.
19 Krijg ik parkinson?
In haar jeugd pelde Radio 1-verslaggever Laura Kors tulpenbollen, een bijbaantje wat haar de bloemen nog jaren deed haten. Toen ze een aantal jaar geleden tijdens een radio-uitzending een voormalig glastuinbouwer interviewde die hoogstwaarschijnlijk de ziekte van Parkinson had gekregen door blootstelling aan gif, begon ze zich zorgen te maken.
Haar familieleden gebruikten als bollentelers grote hoeveelheden van de bestrijdingsmiddelen. Wat zijn de gevolgen daarvan? En zou zij zelf ook de effecten van de zomers in de kas gaan merken? Zo begint Kors aan een journalistieke zoektocht met persoonlijk motief. Een welbekend format, maar een fraaie uitvoering: de perspectieven van Kors’ familieleden voegen veel toe aan het verhaal. Zo duidt oom Cor de impact van de middelen even simpel als krachtig: “Als je naar de wc ging, na werk, stonk de wc naar dat middel. Maar daar stond je toen niet bij stil.”
20 The Tylenol Murders
In 1982 overleden op één dag zeven gezonde, jonge mensen in de omgeving van Chicago. Het enige dat ze gemeen hadden, was dat ze een Tylenol hadden genomen, een soort aspirine, en snel daarna in elkaar zakten.
Via de persoonlijke verhalen van de slachtoffers (een 12-jarig meisje, een stewardess, drie familieleden, etc.) rol je het politie-onderzoek in. Al snel is duidelijk dat de slachtoffers zijn vergiftigd met cyanide. Maar wie heeft die stof toegevoegd aan de medicijnen en waarom? De pillen waren gekocht in verschillende winkels. Er kwamen destijds zesduizend tips binnen en meer dan honderd rechercheurs werkten aan de zaak. Nu, veertig jaar later, zijn er nieuwe inzichten.
21 Dit kan geen toeval zijn
Bart is de enige passagier van een vlucht, op één jonge vrouw na – die vlak naast Bart gaat zitten. Na de vlucht houden de twee contact, tot het gevoel van paranoia Bart bekruipt. Is hij een doelwit, en werkt deze vrouw eigenlijk voor een geheime dienst die hem achtervolgt?
De vreemde ontmoeting verandert Barts leven; zijn relatie loopt op de klippen en zijn directe omgeving vindt het een totaal ongeloofwaardig verhaal. Maar journalist Huib Modderkolk, die gespecialiseerd is in inlichtingendiensten, houdt het voor mogelijk. Immers, niet alleen zou een geheime dienst je nooit het grote plan uit de doeken doen, maar ook blijkt Bart interessant voor de Spaanse overheid…
Op dat spanningsveld, tussen waanzin en werkelijkheid, onderzoekt de Volkskant in deze podcast de werkwijze van de inlichtingenwereld.
22 BioHacked: Family Secrets
Als kind van een zaaddonor informatie krijgen over je vader was in de Verenigde Staten decennialang bijna onmogelijk. Dankzij DNA-tests en internet komen verborgen verhalen nu alsnog aan het licht. In de podcast BioHacked is de rode draad het verhaal van Amber, die voor Kerst een DNA-test vroeg en er zo achter kwam dat ze toch een donorkind was. Het telefoongesprek waarin ze haar ouders confronteert met haar ontdekking, komt hard binnen. Ook choquerend: nadat Brittany ziek werd, ontdekten haar ouders dat de donor een erfelijke nierziekte had verzwegen. De podcast belicht ook de kant van de donor: is het wel ethisch om een donor op te sporen aan wie anonimiteit was beloofd? De podcast geeft een fascinerende, kritische blik op de vruchtbaarheidsindustrie.
Illustratie Jet Peters
