Dat iedereen voor ontwikkelingshulp nu naar China kijkt is voor Beijing al winst

Wie springt er in het gat nu de regering van de Amerikaanse president Donald Trump de geldstromen van ontwikkelingsorganisatie USAID bevroor? Als antwoord op die vraag wordt veel naar China gewezen: aan Amerika’s rivaal wordt een gouden kans geboden om de wereldwijde invloed uit te breiden. Juist in de landen waar veel vraag is naar geld voor ontwikkeling, en waar beide grootmachten hun soft power proberen te versterken.

In China zelf wordt dat geluid nauwelijks gehoord. Staatskranten als de Global Times schrijven uitgebreid over de chaos rond de organisatie, en herhalen de bewering van Elon Musk dat USAID te politiek gemotiveerd en verspillend was, maar ze hebben het niet over kansen die dit China biedt. Op sociaal mediaplatform Weibo zijn online nationalisten vooral blij met het beëindigen van de Amerikaanse steun voor democratische groeperingen in Taiwan en Hongkong.

Op straat in Beijing leidt de vraag of China de rol van de Amerikanen wil overnemen tot verbaasde reacties. „Wij zijn daar helemaal niet mee bezig, met zo’n internationaal perspectief”, zegt de 41-jarige Zheng Ran, administratief medewerker van een exportbedrijf in bouwmachines. Ze denkt er even over na. „Het klinkt nogal simpel. Als er één supermacht wegvalt, betekent dat toch niet dat een ander die automatisch vervangt? In de geschiedenis liep het vaak heel anders.”

Vanwaar dat verschil in percepties? En wil de Chinese staat profiteren van de verzwakking van USAID? Amerika zet zijn reputatie als betrouwbare partner op het spel. Maar wat China met die ruimte gaat doen blijft onzeker.

Geld voor eigen volk

Binnenlandse factoren zullen een belangrijke rol spelen als Beijing besluit zijn budget voor internationale ontwikkeling te verhogen . Onder president Xi Jinping probeert China een imago op te bouwen als „verantwoordelijke wereldmacht.” Daar hoort meer internationale hulp bij. Zo richtte het land in 2018 een nationaal ontwikkelingsagentschap op, en moet China’s Global Development Initiative bijdragen aan het behalen van de ontwikkelingsdoelen van de VN.

Er is weinig belangstelling onder de bevolking voor het geven van hulp aan andere landen

De bedragen die China daar tot nu toe voor over heeft zijn bescheiden vergeleken met de Verenigde Staten. In 2022 gaf China naar schatting 5 tot 7 miljard dollar uit aan ontwikkelingshulp, en is daarmee de tiende donor wereldwijd; voor de VS ging het om ruim 60 miljard dollar.

Ook het budget voor Belt and Road-projecten, de internationale infrastructuurprojecten waar China bekend om staat, nam de laatste jaren licht af, vanwege China’s economische problemen. De projecten worden meestal gefinancierd met commerciële leningen, anders dan bij traditionele ontwikkelingshulp waarbij het vaak gaat om giften. „China heeft op dit moment niet veel financiële ruimte”, zegt Zichen Wang, onderzoeker voor denktank Center for China and Globalisation.

Daar komt bij dat internationale hulp niet populair is binnen China. Ook in het autoritaire regime is de publieke opinie een factor waar beleidsmakers rekening mee houden. Het online debat over internationale hulp is vaak uitgesproken negatief, en focust op de armoede in China. Wang: „Er is weinig belangstelling onder de Chinese bevolking voor het geven van hulp aan andere landen. Populistische geluiden overheersen over dit onderwerp.”

Nu China’s internationale rol groeit, beweegt de publieke opinie langzaam mee. Ook meneer Ye (60), een gepensioneerde kleermaker die op maandagochtend in een parkje van de zon geniet, begint over de internationale verantwoordelijkheid van het land, zeker nu Amerika minder actief wordt. „Die gaan we ook wel nemen, als zwakke landen in bijvoorbeeld Europa of Afrika dat nodig hebben.”

Maar hij vertolkt een gangbaar geluid in China als hij eraan toevoegt dat de wereld niet moet denken dat China het nieuwe Amerika wil worden. „Weet je hoe vermoeiend dat zou zijn? Dan moet je ook al die militaire bases overal gaan bouwen. Absoluut niet. En zeker geen tijd en geld meer hebben voor eigen volk? De Partij is niet gek. Dan verliest ze de steun van het volk.”

Chinezen die Amerika al langer zagen als onbetrouwbare partner, zien in de snelle omwentelingen onder president Trump een bevestiging. Ye: „Zie je hoe ze Oekraïne nu laten vallen? Hebben jullie het eindelijk door in Europa?”

Chinese aanpak

Onder de huidige omstandigheden zal China zijn budget voor ontwikkelingshulp niet drastisch verhogen om de gaten van USAID te vullen, denkt ook Ovigwe Eguegu, die werkt voor consultancybedrijf Development Reimagined in Beijing. „Dat hoeft ook niet”, vindt hij. „Beijings eigen aanpak van ontwikkeling werkt best goed voor China.”

China concentreert zich op de financiering en uitvoering van infrastructuurprojecten in het buitenland – bruggen, wegen, spoorlijnen, ICT-projecten – en dat gaat vaak samen met pogingen om de handelsrelaties te versterken. Ook Amerikaanse en Europese banken financieren veel projecten in lage-inkomens- en opkomende landen, maar omdat dit in China vaak wordt gedaan door staatsbanken is het makkelijker te presenteren als een nationale strategie.

De afbraak van USAID kan China motiveren meer expertise op te bouwen in het leveren van humanitaire crisishulp of medische hulp, vormen van ontwikkelingshulp waar het land weinig ervaring in heeft. In een paar landen, zoals Nepal en Colombia, hebben Chinese vertegenwoordigers al aangeboden projecten op het gebied van humanitaire hulp, gezondheid of onderwijs te steunen die in de knel dreigen te komen. In Nigeria sloot een Chinese bank eerder deze maand voor het eerst een overeenkomst om samen met Unicef projecten uit te voeren.

USAID had ook prioriteiten waar China geen interesse in heeft, zoals het ondersteunen van vrije media en mensenrechten

Maar USAID had ook prioriteiten waar China geen interesse in heeft, zoals het ondersteunen van vrije media en mensenrechten. Die zullen hun hoop eerder vestigen op de Europese Unie, Australië of Japan.

Liever dan zelf op grote schaal projecten over te nemen, zal China zijn bijdrage aan multilaterale instellingen willen verhogen, denkt Eguegu. Zoals aan de Wereldgezondheidsorganisatie, die de VS vorige maand verlieten, of andere organen van de VN. De helft van het USAID-budget loopt via de VN en de Wereldbank en als die substantiële bijdragen van de Verenigde Staten wegvallen of dalen zullen die organisaties hard op zoek moeten naar geld. „Dat past bij de huidige prioriteiten van China’s buitenlandbeleid om multilateraal te werken.”

Voor de Nigeriaan Eguegu is de omvorming van USAID vooral een moment om het westerse model van ontwikkelingshulp kritisch te benaderen. „Misschien kan deze stop in Washington leiden tot reflectie en kan Amerika net als China meer gaan inzetten op het stimuleren van lokale groei. Neem de hiv-medicijnen die Amerika zo lang heeft geleverd. Waarom kunnen die niet op het Afrikaanse continent worden geproduceerd?”

Narratieve winst

De belangrijkste manier waarop China profiteert van de onzekerheid rond Amerikaanse hulp, en de chaos en slachtoffers die die internationaal veroorzaakt, lijkt tot nu toe retorisch. Alleen al het feit dat internationale media zich massaal afvragen of China het gat van USAID kan vullen, zegt iets over het groeiende internationale statuur van het land.

„Het gebeurt vanzelf. Puur het feit dat de VS zich internationaal terugtrekken, en China blijft praten over het belang van internationale ontwikkeling, zorgt voor een retorisch contrast”, zegt Jacob Mardell, een analist van China’s Belt and Road-projecten die zich richt op China’s economische invloed op de Balkan en in Centraal-Azië.

Die narratieve winst kan China proberen te gebruiken voor eigen doeleinden, zoals het vergroten van zijn wereldwijde populariteit en invloed in internationale organisaties. Mardell: „Het biedt een kans een positief verhaal over China en zijn visie op ontwikkeling te vertellen die het, als het niet te incompetent is, zal aangrijpen.”

Delen





Mail de redactie