Darmsnaren, polyfonie of klokken van zeven ton: in Utrecht klinkt de Spaanse Renaissance

Posted on August 28, 2024 by admin

De bittersinaasappelbomen ontbreken en het kan nog tien graden heter, maar verder zou je je er bijna écht wanen in het zonovergoten Utrecht: Sevilla. De Andalusische hoofdstad vormt dit jaar het thema van het Festival Oude Muziek. Overal hangen de affiches met weelderige sinaasappelranken en Moorse raamposten. Tien dagen lang klinkt op meer dan dertig locaties door de hele binnenstad muziek van het Iberische schiereiland, waarvan Sevilla ooit het welvarende centrum was.

Dat duwt de programmering qua tijdvak in een wat strakker afgebakend keurslijf dan andere jaren. Hoor je op het festival normaal een brede muzikale waaier van Middeleeuwen tot pakweg Mendelssohn, dit keer is er veel ruimte ingericht voor klanken uit de Renaissance. Sevilla beleefde zijn hoogtijdagen namelijk in de zestiende eeuw, toen Amerika even daarvoor ‘ontdekt’ was, en al het Spaanse verkeer met de Nieuwe Wereld via de handelskamer van Sevilla verliep. Na Londen, Parijs en Napels werd het de grootste stad van Europa, en de rijkdom bracht een levendige muziekcultuur met zich mee die in deze gouden eeuw zijn top bereikte.

Componisten uit de Sevillaanse ‘renacimiento’ lopen deze editie als een rode draad door Utrecht. Namen als Cristóbal de Morales (ca. 1500-1533), Francisco Guerrero (1528-1599) en Alonso Mudarra (ca. 1510-1580) knopen op de warme festivaldinsdag uiteenlopende concerten aan elkaar. Uiteenlopend, want in schaal en opzet zijn dit jaar de contrasten wel onverminderd groot. Wie al voor elf uur ’s ochtends de trappen naar de nok van TivoliVredenburg is opgeklommen, kan zich laten meevoeren door een bijzonder delicaat recital van Xavier Díaz-Latorre. Op vihuela, een klein gitaarachtig instrument, schildert hij intieme portretten van zes verschillende componisten. De stilletjes getokkelde diferencias van Luys de Narváez wiegen je langzaam naar hogere sferen. In de canciones van Francisco Guerrero ontwaar je Arabische invloeden. Het publiek luistert ademloos. Dat is maar goed ook, want Díaz-Latorres instrument is met snaren van schapendarm bespannen. Dat geeft de vihuela zijn warmte en zacht gearticuleerde stem, maar maakt hem ook vatbaar voor snelle ontstemming. „Als een luitspeler tachtig wordt, is hij zestig jaar bezig geweest met stemmen”, citeert Díaz-Latorre een achttiende-eeuwse componist tijdens de zoveelste stempauze.

Dove duif

Bij het concert van Julia Littleton en Blai Ciurana i Abellí zit het publiek iets verder weg. Wat heet; op zo’n 150 meter. Hier klinkt namelijk het grootste én hoogste instrument van de stad: het carillon van de Domtoren. De Hemony-klokken hangen op zo’n tachtig meter hoogte; de grootste alleen al weegt zevenduizend kilo. Na een opknapbeurt van vijf jaar is de toren eindelijk weer uitgepakt. Het carillon is in verbouwingstijd wel bespeeld, maar klonk wat doffer vanachter het steigerdoek. Deze zomer luiden de beiaardklokken als vanouds weer kraakhelder over het centrum van Utrecht. In de schaduw van een rijtje lindebomen op het Buurkerkhof zit een handvol luisteraars op klapstoeltjes. Terwijl het publiek beneden blijft, komen Littleton en Ciurana i Abellí na een klim van 366 stenen traptreden aan bij het carillonklavier. Beiden studeerden onlangs af aan de Koninklijke Beiaardschool in Mechelen en spelen vandaag een duorecital met Spaanse renaissancemuziek. Liederen, gitaar- en klavecimbelmuziek die ze zelf hebben bewerkt voor beiaard. „Niet echt carillonistische muziek”, bekent Ciurana i Abellí terwijl hij de gevoeligheid van de klepels afstelt. Maar het instrument blijkt zich goed te lenen voor de klaterende muziek die wordt uitgestrooid over een zonnige binnenstad. Een schijnbaar dove duif zit onverstoorbaar onder de zwaarste klok.

Voor oude muziek uit een wat later Sevilla moet je soms in obscuurdere hoeken graven. Eerder op de middag speelde Javier Núñez in de Lutherse Kerk klavecimbelmuziek van Manuel Blasco de Nebra (1750-1784). In de tweedelige sonates (langzaam-snel) hoor je nog de invloed van Scarlatti, maar ook al een knipoog richting Haydn en Mozart. Vooral de langzame delen blijken boeiend: met horten en stoten, als tussen snikken door, ontvouwt zich een melancholisch klankspel. Bekend repertoire is het niet, Núñez speelt het voor het eerst met publiek erbij. En dat is hoorbaar – hoe virtuoos hij ook is – vooral in contrast met zijn toegift. Uit het prachtig stromende spel in Scarlatti’s Sonate in b, K.87 spreekt een veel dieper gewortelde muzikale rijping.

Tijdens het Festival Oude Muziek zie je op veel locaties steeds dezelfde gezichten in het publiek. Tegen het avondconcert is menig bezoeker al een volledige werkdag op sjouw. Het geknikkebol links en rechts is in de goedgevulde Grote Zaal van TivoliVredenburg dan ook geen graadmeter voor de kwaliteit van de uitvoering. Paul McCreesh en zijn Gabrieli Consort & Players hernemen een project dat ze bijna dertig jaar geleden op cd zetten: een gereconstrueerde misviering voor het feest van de Heilige Isidorus van Sevilla, rondom Cristóbal de Morales’ Missa ‘Mille regretz’. Spaarzame instrumentale muziek op schalmei en dulciaan wordt afgewisseld met gregoriaans gezang en de meest verrukkelijke polyfonie. De dynamiek en samenklank van het twaalfhoofdige mannenensemble zijn vrijwel volmaakt. Morales doet nauwelijks aan muzikale woordschildering, maar brengt je met zijn abstracte klanken in een heerlijk vloeiende, bitterzoete trance.

Festival Oude Muziek Utrecht duurt nog t/m 1 september. Info en kaarten: oudemuziek.nl

In ‘Hulde!’ vliegt een liefdesverhaal van zeventig jaar binnen anderhalf uur voorbij

admin
November 18, 2024
0

„Het is net of ik jou al heel lang kende”, zegt Geesje (Carine Crutzen) bij de eerste ontmoeting. Ze is jong en brutaal, met een witte rok die ze soms langzaam heen en weer laat wiegen. „Ik zag jou en ik dacht: bóém.” Adam (Bert Luppes) lijkt zich niet direct raad te weten met al haar aandacht. Ook hij is jong, ook hij heeft nog veel eerste keren te gaan. Heeft hij weleens een Limburgs meisje gekust, wil Geesje weten. Wanneer het antwoord „nee” is, besluit ze dat gebrek aan ervaring meteen te verhelpen: ze neemt zijn hoofd in haar handen en drukt haar lippen tegen de zijne, een beetje te hard, een beetje onwennig. Adam blijft even stil als ze hem weer loslaat. „Doe nog eens”, zegt hij dan. „Ik zat niet op te letten.”

Veel tijd om bij die ontgroening stil te staan is er niet. Geesje en Adam denderen samen voort naar de rest van al hun gedeelde eerste keren: seks, kinderen, huwelijksproblemen. Hulde! is een trip langs de hoogte- en dieptepunten van twee met elkaar verstrengelde levens; van de eerste onhandige zoen tot de nadagen in een verzorgingstehuis. Een liefdesverhaal van zeventig jaar vliegt in anderhalf uur voorbij.

Al is die liefde bij tijd en wijle ver te zoeken. De tekst van Peer Wittenbols zet Geesje en Adam neer als twee heel gewone mensen, inclusief alle imperfecties die daarbij komen kijken. Met het verstrijken van de jaren steken gevoelens als jaloezie en teleurstelling de kop op. Sommige verwijten neem je nooit meer weg: de verhuizing die de één liever wilde dan de ander, het buitenechtelijke avontuur met vergaande gevolgen. Er zijn genoeg momenten dat die ongenoegens de overhand krijgen. En dan volgt weer het moment dat mama en papa hun ruzies bijleggen in een sinterklaasgedicht, waarin ze al rijmend de kinderen beloven komend jaar wat liever te zijn voor elkaar.

Droogkomisch

Verbaal doet het echtpaar niet voor elkaar onder. Wittenbols schreef voor beiden scherpe reacties en venijnige grapjes, droogkomisch gespeeld door Crutzen en Luppes. Zij beelden veel uit met weinig, alsof ze hun eigen verhaal naspelen. Als Crutzen op het toneel een kussentje onder haar shirt schuift is ze zwanger, als Wittenbols een wollige opatrui aantrekt, is hij in één keer jaren ouder. De kostuums en soundtrack (van Grace Slick tot Stromae) voeren de kijker ook mee op een reis door de verschillende decennia.

Hulde! begint en eindigt met het zeventigjarige jubileum van het huwelijk van Geesje en Adam. Dat de twee het zo lang met elkaar uithouden mag een wonder heten, hoewel een gezamenlijk einde na al die gedeelde eerste keren ook steeds vanzelfsprekender begint te lijken. En aan het eind van de rit kijk je zelfs op de dieptepunten wat ontroerd terug. „Het is mooi als je ernaar verlangt en het is mooi als het voorbij is”, zegt Adam als hij en Geesje zich klaarmaken om voor de eerste keer het bed te delen. „En daartussen door rommelt iedereen maar wat.”

Een goede slagwerker heeft gevoel voor theater, blijkt op het TROMP Concours

admin
November 18, 2024
0

Bij percussie komt veel meer kijken dan alleen muzikaal talent. Op de Eindhovense slagwerkcompetitie TROMP scoor je vooral punten met performances die ook visueel interessant zijn, zo blijkt zondagmiddag.

Het tweejaarlijkse TROMP Percussion is een internationaal festival en concours waar slagwerk een ruime week in de spotlights staat, dit jaar voor het eerst onder artistieke leiding van Dominique Vleeshouwers. De Eindhovense binnenstad is het decor voor creatieve performances – zo is er een optreden voor haarkam en snaredrum in een kapsalon – en van een belangrijke percussiewedstrijd.

Achtentwintig jonge kandidaten komen vanuit Texas tot Taiwan naar het Muziekgebouw Eindhoven om daaraan deel te nemen; drie van hen plaatsen zich voor de finale op zondagmiddag. Op hun programma: een verplichte compositie met begeleiding, plus een solostuk naar eigen keuze.

Het verplichte werk is Box Office, speciaal voor deze editie gecomponeerd door Martin Fondse en David Dramm. Een wereldpremière dus, al kun je misschien beter zeggen: drie wereldpremières. De finalisten krijgen zoveel vrijheid in de partituur, dat het werk geen twee keer hetzelfde klinkt. Voor het publiek een leuk puzzeltje om de gedeelde motiefjes te herkennen in drie compleet verschillende uitvoeringen. Wel zo verfrissend, want met een finaleprogramma van in totaal zo’n vier uur is het best een lange zit.

Kartonnen dozen

De bezetting van Box Office bestaat uit percussie-instrumenten en kartonnen dozen. Hoe die eruitzien mag iedere kandidaat zelf bedenken, net als de volgorde van de verschillende onderdelen van het stuk. De finalisten worden begeleid op toetsen en elektrische gitaar door het duo Avenue Azure.

De Portugese finalist Miguel Traquina (derde prijs) gebruikt een functionele opstelling: een paar identieke, rechthoekige dozen staan als een soort aanrecht rond hem opgesteld. Dat je daarop kunt trommelen spreekt voor zich – in het midden, op de rand, aan de zijkanten – maar Traquina gebruikt ze bijvoorbeeld ook als klankkast voor een duimpiano, of om interessante geluidseffecten te produceren. Geluiden die je nog nooit uit een kartonnen doos hebt gehoord, zoals kikkerachtige kwaakjes, of een soort snaarachtig geploink zodra hij in zigzagbeweging over het oppervlak wrijft.

Tweede-prijswinnaar SeongYeon Kong (Zuid-Korea) neemt de titel van Box Office het letterlijkst en het meest beeldend. Als een zakenvrouw met werktas en koffie-to-go komt ze al bellend het podium op, en neemt plaats achter een kartonnen bureautje. De poten, het ladekastje, zelfs het pennenbakje – alles is van karton, en overal wordt op getrommeld. Heel vermakelijk hoe ze opgaat in haar rol als verveelde kantoorklerk. Ze krast ritmisch op een clipboard en zit verwoed te typen.

Theatraliteit valt bij zowel publiek als vakjury in de smaak: winnaar van de competitie is de in China geboren Yuan Xia, die met de beheersing van een vechtkunstenaar door zijn instrumentarium van bananendozen beweegt. Xia krijgt de lachers op zijn hand als hij, volledig ritmisch, een kartonnen plaat aan gort slaat, in de vorm van een smiley.

Zo zie je maar: een goed percussionist verstaat de kunst van het theater. Zuiver muzikaal gezien is de performance van Traquina het boeiendst: hij tovert het rijkste kleurpalet uit zijn karton – slechts goed voor een derde prijs.

Toch komen ook de liefhebbers van melodisch slagwerk zondag weinig te kort: bij de gastoptredens van oud-finalisten bewijst Gabriel Michaud waarom hij in 2022 terecht concourswinnaar werd. Een chaconne voor luit van Sylvius Leopold Weiss, maar dan gespeeld op marimba met een waanzinnig gevoel voor balans en dynamiek. Slagwerk kan ook klein en poëtisch zijn, zei artistiek leider Vleeshouwers ooit in deze krant – en zo is het maar net.

Vrouwelijke 17de-eeuwse kolonialist Maria van Aelst krijgt in toneelbewerking weinig verdieping

admin
November 18, 2024
0

Er is een meme die vaak opduikt in de context van Amerikaans imperialisme en oorlogszucht. Op de tekening zien we een man en een vrouw met een Arabische achtergrond, in een bergachtig gebied. In de lucht hangen drie vliegtuigen met de Amerikaanse vlag erop, die bommen boven het landschap loslaten. De man kijkt met een blik van verwondering naar boven en zegt: „They say the next ones will be sent by a woman!” De vrouw slaat haar ogen neer en antwoordt: „Really makes you feel like you’re part of history.”

Ik moest aan de satirische cartoon denken bij het zien van De mannen van Maria, de theaterbewerking van de gelijknamige roman van Anneloes Timmerije. De voorstelling is een initiatief van actrice Anna Drijver, die tevens de hoofdrol speelt, en werd aangekondigd met dezelfde heldhaftige publiciteitstekst als het boek: „Het waargebeurde verhaal van een vrouw die in een bikkelharde tijd zag wat haar mogelijkheden waren, haar eigen weg koos en deed wat geen enkele vrouw voor haar had gedaan.” Expres of per ongeluk word je als kijker zo op het verkeerde been gezet. Wat hoofdpersonage Maria van Aelst namelijk heeft ‘gedaan’ is, zo blijkt uit de voorstelling: in het begin van de zeventiende eeuw net zo’n gruwelijke kolonisator van het latere Indonesië worden als de mannen om haar heen.

**Anna Drijver** in de voorstelling ‘De mannen van Maria’.

Eenzijdig perspectief

Toneelschrijver Maxine Palit de Jongh traceert in haar bewerking hoe Van Aelst van slachtoffer van het patriarchale systeem zélf tot dader werd. Als meisje wordt ze naar ‘de Oost’ verscheept als ‘volksplanter’: ze wordt op een ‘meisjesmarkt’ geveild aan de hoogste bieder om Batavia met witte kinderen te kunnen bevolken. Als haar eerste echtgenoot overlijdt, zet ze via een zaakwaarnemer een eigen handel in sieraden op, en laat zich in haar huishouden ondersteunen door enkele tot slaaf gemaakte vrouwen. Haar gruwelijkste daden komen voort uit haar seksistische indoctrinatie: omdat haar is ingepeperd dat haar enige bestaansrecht als vrouw voortkomt uit haar rol als moeder, drijft haar kinderloosheid haar tot het ontvoeren van de dochter van een van haar dienstmeisjes.

Hoewel Palit de Jongh twee passages heeft toegevoegd waarin dieren aan het woord zijn, als metaforen voor het land dat de Nederlanders exploiteren, blijft het eenzijdige perspectief van Van Aelst dominant in de voorstelling. Haar gebrek aan introspectie levert voor een hedendaagse theatervoorstelling onoverkomelijke problemen op: ze is in haar slaafse hunkering naar weelde, huwelijk en moederschap een voorspelbaar product van haar opvoeding en omgeving en wordt nooit een interessant individu. De conventionele spelregie van Olivier Diepenhorst biedt ook geen verdieping: het spel van Drijver toont weinig tegenkleur ten opzichte van de emoties die al in de tekst besloten liggen en neigt in haar portrettering van de personages die Van Aelst tegenkomt naar karikatuur.

Vanwege het gebrek aan opvallende regiekeuzes blijft onduidelijk wat Drijver nu precies zo interessant vond aan dit verhaal, en waarom ze het naar het toneel wilde brengen. De spanning tussen proto-feminisme en kolonialisme is te zwak uitgewerkt om te beklijven, waardoor je als kijker lang voor het einde je aandacht verliest.