Corona krijgt een herdenking die niemand voor het hoofd mag stoten

Posted on by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Coronaherdenking Op 29 september staat Nederland stil bij de pandemie. Hoe herdenk je iets dat de samenleving zo verdeelde? Het Comité Stilstaan bij Corona moest op eieren lopen.

In Amsterdam kwam een tijdelijk monument voor mensen die overleden aan corona.
In Amsterdam kwam een tijdelijk monument voor mensen die overleden aan corona. Foto Sabine Joosten/ANP

De doosjes kwamen ze tegen bij het opruimen voor de zomervakantie. Een paar kinderen mochten helpen en verwonderd keken ze naar de verpakkingen. „Wat zijn dit ook al weer juf?”

„Coronatests”, zei Suzanne van Burik.

„Oh ja.”

Dat was het. Van Burik, directeur van basisschool Dubbeldam in Dordrecht, had verwacht dat de kinderen er nog wel vragen over hadden. ‘Juf, weet je nog…’ ‘Komt het virus ooit terug?’ Maar er kwam niets. Nul. Geen enkele reactie. Alsof de hele episode in de geschiedenis nooit heeft bestaan.

„Gooi maar weg”, zei ze. „Die zijn over datum.”

Het mensenbrein is flexibel. We maken iets naars mee en daarna ebt het gevoel dat je erbij had vaak weer weg. Overschreven door een volgende gebeurtenis. Gelukkig maar, zeggen traumadeskundigen. Teken van veerkracht. Een overlevingsmechanisme dat de mens langs de kliffen van het leven leidt.

En tegelijkertijd, voelt het niet ‘onaf’? Zomaar de coronatijd uitgerold en niemand die er ooit nog over begint? In Nederland zijn we er goed in om dingen achter ons te laten, schreef het Comité Stilstaan bij Corona onlangs in een advies aan de regering. „‘Zand erover, kop in het zand’, was vaak onze strategie.” Maar dat werkt niet altijd en niet voor iedereen. We moeten deze periode goed afsluiten, vindt het Comité. „Met respect voor al het leed dat er was en nog steeds is. Met aandacht voor dingen die fout gingen en begrip voor elkaar.”

Zo’n afsluiting gaat er komen. Geen herdenking, maar ‘stilstaan bij’. Een nationaal moment. Vrijdag 29 september, live uitgezonden door de NOS vanuit het provinciehuis in Den Bosch, de regio waar het virus voor het eerst in Nederland opdook, 27 februari 2020. Meer dan drie en een half jaar geleden.

Zit er eigenlijk nog wel iemand op een ‘stilstaan bij…’ te wachten? En hoe doe je dat, een episode afsluiten die tot zo veel verdeeldheid heeft geleid?

Niet wegmoffelen

Met horten en stoten kwam het advies tot stand. De eerste om dat toe te geven is de voorzitter van het Comité zelf. Arno Brok, de 55-jarige commissaris van de koning in de provincie Fryslân. Een ervaren bestuurder zonder uitgesproken coronastandpunten die samen met elf Nederlanders uit de meest uiteenlopende sectoren, van jongere tot predikant, sporter, de eerste gevaccineerde en een basisschooldirecteur – Suzanne van Burik – mocht nadenken over Stilstaan bij Corona.

In het voorjaar van 2021 werd hij voor de klus gevraagd door toenmalig zorgminister Tamara van Ark (VVD) en pas nu, twee opvolgers later, komt het ervan. Glimlachend: „Dat zegt al genoeg.” Telkens veranderende omstandigheden, zoals dat in coronatijd nu eenmaal ging, en een heel andere uitkomst dan het Comité aanvankelijk voor ogen had. „Dan was je weer een vergadering verder en lag het land er weer heel anders bij.”

Bij de installatie van het Comité lag het woord ‘corona’ nog op ieders lippen. Dagelijks het ‘dashboard’ met besmettingscijfers en iedereen had de mond vol over ‘de maatregelen’ en het laatste ‘OMT-advies’. Volgens een peiling in opdracht van de overheid vond toen zo’n driekwart van de bevolking het een goed idee om stil te staan bij het coronaleed. Een nationale herdenking had de voorkeur. Twee minuten stilte, de vlaggen halfstok, een toespraak van de koning; alles was bespreekbaar, zelfs een jaarlijks terugkerend moment.

Digitale huiswerkhulp. Foto Marike Kijk in de Vegte

Aan lokale initiatieven geen gebrek. Vele steden, dorpen en verzorgingstehuizen hebben hun eigen corona-doden herdacht. Waxinelichtjes in een Tilburgse kapel. Een ‘stiltezuil’ in Boxtel. Een bankje aan de IJssel. En ook nu nog zijn er gemeenten, zoals Waddinxveen, die – ook om het coronapotje op te maken – denken over een monument.

Maar van een nationaal ‘stilstaan bij’ is het nooit gekomen. Ja, een nationale Dag van Bezinning midden in de crisis, 6 oktober 2020 – die zullen weinigen zich nog herinneren. Het steekt wat schril af bij de inspanningen van andere landen om hun coronadoden te herdenken. Die kwamen in het voorjaar van 2021, toen de vaccinaties net wat op gang kwamen, met een 500 meter lange Covid Memorial Wall (Londen), een kerstdienst (Berlijn) en vierhonderd lichten bij het Lincoln Memorial (Washington DC).

In de loop van 2022, schreef minister Ernst Kuipers in een Kamerbrief, zou er „een geslaagd nationaal moment” komen. Het inmiddels samengestelde Comité dacht aan een heel weekend en basisschoolleerlingen was al gevraagd om hun beleving van de coronacrisis in tekening en verhaal in te sturen. Maar toen liepen de besmettingen weer op en vond het kabinet zo’n moment niet „passend” meer. Een half jaar stond het Comité daarna on hold en een aantal comitéleden dacht: nu komt het er nooit meer van. Arno Brok zag het nog wel gebeuren. „Alleen, je moet niet de verkeerde dingen doen op het verkeerde moment.”

Begin dit jaar kwam het Comité weer samen en op 5 april overhandigde Brok het advies aan staatssecretaris van Volksgezondheid Maarten van Ooijen (ChristenUnie). Geen herdenking en ook geen weekend. Het voorstel: een rondreizende expositie, te openen met een nationaal moment in het provinciehuis van Den Bosch. Liefst nog voor de zomer want „corona verdwijnt voor de meeste Nederlanders steeds meer naar de achtergrond”.

Dat is nu september geworden. Het draagvlak voor een ‘stilstaan bij’ is onder de bevolking inmiddels gedaald tot onder de 50 procent, volgens een laatste – alweer gedateerde – peiling. Maar we mogen deze episode in de geschiedenis niet zomaar wegmoffelen, vindt het Comité. Want al zie je het niet direct, corona heeft nog altijd impact op de samenleving.

Wat corona veranderde

Neem de cultuursector. De zalen zitten weer vol, mensenmassa’s opeengepakt op de dansvloer. Onder de medewerkers van TivoliVredenburg rolt het c-woord nog amper over de tong en áls het er nog ooit over gaat, zegt comitélid Jeroen Bartelse, directeur van het Utrechtse muziekpodium, dan meestal verwonderend: moet je eens kijken hoe we elke avond weer áán staan. „Het voelt alweer zo lang geleden.”

Tegelijkertijd zijn vele collega’s – vooral freelancers – hun baan kwijtgeraakt. Artiesten konden niet meer optreden en in de nasleep bleef ook het publiek nog lang weg. Het gevoel van een „ongelooflijk zware tijd” overheerst, zegt Bartelse. Al vindt hij dat we óók de positieve kanten niet moeten vergeten: nieuwe kunst, artiesten die anders nooit waren bovengedreven. Bovenal heeft corona doen inzien „hoe kwetsbaar onze sector is”. Plots moest de versnipperde cultuurwereld met gezamenlijke plannen komen om te overleven. Sindsdien ziet Bartelse meer solidariteit en overleg. Over eerlijke betalingen en de koers van het cultuurbeleid. En toen de sector een landelijke actie voor Oekraïne wilde optuigen „wist iedereen elkaar verrassend snel te vinden”.

Voedselbos in Otrabanda op Curaçao. Foto Benny Jansen

Hoe we nu bij corona stilstaan, beseffen de comitéleden, bepaalt wat er later in de geschiedenisboeken onder het kopje ‘2020’ zal staan. Vast iets over verwijdering en polarisatie, over de vele doden en long covid. Terecht. Maar hopelijk niet alleen het negatieve, benadrukt Samia Boukhizzou, aangeschoven bij het Comité als bestuurslid van Jongeren Organisatie Beroepsonderwijs. Ze zag onder studiegenoten veel narigheid, natuurlijk. Corona heeft vooral het mentaal welbevinden van jongeren tussen de 16 en 22 jaar negatief beïnvloed, volgens onderzoek. Maar Boukhizzou kent ook jongeren die juist hun kans grepen en veranderden van baan of opleiding, „een stap die ze anders niet hadden gezet”. Zelf richtte ze een trainingsbureau op. En Boukhizzou herinnert zich de knusse avonden met familie. „Meer tijd met elkaar heeft ons hechter gemaakt.”

En laten we ook eens stilstaan bij het ict-onderwijs dat een vlucht heeft genomen, zegt Suzanne van Burik. Stilstaan bij al die docenten, „van oudsher niet de meest digitaal vaardigen”, die hun hand niet meer omdraaien voor een Powerpoint. En al die religieuze gemeenschappen, zegt Evelijne Swinkels-Braaksma, gezeten in het Comité als predikant en theoloog, die een nieuw publiek hebben gevonden. Veel kerken raakten door het verbod op samenkomst leden kwijt, maar naar de diensten van de protestantse kerk in Ophemert en Gorinchem, waar Swinkels-Braaksma werkt, kijken online nu soms meer dan honderd mensen.

En wie had gedacht dat de samenleving zo veerkrachtig zou zijn? Dat thuiswerken zo makkelijk zou gaan? De ziekenhuizen, die opeens dubbel zoveel patiënten te verwerken kregen en dat aankonden? „Nog steeds wordt veel over die periode gepraat, zéker op de intensive care”, zegt David Jongen, gezeten bij het Comité als bestuurder van het Zuyderland-ziekenhuis in Limburg. De episode heeft volgens hem „zelfvertrouwen en bewustzijn” gekweekt. En verbondenheid – zeker de eerste maanden. „Applaus voor de zorgmedewerkers, dat gaan we nooit meer meemaken.”

Een nationaal moment, schreef het Comité in zijn advies, biedt de mogelijkheid om „weer bewust te zijn van de veerkracht, de saamhorigheid”. Ofwel: we mogen als samenleving best een beetje trots zijn op het verloop.

Een heleboel verliezers

Maar het trauma is er óók. Bestuurder David Jongen ziet het terug in de ‘historisch hoge’ cijfers van het ziekteverzuim in zijn ziekenhuis. De eerste coronagolven was er amper uitval, maar toen eind 2021 de kruitdampen optrokken werd de schade pas zichtbaar. Een deel van zijn medewerkers heeft long covid. Zomaar ineens de ziektewet ingerold vanuit een leven in volle vaart. Jongen organiseerde laatst een lunch voor medewerkers met de ziekte en besefte toen hoe belangrijk erkenning voor hen is. „Vergeet ons niet”, zeiden ze letterlijk. Een ander deel van zijn personeel kampt met psychische klachten. „Zorgmedewerkers zijn allemaal heel stoer, maar… het zijn ook mensen. Als je beseft wat ze hebben meegemaakt. Op sommige afdelingen overleden hele families in twee dagen tijd.”

En praten, dat doet niet iedereen.

Zand erover, zoals we dat in Nederland wel vaker doen. „We zijn niet zo goed in stilstaan bij verlies en rouw”, zegt theoloog Swinkels-Braaksma. In tegenstelling tot sommige andere landen kent Nederland amper rouwverlof. „We denken na drie maanden: het is wel over.” Ook omdat we een samenleving zijn geworden, denkt ze, waarin voor elk pijntje een oplossing voorhanden lijkt. „Op sociale media lijken we allemaal succesmensen. We willen niet worden weggezet als loser. De waarheid is: corona heeft een heleboel verlieservaringen opgeleverd. Een heleboel losers.”

Het tijdelijk monument voor mensen die overleden aan corona in Amsterdam. Foto Sabine Joosten/ANP

Pijn heelt door die ervaringen met elkaar te delen, denkt ze. Aan de hand van elkaars verhalen samen een anamnese afnemen, „zoals artsen doen met hun patiënt”. Laat je dat na als samenleving, dan blijft corona een open wond en komt de pijn voor sommigen als „uitgestelde rouw” op de meest onverwachte momenten terug. Het ‘badeendjes-effect’, noemt Swinkels-Braaksma dat. „Je kunt alles wel onderdrukken, maar vaak plopt het op enig moment weer op.”

Ze zag het in coronatijd gebeuren in haar eigen geloofsgemeenschappen. Vooral bij de oudere generatie, opgegroeid in de naoorlogse wederopbouwjaren. Getriggerd door de pandemie kwamen oude ‘eendjes’, hup, naar boven. „‘Als je er niet aan denkt, dan is het er niet’, is hen altijd verteld. Maar dat was in coronatijd niet vol te houden. Juist bij hen kwam allerlei onverwerkt verdriet naar boven. Verlies van een partner, een broer. Ontslag, scheiding. Oude pijn waarover ze nooit eerder hadden gesproken.”

Het coronaleed is voor velen nog een dagelijkse realiteit

Zonder een moment van reflectie, vreest Swinkels-Braaksma, overkomt een nieuwe generatie hetzelfde. De stille pijn van al die mensen die de uitvaart van hun dierbare vanaf een laptop moesten volgen. Al die mensen die met long covid kampen en door sommigen zijn weggezet als aansteller. Mensen die hun zangkoor kwijtraakten en nog altijd leven in sociaal isolement. Het coronaleed is voor velen nog een dagelijkse realiteit, weet Swinkels-Braaksma. Ze merkt het aan de gesprekken die ze erover voert. De hoevéélheid ervan, vooral. In haar geloofsgemeenschappen blijven mensen er maar op terugkomen. „Dat zegt genoeg.”

Op eieren

Een nationaal moment dus. Ook om iedereen die daar behoefte aan heeft, de mogelijkheid te geven hun verhaal te doen „en hierin gehoord te worden”, schreef het Comité in zijn advies.

Hoe zo’n moment eruit zal zien?

De invulling was best „complex”, zegt voorzitter Arno Brok. In de vergaderingen met zijn comitéleden viel op dat iedereen de coronatijd totaal anders heeft beleefd. „We begonnen met plakkertjes en het ging echt alle kanten op. Iedereen zat erin vanuit de eigen zuil, wat natuurlijk ook de bedoeling was. Pas langzaam gingen we trechteren.”

Het Comité haalde er een crisisadviseur bij, Ine Spee van ARQ IVP, die meedacht over betekenisgeving. „Erkenning”, zegt ze, is cruciaal voor mensen die een ramp hebben meegemaakt en een centraal element waar een ‘stilstaan bij’ om draait. „Erkenning van de gebeurtenis en van de gevolgen.” En daarnaast: ervan leren. Dat hoort ook bij de ramp. Dat kan pas „als je het verleden goed borgt”.

Het lastige aan zo’n coronacrisis: de meeste mensen hebben dit type ramp niet eerder meegemaakt. Corona was geen ‘flitsramp’ zoals een tsunami, de vuurwerkramp of vlucht MH17. De nasleep van zulke gebeurtenissen doorloopt een vast patroon: na de ‘impactfase’ volgt de ‘honeymoonfase’ (elkaar troosten, koning op bezoek, collectieve steun), daarna de ‘desillusiefase’ (onvrede, boosheid, wantrouwen) en dan volgt de ‘re-integratiefase’ (leven oppakken).

Corona was een ramp die door een deel van de bevolking niet eens als crisis werd beleefd, zelfs ontkend

Maar de coronacrisis, zegt Spee, was een sluimerende ramp, geen flitsramp, en eerder geleerde lessen gingen niet zomaar op. Corona was een ramp die door een deel van de bevolking niet eens als crisis werd beleefd, zelfs ontkend, en die vanwege de wisselende besmettingscijfers in golfbewegingen verliep. Een aanhoudende keten van ‘flitsen’ en een ‘honeymoon’ die steeds meer afzwakte. De steun raakte op. Dat heeft de verwerking geen goed gedaan, denkt Spee. Sterker, het heeft de polarisatie aangewakkerd.

En dus moest het Comité met zijn recente advies op eieren lopen. Bij een nationaal moment hoort een levensbeschouwelijk element. Een kerkdienst? Nee, te geladen. Iets interreligieus? En de ongelovigen dan?

Een moment met kaarsen, dat voelde oké. En laat de stilte maar spreken, zegt Brok. „Naarmate corona verder weg ligt, ben ik dat steeds mooier gaan vinden.” Kindertekeningen? Nee, voor het kinderbrein is corona nu écht te lang geleden. Maar van een rondreizende expositie met mensen die hun verhalen en foto’s insturen, was het Comité wél gecharmeerd. Te zien in vier provinciehuizen en op alle eilanden in de Cariben. En wellicht een „indrukwekkend koorwerk”, schreef het Comité in zijn advies. Confutatis van Karl Jenkins. Louter klanken, geen tekst. Zodat er „niemand voor het hoofd kan worden gestoten”.

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 16 september 2023.

Related Posts

Ik wilde die held op loafers zijn

  • admin
  • September 27, 2024
  • 0

Ik verstond niet wat ze zeiden. Vanaf het speelplein achter ons klonken stemmen, gealarmeerde stemmen. Maar het was een zaterdagmiddag, marktdag, overal was herrie. Een vriend en ik liepen over straat. We hadden elkaar maanden niet gezien, en waren net begonnen aan de haast administratieve update over ons leven, waar we zoal mee bezig waren, hoe het ervoor stond in de liefde. De stemmen werden luider. Een jongeman rende ons voorbij. Ik keek om. Het waren jongetjes, misschien tien jaar oud, ze wezen naar de jongeman die ons voorbijgerend was. Nu pas verstond ik wat de stemmen zeiden: ‘houd de dief’.

De dief was bijna bij de hoek. Ik probeerde zijn snelheid in te schatten; die viel me tegen. Ik weet niet waarom ik deed wat ik deed. Een echte beslissing was het niet. Maar ik zette het op een sprinten. Het moet er enigszins potsierlijk hebben uitgezien, deze man op loafers, zonnebril op. Wat had die vent te bewijzen, en aan wie in hemelsnaam?

De dief mocht het zich aanrekenen dat ik al snel op hem inliep; welke zichzelf respecterende rover wordt nou ingehaald door iemand op loafers? Hij sloeg af naar links, de marktstraat in. Ik volgde. Na zo’n tien meter was ik hem zo dicht genaderd dat ik hem kon vastgrijpen, wat ik deed, tamelijk voorzichtig, alsof ik hem attendeerde op iets wat hij verloren was.

De dief was jonger dan ik had gedacht, zijn haar was warrig, zijn ogen waren waterig, hij had een onverzorgd baardje, net te lang om voor hipster beard door te gaan. Niet het ondubbelzinnige kwaadaardige uiterlijk waar ik op had gehoopt, maar ik moest het ermee doen. Nog voordat ik iets had gezegd, zei hij dat hij onschuldig was. Maar aangezien ik hem nog nergens van had beschuldigd en hij met een tasje in zijn handen stond dat duidelijk niet van hem was, stond hij in juridische zin zwak. Ik wierp hem een blik vol mededogen toe à la: laten we ophouden met deze gênante onzin, en dacht dat de kous daarmee af was. Maar zodra mijn greep verslapte, schoot hij weer weg, de markt op. Nu was ik echt geïrriteerd.

Zodra mijn greep verslapte, schoot hij weer weg, de markt op

Ik sprong tussen fietsen door, rende tussen marktstalletjes door, ontweek kaas-proevende zaterdagmensen. Bij de falafelstal onderschepte ik de dief opnieuw, instinctief klemde ik zijn beide armen vast met mijn rechterarm, terwijl ik hem met mijn linkerarm in zijn nek vasthield, laten we het een houdgreep noemen.

Eigenlijk was dit het gedroomde einde van het verhaal. De dief was gevlucht, ik had gereageerd, ik had gewonnen, spoedig zou het applaus volgen. Ik kon het niet laten om mijn autobiografie hierin te laten meewegen. Enkele jaren geleden had ik een essay geschreven over mijn kleptomanie van destijds, dat had geleid tot de nodige ophef, woede, en zelfs bedreigingen. Dit was mijn redemption arc, mijn heldenverhaal, via het obstakel dat deze dief vertegenwoordigde, had ik mezelf verlost van mijn schuld. Strik eromheen, klaar. Maar zo simpel zou het niet gaan.

Oerfantasie

De tasjesdief is een bekend verhaal. Het is zo bekend dat ik nauwelijks kon geloven dat ik erin verzeild was geraakt. Het voelde bijna aan als een parodie – het rennen, het tasje, het ‘houd de dief’. Wie steelt er nou nog tasjes? Wie roept er nou nog ‘houd de dief’? In een tijd waarin diefstal vaak een abstract karakter heeft, een kwestie van nullen en enen, leek dit voorval onvoorstelbaar ouderwets. Om het haast ongeloofwaardige karakter van deze gebeurtenis nog verder aan te zetten, kwam daar het slachtoffer van de misdaad aangestiefeld: een oude vrouw. Met om zich heen, als was het een roedel, de vijf of zes jongens die ‘houd de dief’ hadden geroepen.

Het was niet zomaar een verhaal, dit. Het was een oerfantasie. Net zoals kinderen zichzelf en elkaar de vraag stellen wat zij gedaan zouden hebben in de oorlog, is er de vraag: wat zou jij doen als je een dief zag wegrennen? Het zijn ethische gedachtenexperimenten, bedoeld om af te tasten hoe je zou reageren onder stress. Welk deel van je persoonlijkheid zou komen bovendrijven op het moment suprême, het heldhaftige of het laffe? Via dit soort experimenten maken we onszelf de mores van de samenleving eigen, we integreren de van boven opgelegde ge- en verboden, terwijl we ondertussen flirten met de hoogst mogelijke status die er in die samenleving te vinden is, althans voor jongens en mannen: die van held. Van oudsher is heldendom altijd te behalen via beproevingen, beproevingen die je ware aard zouden onthullen. Je kunt het niet afdwingen, je kunt alleen adequaat reageren als je een kans geboden wordt. (Toen ik een vriend opbelde met het verhaal was zijn eerste reactie er dan ook een van jaloezie. Hij vroeg niet hoe het met me ging, of het gevaarlijk was geweest, hij informeerde niet naar het lot van de dief. Hij zei alleen: ‘Dat heb jij weer, het geluk dat je zoiets in de schoot geworpen krijgt.’)

Het tot staan brengen van een tasjesdief past binnen dat eeuwenoude genre van de held die opkomt voor de zwakkeren – binnen de moderne burgerlijke samenleving is bezit heilig, en het is via het veiligstellen van andermans bezit dat je kunt tonen dat je een belangrijke pijler bent van die samenleving. Iedereen herkent het narratief, en speelt zijn rol. Vandaar ook dat die jongens van het pleintje zich instinctief hadden verlaten op het ouwelijke, stijve taalgebruik dat bij het genre hoort: ‘houd de dief’, een zinsnede die ze vermoedelijk nog nooit hadden gebruikt, en niet snel weer zouden gebruiken.

Illustratie Roos in ’t Veld

Dader en slachtoffer

Het leidmotief van de tasjesdief komt al meer dan een eeuw voor in films. In 1901 werd de Britse korte film Stop Thief! van James Williamson uitgebracht, waarin een zwerver vlees steelt bij een slager, en wordt opgepakt. Hoewel Stop Thief! slechts drie shots behelst, is het een van de eerste achtervolgingsfilms uit de geschiedenis. In het eerste shot steelt de dief het vlees, in het tweede wordt hij achtervolgd, en in het derde krijgt hij op zijn falie. Ikzelf ben opgegroeid met De Tasjesdief (1995), waarin een jonge Olivier Tuinier door een aantal etterbakken wordt gedwongen de straat op te gaan om damestasjes te gaan stelen – een complicering van het klassieke narratief, omdat de ‘dader’ tegelijk een duidelijk slachtoffer is. Een nog complexer variant is de film Ladri di biciclette (1948), van Vittorio de Sica. Daarin wordt Antonio’s fiets gestolen, waardoor hij niet naar zijn werk kan. Na een lange tocht langs vuilnismannen, lommerds, prostituees en waarzegsters komt hij tot de conclusie dat zijn fiets onvindbaar is. Hij besluit zelf een fiets te stelen, en wordt onmiddellijk gepakt – Antonio is dus dader en slachtoffer van hetzelfde vergrijp.

Voor mij was het vooralsnog duidelijk: ik zat niet in een complexe, gelaagde vertelling. Deze vent had een tasje gestolen van een bejaarde, en toen ik hem op galante wijze staande hield, was hij gevlucht. Maar het bleek om een andere vertelling te gaan dan ik had gedacht: de ontmaskering.

De omstanders hadden geen idee wat er aan de hand was. Zij zagen geen held, geen boef. Zij zagen twee malloten die hadden rondgerend, en de één had de ander nu in een houdgreep. Een paar mensen, ik zag het aan hun ogen, dachten dat ik zomaar iemand te grazen had genomen. Ik was de boef en deze man het slachtoffer.

Om de omstanders te kalmeren zei ik dat hij een tasje had gestolen, daar kwam het bewijs aangelopen: de vrouw en de jongens kwamen dichterbij. Achter hen: mijn vriend, die stoïcijns keek. Een man met een tas vol met groenten liep hoofdschuddend voorbij, alsof hij het allemaal maar aanstellerij vond. Een van de jongens kwam achterlangs geglipt, en hij gaf de dief een schop tegen zijn schenen, hij kromp ineen. Ik liet los met mijn rechterhand en joeg de knul weg. De dief mompelde in het Duits. Hij oogde gedesoriënteerd, en keek uit schaamte weg. Hij vroeg me om geld, wat me verwarde, dit was duidelijk niet de overeengekomen rolverdeling.

De eigenares van de tas stond nu tegenover ons, ze pakte haar tas terug uit zijn handen en sloeg hem er tweemaal mee. Daarna schold ze hem uit voor klootzak.

Nu duidelijk was dat er geen kans was op escalatie, begonnen de omstanders hun aandacht te verliezen. De jongens zeiden dat de bestolen vrouw de politie moest bellen. ‘Ja, hè?’ vroeg ze. De man van de falafelkar kwam erbij staan, met zijn telefoon. Hij drukte al. Maar ze aarzelde. ‘Wacht nog heel even’, zei ik. De man van de falafelkar was zichtbaar geërgerd: ‘Moet ik nou bellen of niet?’ Ik stelde haar voor om dat te heroverwegen. Deze dief was duidelijk aan lagerwal geraakt, hij voelde zich vernederd en ik zag niet in hoe een paar nachten in de cel de situatie zouden verbeteren. Misschien was het genoeg dat hij was geschrokken. Ze knikte begrijpend.

Ik liet de dief los en stelde voor een broodje te gaan halen, maar hij hoorde me niet, hij schoot meteen weg. De jongens liepen verder. De eigenares van de tas liep hoofdschuddend weg, ze bedankte me niet.

Ontmaskerd

‘Zo,’ zei mijn vriend. ‘Tevreden?’ We vervolgden onze wandeling. ‘Je denkt zeker dat ik een enorme lul ben, dat ik er niet achteraan ging?’

Dat had ik geen moment gedacht.

Hij vroeg hoe ik had geweten dat de dief geen wapen bij zich droeg. Ik antwoordde dat het geen moment in me was opgekomen en herinnerde me die zin uit Nooit meer slapen van W.F. Hermans, dat een held iemand is die straffeloos onvoorzichtig is geweest.

‘Je stinkt’, zei mijn vriend.

Ik rook aan mijn handen. Hij had gelijk. Een diepe, vuile, zure lucht. De lucht van de dief, die kennelijk al even op straat had geleefd. Bij een cafeetje probeerde ik mezelf met citroendoekjes en wc-zeep enigszins te verschonen. Mensen keken me aan met een mengeling van nieuwsgierigheid en (vooral) afkeer.

De redemption had alleen in mijn hoofd bestaan

Ik had me vergist in het heldendom. Misschien was heldendom niet zozeer een ethische categorie, zoals ik had aangenomen, als wel een esthetische. Een held bestaat bij de gratie van gezien worden, dat hij als zodanig erkend wordt. Een middelbareschoolleraar kan decennialang veel goeds verrichten, maar wat heldendom betreft verliest hij het van iemand die een oude hond uit de gracht redt. Mijn applaus was uitgebleven. Het publiek had niet geweten waar te kijken. De redemption had alleen in mijn hoofd bestaan. Misschien was ik niet zozeer achter hem aangerend omdat hij een tasje bij zich had, maar omdat de jongens hadden gejoeld, omdat mijn vriend naast me liep – omdat ik wist dat er publiek zou zijn, mocht ik hem te pakken krijgen.

De eindscore van mijn ingreep: de dief liep vrij rond en mijn vriend zat tegenover iemand die een uur in de wind stonk. De held was ontmaskerd, niet de dief. Het was alsof de dief mij had gepakt, in plaats van ik hem. Het duurde dagen voordat ik niet meer stonk naar heldendom. Toen mijn psychiater, na me te hebben aangehoord, vroeg waarom ik de dief achterna was gegaan, antwoordde ik: omdat ik hoopte dat hij mij zou verlossen.


Stof die oude analoge camera maar weer af

  • admin
  • September 27, 2024
  • 0

Als docent Jonne op de Weegh even niet kijkt, schopt de 21-jarige Carina von Estorff haar schoenen uit. Voorzichtig stapt ze in de fontein van het Amsterdamse Wertheimpark. Ze schuifelt naar het midden en richt haar camera op het watergordijn, dat haar nu natspettert „Yes! Photographer in the wild, I like it!”, moedigt Op de Weegh haar aan.

„De foto’s van mijn opa en oma van vroeger vind ik veel mooier dan de digitale foto’s van nu”, vertelt medecursist Jolente De Keyser (21) als de groep even later naar het Waterlooplein loopt. Hoewel ze het spannend vindt, stapt De Keyser op een man af. Portretfotografie is haar doel vandaag. Natuurlijk mag ze een foto maken, zegt hij. „Met of zonder hoed?”

Von Estorff en De Keyser volgen de zomercursus analoge fotografie van cultureel studentencentrum CREA, gegeven door Op de Weegh. Von Estorff vond de analoge camera onlangs op de zolder van haar ouders. Het nostalgische karakter trekt haar aan, zegt ze, net als de concentratie die voor deze vorm van fotografie nodig is.

Vanwege die bewuste manier van fotograferen specialiseerde docent en fotograaf Op de Weegh zich jaren geleden in analoge fotografie. „Je moet goed observeren. Dat vereist aandacht en rust.” En het trage proces is een van de redenen waarom veel jongeren er fan van zijn, vermoedt Op de Weegh. „Met je telefoon kun je zoveel foto’s maken als je wil. Dat kan bij analoge fotografie niet. En het ontwikkelen kost tijd.”

Dat analoge fotografie in opmars is bij jonge mensen merkt eigenaar Thanh Hung Tran (50) van fotozaak Foto Mignon in de Amsterdamse Pijp. „Vooral de generatie die analoge fotografie nooit bewust heeft meegemaakt komt over de vloer. Beelden van analoge camera’s zijn korrelig en” – Tran maakt het gebaar van aanhalingstekens met zijn vingers – „‘imperfect’ beeld is weer mooi.”

<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="

Een deelnemer en docent Jonne op de Weegh van de CREA-cursus analoge fotografie, digitaal gefotografeerd.

Foto Simon Lenskens

” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="

Een deelnemer en docent Jonne op de Weegh van de CREA-cursus analoge fotografie, digitaal gefotografeerd.

Foto Simon Lenskens

” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/stof-die-oude-analoge-camera-maar-weer-af.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/23134250/data121307964-7f986c.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/stof-die-oude-analoge-camera-maar-weer-af-16.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/stof-die-oude-analoge-camera-maar-weer-af-14.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/stof-die-oude-analoge-camera-maar-weer-af-15.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/stof-die-oude-analoge-camera-maar-weer-af-16.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/09/stof-die-oude-analoge-camera-maar-weer-af-17.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/Eb66DXhx-ErBqI6h9ycpY9GCFpY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/23134250/data121307964-7f986c.jpg 1920w”>

Een deelnemer en docent Jonne op de Weegh van de CREA-cursus analoge fotografie, digitaal gefotografeerd.

Foto’s: Simon Lenskens

Leuke verrassing

„Sommige jongeren hebben een camera op de zolder van hun ouders of opa en oma gevonden”, zegt Rick Stegeman (30), medewerker van fotowinkel Foto Verweij in Nijmegen. „Wij hebben ons eigen filmlab altijd draaiende gehouden. Gelukkig maar, want de vraag is enorm.” Veel klanten kiezen ervoor om hun rolletjes na het ontwikkelen te laten inscannen. Dat betekent dat ze de resultaten digitaal ontvangen. „Zo kunnen ze het op Instagram delen.” Sommigen laten vervolgens een enkele foto afdrukken.

Tijdens de wandeling door Amsterdam wisselen de cursisten ervaringen uit. Af en toe raakt iemand achter om een foto te maken. Het oog van cursist Josephine Nap (25) valt op een vrouw op leeftijd en een jongere man, die arm in arm lopen. Het blijken een moeder en zoon te zijn, die een wandeling maken. „Dat ontroert me”, vertelt Nap. „Daarom vind ik het leuk om hen vast te leggen.” Nap fotografeert al langer met een analoge camera, vertelt ze. „Ik neem vaak een wegwerpcamera mee naar feestjes. Het is een leuke verrassing om na een tijdje de resultaten te zien. Deze zomer dacht ik: ik wil er beter in worden. Ik vind het leuk om de beelden op Instagram te delen; ik hou van de esthetiek.”

De grote paradox van nu, noemt Op de Weegh dat: jongeren die in aanraking komen met analoge fotografie via digitale media, en hun eigen analoge foto’s weer op hun socialemediakanalen delen. „ Maar jongeren zijn gewend om alles online te delen waar ze tijd en moeite in steken. Dat willen ze aan de wereld laten zien.”

Cursist Carina von Estorff tijdens de praktijkles in het Wertheimpark in Amsterdam.

Foto’s: Simon Lenskens

Een euro per foto

Een dure hobby is het wel. „Een filmrolletje kost al snel 15 euro”, stelt Rick Stegeman vast, vijf jaar geleden was dat volgens hem nog 7 euro. „Daar komt nog 15 euro voor het ontwikkelen bovenop. Dan heb je 36 foto’s voor 30 euro. Dat is bijna 1 euro per foto.”

De Nederlandse modefotograaf Ramona Deckers, die onder meer voor het magazine van NRC analoog fotografeert, ziet dat analoog ondanks de kosten ook onder professionals aan populariteit wint, „ook bij fotografen die voorheen alleen maar digitaal schoten”. Zelf gaat Deckers door de hoge kosten strikter te werk dan toen ze tien jaar geleden begon. „Voor een mode-artikel fotografeer ik maximaal één rolletje per look. Daarnaast neem ik steeds vaker mijn digitale camera mee, en doe ik het fifty-fifty.”

Het verschil, volgens haar: „Digitaal is haarscherp. Iedere porie, ieder haartje is zichtbaar. De sfeer van analoge fotografie is unieker en romantischer; de korrel fungeert als een soort filter.”

Die sfeer proberen sommige jongeren op een goedkopere manier na te bootsen. Ook digitale compactcamera’s uit de jaren nul – kleine digitale cameraatjes zonder verwisselbare lenzen – maken een comeback, ziet Thanh Hung Tran. „Dan komt er weer een jonge klant naar me toe met een filmpje van Instagram of TikTok. Deze camera wil ik ook, zegt hij dan.” Er zit gewoon een geheugenkaartje in, wat het fotograferen goedkoper maakt. „Je schiet er zo vijfhonderd foto’s mee.”

5 tips voor beginners

1
Begin niet met een wegwerpcamera, maar met een simpele analoge camera met autofocus.
2
Laat in de fotowinkel het rolletje erin doen en film dat voor thuis.
3
Bewaar je rolletjes in de koelkast, dan blijven ze langer goed. Haal er een dag voor je op pad gaat een al uit, zodat die op kamertemperatuur kan komen.
4
Kies het rolletje met de juiste ISO-waarde. Hoe zonniger, hoe lager het getal. Een rolletje van 100 gebruik je in de Nederlandse zomer, of op zonvakantie. 200 kan je gebruiken bij zon, maar ook bij bewolking. 400 gebruik je bij grijze lucht of in de schaduw, 800 binnen, en 1.600 voor nachtfotografie.
5
Je kan de rolletjes er tussentijds niet uithalen. Gebruik bij twijfel ISO-waarde 200: die kan je zowel in de zon als in de schaduw of binnen gebruiken – in dat laatste geval met flits.
Foto’s Carina von Estorff

CREA-cursist Carina von Estorff maakte deze foto met een Nikon F-801, met een rolletje van ISO-waarde 400.

Foto’s Josephine Nap

CREA-cursist Josephine Nap maakte dit portret met een Fuji DL-1000 Zoom (een ‘point-and-shoot-camera’, oftewel een analoge camera waarbij je zelf weinig aan de instellingen kunt doen en niet kunt inzoomen), met een rolletje van ISO-waarde 200.

Foto’s: Sabrina Zwetsloot

Sabrina Zwetsloot maakte deze foto met een Konica Z-up 120 vp (ook een ‘point-and-shootcamera’), en een rolletje van ISO-waarde 200.


Asielbotsing dreigt, Schoof wil met fractievoorzitters coalitie om tafel

  • admin
  • September 27, 2024
  • 0

Het lukt premier Dick Schoof niet om de verschillende standpunten over het uitroepen van een asielcrisis in zijn kabinet recht te trekken. Hij is erachter gekomen „dat je dit proces, dat zo gevoelig is, niet alleen in het kabinet kan doen”. Daarom wil hij vaker in overleg met de partijleiders van PVV, VVD, NSC en BBB. Dat meldde hij vrijdag na afloop van de ministerraad. Hij wil bij politiek gevoelige beslissingen „enige zekerheid hebben hoe dat landt bij de diverse partijen”.

De coalitiepartijen PVV en NSC koersen af op een botsing over het thema asiel. Over één tot drie weken wil Schoof een asielcrisis uitroepen, waarmee PVV-minister Marjolen Faber (Asiel en Migratie) delen van de Vreemdelingenwet kan opschorten en daarmee de rechten van asielzoekers kan negeren.

Tijdelijk NSC-leider Nicolien van Vroonhoven heeft aangegeven dat haar partij de asielcrisis niet zal steunen zonder „dragende motivering” – volgens juridisch experts is dat niet mogelijk, Van Vroonhoven zelf heeft daar ook „een hard hoofd” in. PVV-leider Geert Wilders heeft aangegeven dat hij het niet zal accepteren als er geen asielcrisis wordt uitgeroepen.

Ministers Judith Uitermark (Binnenlandse Zaken, NSC) en Faber komen daardoor recht tegenover elkaar te staan: Uitermark moet namelijk beslissen of het crisisplan van Faber wel in lijn is met de Grondwet. Om een directe botsing in de ministerraad te voorkomen lijkt Schoof daarom direct met hun partijleiders te willen overleggen.

Overigens is asiel niet het enige thema waarover de coalitiepartijen in de clinch liggen. Landbouwminister Femke Wiersma (BBB) is woensdag tijdens een debat hard aangevallen door Kamerleden van PVV, VVD en NSC omdat zij een verbod op „stroomstootapparatuur” niet wilde invoeren. Uiteindelijk gaf ze toe aan de Kamer.

Minder frictie, minder Kamer

Coalitieoverleggen vonden tijdens het derde kabinet van voormalig premier Mark Rutte (VVD) geregeld plaats. De fractieleiders van coalitiepartijen VVD, D66, CDA en ChristenUnie, de premier en de vicepremiers onderhandelden aan het begin van de week al over de onderwerpen die vrijdag in de ministerraad besproken zouden worden.

Daarmee voorkwamen deze vier partijen frictie en onzekerheid, maar het gevolg was tevens dat de oppositie tijdens debatten met voldongen feiten werd geconfronteerd omdat een Kamermeerderheid sowieso al was gevormd tijdens het overleg.

Onder meer na felle kritiek van Pieter Omtzigt, die later NSC zou oprichten, zijn de overleggen afgeschaft in Rutte IV. Daarmee zou de Kamer meer macht hebben en de oppositie meer ruimte krijgen om zelf ook inhoudelijk bij te dragen aan het landsbestuur.

Ook de nieuwe ‘extraparlementaire’ coalitie wilde geen coalitieberaad houden, over de onderlinge verschillen wilden de vier partijen juist open en bloot discussiëren in de Kamer. Dat bleek begin deze maand niet houdbaar: het coalitieberaad werd opnieuw ingevoerd.