Consensus bij G20 heeft een prijs: Russische inval in Oekraïne niet veroordeeld

De G20-leiders begonnen hun top dit weekend in New Delhi met een symbolisch fotomoment. Premier Narendra Modi verwelkomde zijn gasten voor een meer-dan-levensgrote reproductie van de monumentale tempel van Konarak, gebouwd als een triomfwagen. Het bekende wagenwiel symboliseert tijd en vooruitgang, vertelde Modi aan de Amerikaanse president Joe Biden. Oftewel: het is de beurt aan India om zich internationaal te laten gelden.

Daar was enige volharding van het gastland voor nodig, maar ondanks scepsis vooraf, kwamen ’s werelds grootste economieën toch tot een unanieme slotverklaring.

De consensus had wel een prijs: Rusland werd minder hard aangepakt dan in de slotverklaring van een jaar geleden, opgesteld op Bali. De Russische inval wordt niet direct veroordeeld. De tekst noemt wel het lijden van de Oekraïense bevolking. Vorig jaar werd Rusland nog opgeroepen zijn troepen terug te trekken.

Premier Modi kwam al zaterdagmiddag onverwacht met de mededeling dat er „goed nieuws” was. „Er is consensus over de declaratie van de G20-leiders.” Via de livestream-verbinding vanuit de vergaderzaal klonk het geluid van regeringsleiders die kloppend op de tafel hun goedkeuring uitten.

Lees ook: Voorzitter India wil een inclusieve G20, maar kampt met conflicten en oud zeer

De slotverklaring van de G20 is altijd een tamelijk braaf document. Diplomaten zoeken dagenlang naar woordgebruik waar partijen die soms diametraal tegenover elkaar staan mee kunnen leven. Het is de bedoeling dat de tekst af is tegen de tijd dat wereldleiders arriveren. De tekst over Oekraïne bleef tot het laatste moment een probleem.

Onvrede van Europeanen

De gastheer van Bali, president Joko Widodo, liet al snel koersen op overeenstemming tussen 19 landen en een minderheidsstandpunt voor de Russische Federatie. Dat leidde tot een tamelijk harde veroordeling door de meeste landen van de Russische inval in Oekraïne. Bovendien liet hij de Oekraïense president Zelensky via video de vergadering van wereldleiders toespreken. Zelensky omschreef de G20 toen als ‘G19’.

Meneer Modi wilde consensus, dus het was aan ons die te vinden

Amitabh Kant Indiase onderhandelaar

Modi koos een andere weg. Hij liet Zelensky niet spreken, tot onvrede van de Europeanen, en hij wilde per se een slotverklaring waar alle landen zich in konden vinden. „Meneer Modi wilde consensus, dus het was aan ons die te vinden”, zei de Indiase onderhandelaar Amitabh Kant over het eindeloze overleg dat volgde. „India stuurde telkens een nieuwe optie, daar heeft het echt het voortouw in genomen”, zei demissionair premier Mark Rutte die als gast aanwezig was. (Nederland en Spanje krijgen als niet-leden toch elk jaar een uitnodiging.)

Rusland, in Delhi vertegenwoordigd door Poetins trouwe vazal, minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov, keurde kritische teksten over de inval in Oekraïne uiteraard steeds weer af. De uiteindelijke tekst refereert aan de oorlog „in” Oekraïne en niet, zoals vorig jaar, aan agressie „tegen” Oekraïne. Het Westen heeft de formulering „oorlog in” altijd afgewezen omdat je erin kunt lezen dat beide partijen schuld hebben. De Indiase onderhandelaar Kant onderstreepte trots dat er „geen enkele voetnoot te vinden is in de New Delhi-tekst”.

Territoriale onschendbaarheid

Kyiv reageerde teleurgesteld. De tekst was niet iets om trots op te zijn, aldus een woordvoerder. Lavrov was daarentegen in zijn sas. Hij noemde de verklaring „een stap in de goede richting” en „een mijlpaal”.

De tekst verwijst overigens wel naar VN-teksten waarin de inval werd veroordeeld en naar de beginselen van het VN-Handvest – dat was de ondergrens voor westerse onderhandelaars. De VS en het VK waren dan ook positief over het resultaat.

Er staat ook een verwijzing in naar territoriale onschendbaarheid. Dat kún je lezen als een veroordeling van de inval in Oekraïne, Rusland ziet er vooral een waarschuwing in aan Kyiv zich niet op Russisch grondgebied te wagen. „Het hoort ook bij de diplomatie dat je soms die ambiguïteit een beetje houdt”, zei Rutte.

De verklaring roept Rusland ook op zich weer te houden aan de ‘graandeal’, een internationaal akkoord dat het transport van Oekraïens graan over de Zwarte Zee weer mogelijk maakte. Door de oorlog moesten Oekraïense boeren veel moeizamere routes kiezen. Oekraïne is een grote producent van tarwe en gerst en tekorten leidden onmiddellijk tot stijgende prijzen en zorgen over voedselveiligheid in een aantal Afrikaanse landen. Maar deze zomer trok Rusland zich uit de deal terug.

Het was onduidelijk wat de steun voor de gehavende graandeal in de verklaring betekent. Overleg tussen de Turkse president Erdogan en Poetin over de deal leidde begin vorige week nog niet tot een doorbraak.

Charles Michel, de voorzitter van de Europese Raad, haalde tijdens de vergadering snoeihard uit naar Rusland. Hij noemde het „cynisch” dat Rusland zich uit de deal terugtrok en tegelijk havens blokkeert en de Oekraïense graan-infrastructuur aanvalt. „En om het allemaal nog erger te maken, biedt Rusland 1 miljoen ton graan aan voor Afrikaanse landen in een parodie op ruimhartigheid. Wat een cynisme en minachting voor Afrikaanse landen.”

Afrikaanse Unie

De Afrikaanse landen kunnen overigens voortaan zelf het woord nemen. De G20 werd dit weekend formeel uitgebreid met de Afrikaanse Unie. Dat was een prioriteit van het Indiase voorzitterschap. Modi wilde een meer diverse G20 en inclusie van het ‘mondiale zuiden’. De G20 bestond uit 19 landen en de Europese Unie. Het forum blijft overigens G20 heten.

Lees ook: Afrikaanse Unie wordt permanent lid van de G20

De Bali-top toonde in november vorig jaar aan dat ondanks de Russische inval en toenemende spanningen tussen China en de VS, het internationale gesprek nog steeds mogelijk was. Een vruchtbare ontmoeting tussen de Chinese leider Xi Jinping en president Biden in de aanloop naar de top gaf die bijeenkomst een positieve draai. Dit jaar moest Biden teleurgesteld vaststellen dat een ontmoeting met Xi er in de marge van de top niet in zat.

Modi leidde de vergaderingen vanachter een bordje met ‘Bharat’, de naam die in het Hindi voor India wordt gebruikt

De Chinese leider kwam om onduidelijke redenen niet opdagen. Wel tekende de Chinese delegatie protest aan tegen een passage in de slotverklaring waarin de VS worden genoemd als gastland voor de vergadering in 2026. Mocht Xi in de toekomst vaker verstek laten gaan, dan zou dat onherroepelijk leiden tot een devaluatie van de gespreksgroep.

Transportcorridor

De Chinese delegatie moest wel toezien hoe Biden een concurrent voor het grote Chinese project voor infrastructuur-diplomatie Belt and Road presenteerde. Er komt een transportcorridor van India via het Midden-Oosten naar Europa, waar de EU financieel aan zal bijdragen. Daarnaast maakten de VS en de EU bekend samen een Afrikaanse transportcorridor te helpen financieren. Dat project verbindt de regio Katanga in de Democratische Republiek Congo met de ‘copperbelt’, het kopermijnengebied, in Zambia en de haven van Lobito in Angola. Ook dat project kun je zien als een antwoord op de Chinese investeringen in de Afrikaanse mijnbouw.

Als Xi verstek had laten gaan om op die manier zijn rivaal Modi een hak te zetten, dan kwam hij bedrogen uit, stelden lokale media en Indiase diplomaten trots. De afwezigheid van de Chinese leider heeft India er niet van weerhouden om het eigen geloof in multilateralisme ten volle aan te wenden – aldus het Indiase commentaar.

In de slotverklaring, zo stelde de voorzitter zelf „is een diepe impact van India” te vinden. Ook in de geopolitieke paragrafen, waarin Modi’s eerder gebezigde slagzin is opgenomen dat „dit geen tijd van oorlog” is. De premier leek intussen ook in een interne zaak zijn zin te hebben doorgedrukt: hij leidde de vergaderingen vanachter een bordje met ‘Bharat’, de naam die in het Hindi voor India wordt gebruikt. De benaming had eerder een rel in de Indiase politiek veroorzaakt.