N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data47447775-5b89c8.png)
Ze hadden het er tijdens onderonsjes al vaker over gehad, president Macron, kanselier Scholz en premier Rutte: hoe moet dat straks als de Europese Unie van 27 lidstaten groeit naar 30 tot 35 leden? Kan de EU dat wel aan?
De vraag drong zich vorige zomer op toen uitbreiding na jaren stagnatie in een stroomversnelling kwam. Het piepkleine Moldavië en het grote Oekraïne kregen de status kandidaatlid – een politiek besluit dat zonder Poetins oorlog ondenkbaar was geweest. De nieuwe toezeggingen betekenden ook dat de al jaren slepende toetreding van een handvol Balkanlanden weer vaart kreeg.
Vorige week breidden de drie hun gespreksgroepje uit. Tijdens de EU-top gingen tien regeringsleiders voor ontbijt naar het hotel van Macron. Het was, zegt een diplomaat, een inventarisatie van de knelpunten bij uitbreiding, deels op basis van een verkenning van denktank BIG.
Zo heeft uitbreiding heel basale gevolgen. Elk land levert nu één commissaris. Straks bestaat de Commissie uit 35 leden. Is dat een werkbaar dagelijks bestuur?
Moet elk lid meteen álle rechten krijgen, of kan het ook instappen? Moet de EU in buitenlandse kwesties bij meerderheid gaan besluiten?
En dan is er de begroting, altijd goed voor politiek vuurwerk. De nieuwkomers zijn niet heel rijk – Moldavië is zelfs het armste land van Europa. Gaan nettobetalers, zoals Nederland, meer betalen? En realiseren netto-ontvangers zich dat ze straks nettobetalers kunnen worden? En hoe gaat het landbouwbeleid eruit zien als een grote landbouwnatie als Oekraïne mee gaat doen? Blijft het vrij verkeer wel overeind?
De EU zal, kortom, een forse verbouwing moeten ondergaan. Het is een goed teken dat met de plannen daarvoor niet gewacht wordt totdat nieuwkomers op de drempel staan. De regeringsleiders beoordelen dit najaar op basis van een Commissie-rapport of Oekraïne en Moldavië al ver genoeg zijn voor echte toetredingsonderhandelingen.
Heeft Oekraïne een plek in de gedroomde toekomst van de EU?
Commissievoorzitter Ursula von der Leyen liet er deze week geen twijfel over bestaan wat haar gedroomde toekomst voor de EU is. „Laat ons een aantal jaren vooruit kijken en bedenken hoe Europa eruit zal zien”, zei ze maandag. „Kunnen we ons voorstellen dat de EU dan zonder Oekraïne, Moldavië of Westelijke Balkan verder gaat? En dat die delen van Europa dan onder de invloedsfeer van Rusland of China vallen? Onmogelijk. De route is duidelijk.”
Haar optreden leidde overigens nog even tot verwarring. Ze zei in het Engels dat ze „for years” vooruit wilde kijken. Dat werd verstaan als „four years”. The Guardian kopte daarop dat Oekraïne en Moldavië binnen vier jaar lid moesten zijn. Ook met 27-lidstaten is Brussel al een modern Babylon.
Het ontbijt bij Macron was om nog een reden belangrijk. Je kunt er uit afleiden dat niet alleen Von der Leyen, maar ook regeringsleiders uitbreiding héél serieus nemen. Dat is goed nieuws voor Oekraïne, dat zich graag zo snel mogelijk aan het Westen wil vastklinken.
Kyiv wil ook snel NAVO-bondgenoot worden, maar gedurende de oorlog is dat niet haalbaar. De alliantie zou dan zelf in oorlog raken – een grens die bondgenoten niet willen overschrijden, ook al was Oekraïne zonder militaire steun van NAVO-landen allang onder de voet gelopen. Toetreding kan op zijn vroegst bij een staakt-het-vuren.
Als alternatief willen grote NAVO-landen, mogelijk al volgende week op een top in Vilnius, Oekraïne veiligheidswaarborgen aanbieden. Ze willen een plechtige steunbetuiging uitspreken, die vergezeld moet gaan van een hele reeks bilaterale veiligheidsafspraken. Ook kleine NAVO-landen als Nederland kunnen afspraken met Kyiv onder die paraplu schuiven.
Premier Rutte opperde dat de levering van luchtafweer of de training van F-16-piloten in een dergelijke intentieverklaring opgenomen zouden kunnen worden. EU-buitenlandchef Borrell wil eventueel het fonds waaruit wapens betaald worden omvormen tot een Oekraïne-fonds. Veiligheidswaarborgen zijn een sympathieke geste, maar alléén als ze verder gaan dan het schriftelijk vastleggen van al gedane beloftes.
Al sinds het begin van Poetins oorlog geldt dat hoe groter het Oekraïense succes op het slagveld is, hoe beter de uitgangspositie straks aan de onderhandelingstafel zal zijn. Uitzicht op lidmaatschap van EU en NAVO is belangrijke morele steun voor Kyiv en lidmaatschap moet zeker deel uitmaken van het nieuwe na-oorlogse Europa.
Maar op korte termijn is Oekraïne vooral gebaat bij méér steun. Bij de structurele financiële steun die de EU overweegt én bij de snelle levering van wapens met een groter bereik – raketten en gevechtsvliegtuigen – door NAVO-lidstaten. Toetreding en waarborgen zijn mooi, wapens zijn beter.
