Ontzetting, ergernis, maar ook: instemming. Twee weken geleden beschreef ik waarom de erfbelasting omhoog moet: er komt een erfenisregen aan die de vermogensongelijkheid verder kan vergroten. En dat leverde duizenden reacties op, via Facebook, LinkedIn en e-mail.
Een aantal mensen mailden me hun persoonlijke vermogensgeschiedenis. Bijvoorbeeld om te laten zien hoe het bezit van een huis tot enorme verschillen met huurders heeft geleid in de laatste 50 jaar. Is dat verschil eerlijk? Of om te laten zien dat er na een leven van de broekriem aantrekken via een eigen huis vermogen is opgebouwd. Is een hogere belasting dan eerlijk?
Op LinkedIn hielden mijn collega Wouter van Noort en NRC twee niet-representatieve peilingen. Bij Wouter was 48 procent van de meer dan 3.200 stemmers voor een hogere erfbelasting, 48 procent was tegen. In de NRC-peiling staat de teller na ruim 1.600 stemmen op grofweg 40 procent voor en 60 procent tegen.
Al die reacties laten zien: de erfbelasting raakt het hart van velen. Veel sterker dan belastingen waaraan veel meer wordt afgedragen. De schenk- en erfbelasting levert dit jaar 3,6 miljard euro op, verwacht het kabinet. Het is een kleintje vergeleken met de loon- en inkomstenbelasting (97,3 miljard) en de btw (82,2 miljard).
Bernard Schols weet hoeveel emotie de erfbelasting oproept. De hoogleraar successierecht houdt door het hele land lezingen over „schenken, erven en het leven”, bijvoorbeeld op festival Zwarte Cross. Zijn verklaring: „Belasting over je loon betalen is maatschappelijk aanvaard. De erfbelasting is voor veel mensen nieuw. Ook burgers met een kantoorbaan krijgen er nu mee te maken, omdat een heel gewoon huis je al een miljonair kan maken.”
Toch ziet Schols de laatste jaren een kentering. „Vroeger was erfbelasting per definitie diefstal. Sinds Piketty over vermogensongelijkheid begon, zien mensen vaker de redelijkheid ervan in. Mensen die al veel hebben, erven vaak ook nog eens veel.”
Kadootje
Een van de meest gehoorde bezwaren: over erfgeld is al belasting betaald. Schols: „Je betaalt wel vaker twee keer belasting.” Bijvoorbeeld als je met je salaris waarover inkomstenbelasting is betaald eten koopt en daarover weer btw betaalt. „Maar belangrijker: de ontvanger van de erfenis betaalt belasting, niet de gever! En die ontvanger krijgt een kadootje in de schoot geworpen. Die heeft daar niks voor gedaan.”
Voor kinderen is 25.000 euro van een erfenis vrijgesteld van belasting. Tot 150.000 euro betalen kinderen 10 procent belasting en daarboven 20 procent. Schols: „Eigenlijk is het de meest sociale belasting die er is. Het gaat mij er niet om mensen meer te belasten die een twee-onder-een-kaphuis erven. Wel als ze meer dan een paar miljoen erven. Want hoeveel heeft een mens nodig? En de maatschappij kan het geld goed aanwenden, bijvoorbeeld voor onderwijs.”
In de reacties botsen twee manieren van kijken naar erfenissen: vanuit de gever of vanuit de ontvanger. Mensen die redeneren vanuit de gever vinden vaak een hogere erfbelasting oneerlijk omdat er hard voor gespaard en gewerkt is. Hen steekt dat een deel van dat geld naar mensen gaat die naar hun idee minder hard spaarden en werkten. Mensen die redeneren vanuit de ontvanger, vinden vaker een hogere belasting redelijk, omdat erfgenamen niets voor dat geld hebben gedaan.
Vroeger was erfbelasting per definitie diefstal
Maar ook vanuit de gever bezien, kan je betogen dat het in de schoot geworpen vermogen is. Veel vermogen zit immers in de waarde van huizen. En de prijsstijging van huizen is niet louter je eigen verdienste, maar ook een gevolg van de hypotheekrenteaftrek, te weinig bouwen en economische groei. Als huizen zo’n grote rol spelen in erfenissen, reageerden diverse lezers, dan kan je beter de hypotheekrenteafrek verminderen dan de erfbelasting verhogen. Goed punt. Nog een goed punt van lezers: ouderen zijn veel geld kwijt aan private verzorgingshuizen. Blijft er wel zoveel geld over om te erven?
Economische vrijheid
Veel lezers hadden een bezwaar dat losstaat van de erfbelasting: ze hebben geen vertrouwen dat de overheid het extra belastinggeld goed uitgeeft. En: we betalen al veel belasting. Emeritus hoogleraar Lex Hoogduin snapt deze reactie. Hij vindt dat de overheid zich een te grote rol aanmeet in de economie en daarmee de veerkracht en inventiviteit van burgers en bedrijven smoort. „Ja, erfenissen en vermogens kunnen ongelijk uitpakken. En dat is niet alleen je verdienste, het is ook mazzel. Maar als je alles gelijker wil maken, kost dat je ook wat: economische vrijheid. De overheid besluit dan waar dat geld naartoe gaat, in plaats van burgers en bedrijven zelf. De overheid maakt niet per definitie goeie keuzes, is minder kieskeurig dan de markt.”
Hoogduin vindt dat de erfbelasting afgeschaft moet worden. „Een hogere erfbelasting stimuleert mensen om te consumeren of het geld naar het buitenland te verplaatsen.” Maar Europa wil onafhankelijker worden en meer investeren in bijvoorbeeld defensie en groene energie. Nederland wil meer woningen bouwen. „Dat kan alleen als we minder consumeren en zo productiemiddelen vrijspelen voor investeringen. Want arbeidskracht is schaars. Het is dan niet logisch om vermogensopbouw minder aantrekkelijk te maken met hogere belastingen.”
En zo leidt een relatief bescheiden belasting tot een fundamenteel debat over vrijheid, overheidssturing, gelijkheid en rechtvaardigheid. Een debat dat ook Schols aanmoedigt, want past de huidige erfbelasting nog wel bij de moderne maatschappij? Er zijn gekke verschillen: wie een bedrijf erft, betaalt veel minder dan wie een huis erft. Schols: „En waarom betaalt een verknocht stel dat niet samenwoont veel meer erfbelasting dan een stel dat wel samenwoont?”
Laten we veel vaker praten over welke waarden we willen hanteren als de overheid belasting heft. Ik heb van alle reacties genoten.
