Column | Voilà: onze nieuwe wereldorde. Die geen orde is

Het Europese openbare debat over het conflict tussen Palestina en Israël dat zaterdag keihard is geëscaleerd, vertoont pathetische trekken. Veel discussies, op sociale media en elders, gaan over de vraag wie we moeten steunen. Het belangrijkste criterium dat lijkt te worden gehanteerd: wie lijdt er het meest? Alle partijen verspreiden gruwelijke beelden om hun morele claim kracht bij te zetten – vaak fakebeelden, ook nog. Voor nuance is weinig plek. De complexe voorgeschiedenis, de bezetting, de asymmetrische verhoudingen tussen de partijen, het feit dat Palestijnen niet automatisch Hamas steunen en Israeliërs niet automatisch hun regering, het feit dat je solidair kunt zijn met gewone burgers aan beide kanten – deze en andere, meer rationele kwalificaties verdwijnen in ons hyperemotionele, openbare discours.

Erger: die focus op slachtoffers en lijden, hoe begrijpelijk ook, beneemt ons de blik op cruciale vragen over de wereld waarin wij leven. Zoals: waarom gebeurt dit nu? Hoe stoppen we verdere escalatie? En is er een connectie tussen het oplaaiende geweld in Israël/Palestina en de oorlogen in Oekraïne en Nagorno-Karabach? Die vragen doen ertoe. Als we daarmee aan de slag gaan, zien we andere oorlogen misschien beter aankomen.

Want natuurlijk is het geen toeval dat Hamas juist nu een oorlog tegen Israël begint. Het is evenmin toeval dat andere regionale conflicten die lang min of meer bevroren waren, zoals in Nagorno Karabach, ook ontdooien en ontploffen. Ook Bosnië en Kosovo kunnen zo exploderen. De veelgeprezen ‘internationale orde’ van de afgelopen drie decennia is verdwenen.

Tijdens de Koude Oorlog gebruikten twee rivaliserende grootmachten de wereld als geopolitiek schaakbord waarop zij hun pionnen verplaatsten. Elk conflictje kreeg zo een enorme, gevaarlijke lading. Maar er was tenminste een soort regie: Moskou en Washington gebruikten hun macht om strijdende partijen te mobiliseren of te kalmeren. Wat die twee deden, bepaalde wat er gebeurde op het wereldtoneel. Dat is het verschil met nu: het is niet meer zo.

Grootmachten zijn afgeleid en geen scheidsrechter meer

Na een periode van ruim dertig jaar, waarin er eigenlijk nog maar één mondiale politieagent over was, hebben we nu maar liefst vier grootmachten: de VS, China, Rusland en Europa. Maar alle vier zijn ze onzeker en door andere dingen afgeleid. Daardoor willen ze elkaar militair niet tegenkomen. Rusland is afgeleid door Oekraïne, Europa is politiek-militair versnipperd, de VS wordt verlamd door binnenlands-politieke polarisatie, China manifesteert zich liever economisch dan militair. Dit zijn, kortom, grootmachten die niet handelen als grootmachten. Dit is de vloek waarmee wij leven, signaleren Michael Kimmage en Hanna Notte in Foreign Affairs: „Een proliferatie van machtsvacua. In Afrika, de Balkan, het Midden-Oosten en zuid-Kaukasus komen oude conflicten die lang hebben gesluimerd, weer tot leven. Middelgrote machten en lokale actoren manifesteren zich steeds fanatieker. Grootmachten kijken hulpeloos toe.”

Voilà: onze nieuwe wereldorde. Die geen orde is, omdat er geen scheidsrechters zijn. Rusland voelde zich vrijer om Oekraïne binnen te vallen door Amerikaanse troepenreducties in Europa. Omdat Rusland op Oekraïne focust, pikt Azerbeidzjan Nagorno-Karabach in. Omdat de VS afgeleid zijn, begint Hamas (geholpen door Iran?) een terreuraanval tegen Israël en gaan in Israël nu alle remmen los. Europa is geen militaire macht. China werpt zich soms als bemiddelaar op, met nul impact.

In de jaren negentig adviseerde de Israëlische militaire historicus Martin van Creveld legers om de klassieke oorlogsdoctrines te vergeten en zich op politiewerk te storten: kofferbakken openen, pasjes controleren. Echte oorlogen, zei hij, maakten plaats voor low intensity conflicts. Wel, nu zijn echte oorlogen terug. Politiewerk – zoals het Israëlische leger rond Gaza deed, met camera’s en sensoren – volstaat niet meer. Maar wat dan wel?

Jammeren over het gruwelijk humanitaire leed dat oorlogen veroorzaken, is even nobel als gratuit. Europeanen moeten eens gaan nadenken hoe ze meer van zulk leed kunnen voorkomen.