Ooit gaf ik een lezing voor een club Denen in Amsterdam. Nog voordat ik had gesproken, was ik al uitvoerig bedankt voor het hetgeen ik zou gaan zeggen. Ook werd aangekondigd dat ik na afloop opnieuw bedankt gaan zou worden, voor hetgeen ik zou hebben gezegd. Ik was niet de enige die vooruit én achteraf bedankt werd. Al met al nam het bedanken een groot deel van de middag in beslag.
Het bedanken is mij met de paplepel ingegoten. Voor het eten, na het eten (tak for mad), voor de dag (tak for i dag), als je iemand tegenkomt, (tak for sidst, bedankt voor laatst); terugbedanken (tak – selv tak). Dit rituele dankjewel is een sociaal smeermiddel, en zoveel meer dan dat: het is een permanente oefening in beleefdheid en gemeenschapszin. Wie in de Scandinavische landen wil integreren moet, behalve zo snel mogelijk werk zien te vinden, ook de kunst van het dankjewel onder de knie krijgen. Toen de voormalig koningin van Denemarken Margrethe vorig jaar afstand deed van haar troon, was er een bedankprogramma op de Deense televisie dat Het grootste dankjewel (Den største tak) heette. Ik vond het prachtig, al had het ook iets wonderlijks, die vier uur durende aaneenschakeling van dankjewels. Margrethe besloot met „tusind tak af hjertet” (duizendmaal dank uit het hart).
Al het gedankjewel bracht mij later in de problemen toen ik een relatie kreeg met een katholiek, die vond dat je juist niet overal voor moest bedanken: ‘Doe goed en zie niet om’. Van een attent iemand was ik plots veranderd in een behoeftig, kleinzerig wezen dat dankjewels nodig had. Hij was in staat te geven zonder enige dankbaarheid daarvoor terug te verwachten! De relatie strandde.
„Have you said thank you once? During this entire meeting?” Aldus Vance tegen Zelensky, een confrontatie die door velen wordt gezien als hét historisch debacle van het jaar. Nu is Zelensky al langer mijn held als het gaat om de kunst van het bedanken. Iedere leider die hem steunt, krijgt via X een bedankje. En in een compilatie liet Christiane Amanpour bij CNN zien dat Zelensky het Amerikaanse volk, de afgevaardigden en de Amerikaanse president de afgelopen jaren veelvuldig en uitgebreid heeft bedankt.
Een dag na het debacle zag ik ook beelden in het journaal van een mars van Oekraïners in Utrecht. Ze deelden gele bloemen uit en scandeerden Dank-u-wel!
Ik kon het niet meteen plaatsen. Was dit een publieke vorm van zelfvernedering, of was dit een satirische knipoog naar Vance en Trump (kijk ons eens luid ‘dank-u-wel’ roepen) en het tegenovergestelde van humble bragging (‘Ik ben dankbaar dat ik de eerste prijs heb gewonnen, kijk, hier sta ik op de foto met mijn trofee’), namelijk: het trotse dankjewel?
Er is al veel gefilosofeerd over de rol van dankbaarheid in afhankelijkheidsrelaties tussen naties. De Duitse historicus Jürgen Dinkel houdt zich bijvoorbeeld bezig met de geschiedenis van dankbaarheid. Dat is een omvangrijk thema, en gaat onder meer over de Oost-West Duitse verhoudingen voor en na de val van de Muur tot de hedendaagse ‘ondankbare jeugd’ en de hype van spirituele dankboeken. Een van de vragen die hij onderzoekt is deze: moet, wie geld heeft gekregen van een andere natie (zoals voormalig Oost-Duitsland van West-Duitsland), per definitie dankbaar zijn en dat blijven? Dankbaarheid onderstreept immers steeds de hiërarchie, ophouden met dankbaarheid kan een eerste stap naar meer gelijkheid zijn.
„Uitingen van dankbaarheid zijn cultureel geconditioneerd, veranderlijk, hebben een geschiedenis en zeggen daarom iets over een specifieke cultuur en samenleving”, stelt Dinkel. Dat klopt. Zo is het Deense de hele dag over en weer bedanken – bedankt, jij bedankt – iets anders dan het Nederlandse ‘dank – geen dank’ of het Oekraïense ‘Dank-u-wel!’
De manier waarop Trump eist dat Zelensky hem bedankt doet boven alles denken aan een tijd waarin er sprake was van een ‘droit divin’, het goddelijke recht waarmee vorsten hun macht legitimeerden. Zonnekoning Trump gedraagt zich alsof hij ongebonden is aan wetten, en alles wat zijn onderdanen toekomt te danken is aan zijn genade. Die moeten dan ook absolute en totale dankbaarheid tonen. De you-should-be-grateful scène legt bloot wat velen inmiddels al vrezen, namelijk dat Amerika afglijdt naar een illiberale democratie.
Overigens ben ik van mening dat Trump Zelensky uitvoerig had moeten bedanken voor dat schitterende en symbolische cadeau, een gouden kampioensgordel van een Oekraïnse bokser in de zwaargewicht klasse.
Ik wil jullie bedanken voor het lezen van deze column.
Stine Jensen is filosoof en schrijver. Ze schrijft om de week een column op deze plek.
