Begin jaren vijftig waren er in Washington vurige debatten over de vraag hoeveel manschappen, materieel en politieke energie de Verenigde Staten in Europa moesten investeren. Uiteindelijk trokken pleitbezorgers voor grootscheepse steun aan Europa aan het langste eind. Het waren niet de gebeurtenissen in Europa of vriendschapsbanden die de doorslag gaven, zoals Europeanen weleens denken. Nee, bepalend was het gewapende conflict in Korea, aan de andere kant van de wereld. Communistisch China en de Sovjet-Unie steunden Noord-Korea, zo fervent dat de Amerikanen besloten om massaal in Europa te investeren om te voorkomen dat de communisten daar een walk-over zouden hebben. De communistische opmars in Europa stoppen was hun topprioriteit. En hoewel er zelfs toen in Washington onenigheid was over de vraag hoe lang Amerikaanse troepen moesten blijven – tien jaar, vijftien? – zijn ze tot nu toe gebleven.
Vandaag is de situatie andersom: voor Washington is Europa nog altijd belangrijk, maar de prioriteit is Zuidoost-Azië. Daarom is Donald Trumps verkiezingswinst voor Europa een gamechanger. Begin jaren vijftig wilden de Amerikanen een directe clash in Korea vermijden om te focussen op Europa. Nu willen zij een rechtstreekse aanvaring met Rusland in Oekraïne vermijden, omdat dit hun positie in Zuidoost-Azië zou verzwakken. Het exacte spiegelbeeld van toen.
De Europeanen weten dit al jaren. Ze weten dat ze hier iets mee moeten. Hun probleem is dat Amerikaanse betrokkenheid op het continent altijd verbonden is geweest met de Europese eenwording. Als je aan het een sleutelt, kom je aan het ander. Als Trump besluit om met eenzijdige heffingen een handelsoorlog met Europa te ontketenen en om Oekraïne onder de bus te gooien, waarmee hij de veiligheid van grote delen van Europa in gevaar brengt, moeten de Europeanen hun krachten veel meer bundelen.
De VS hebben decennialang, sinds Korea, Europa’s verdediging en veiligheid ter hand genomen. Onder de Amerikaanse geopolitieke paraplu, in relatieve luwte, konden de Europeanen hun economieën opbouwen, verzorgingsstaten vestigen (waarin goed voor arbeiders werd gezorgd, zodat het communisme weinig voet aan de grond kreeg) en na twee verwoestende wereldoorlogen betere mensen worden. Zo stond Washington aan de wieg van de Europese integratie. Amerikaanse ministers hebben zelfs gedreigd om geen Marshallhulp uit te betalen als de Europeanen niet beter gingen samenwerken. Dat werkte.
De geforceerd-blije felicitaties van Europese regeringsleiders aan Trump en hun gekweel over innige transatlantische banden bewijzen hoe afhankelijk Europa nog altijd is van de VS. Maar de Europeanen weten donders goed wat ze moeten doen: sterker en autonomer worden. Ze kennen Trump intussen. In Brussel hebben Commissie en lidstaten afgelopen jaar voorbereidingen getroffen voor ‘Trump-II’. Afhankelijk van wat Trump op handelsgebied gaat doen, liggen er tegenmaatregelen klaar.
Europa moet Europese bedrijven beschermen en de interne markt verstevigen. Het recente Draghi-rapport bevat alle noodzakelijke instructies. Ook moet Europa een solide Europese defensie opzetten – niet alleen door meer wapens te kopen, maar vooral ook hetzelfde soort wapens, zodat landen elkaar te hulp kunnen schieten. Europese landen geven steeds meer aan defensie uit. Maar als je veertien soorten tanks hebt die onderling niet compatibel zijn, zoals nu, moet je je aankoopbeleid stroomlijnen. Europa koopt driekwart van zijn wapens in de VS en moet ook dringend investeren in de Europese wapenindustrie. Allemaal erg lastig, vanwege nationale belangen. Maar het is zoveel efficiënter en goedkoper om dit samen te doen, met eurobonds. Dat kanselier Olaf Scholz op de dag van Trumps zege niet alleen weer een soort dienstplicht invoert maar ook zijn minister van Financiën ontslaat omdat die weigert in zulke Europese projecten te investeren, spreekt boekdelen.
„Europa komt door crises vooruit”, zei Jean Monnet ooit. Regeringsleiders doen alleen dingen samen als het echt niet anders kan. Tijdens de eurocrisis, bankencrisis en pandemie hebben ze doorgepakt. Zo’n moment beleven ze nu weer. Ze weten exact wat ze te doen staat.
