Op 6 december vorig jaar schreef ik over ‘de boze burger’ en gaf een evolutionaire verklaring voor de populariteit van Wilders. Ruim twee maanden later zit die boosheid er nog goed in. Klimaatactivist of boer, mensen verzamelen zich in groepen en keren zich tegen een zondebok: de overheid, de elite, de vervuilers. De door groepsvorming ontstane kloven in de maatschappij zijn een voedingsbodem voor nog meer boosheid. Hoe zit dat precies?
Er gaat geen dag voorbij zonder emotie. Mensen zijn sociale dieren en zijn er bij gebaat om de uitingen van emotie van elkaar te herkennen. Stel je voor dat je met iemand praat en die persoon kijkt ineens alsof zijn laatste uur geslagen heeft. Wedden dat je je hoofd omdraait om te zien wat er aan de hand is? Of, je collega barst plots in huilen uit achter haar computerscherm. Kleine kans dat je onberoerd door typt. Emoties zetten ons aan tot actie, zei de beroemde psycholoog en in 2015 overleden prof. Nico Frijda.
Emoties zijn aanstekelijk en mensen spiegelen gezichtsexpressies, lichaamstaal en gebaren. Ook de manier waarop we spreken is gekleurd door de toon van de ander. Ik herinner me het geplaag van mijn ouders over mijn Leidse ‘R’ (uwrrrr), ontstaan op mijn allereerste middelbare schooldag. Als enige uit mijn dorp op school in „de grote stad” voelde ik me met mijn gloednieuwe accentje ietsje meer zoals ‘zij’.
Het succes van een date
Zelfs op volledig onbewust niveau worden emoties gespiegeld. Dit bleek onder andere uit een blind-datestudie van mijn voormalige promovendus Eliška Procházková. Samen met haar en anderen uit mijn team onderzochten we op Lowlands het spiegelgedrag van jongeren tijdens een date. We zagen een rijk palet aan uitingen van emotie de revue passeren en veel daarvan werd gespiegeld. Dit gebeurde zelfs op fysiologisch niveau. Het spiegelen van hartslag voorspelde het succes van een date. De glimlach deed dat niet en stond los van aantrekking tot de ander.
Tijdens een date is het niet altijd rozengeur en maneschijn en ervaren we frequent negatieve gevoelens zoals schaamte, schuld of ongemak, welke we geneigd zijn te maskeren met een glimlach. Uit het dating-experiment bleek dat die glimlach vooral mannen op het verkeerde been zette. In vergelijking met gezichtsexpressies zoals deze, hebben we over onze interne processen weinig controle. Deze worden zichtbaar voor de ander door subtiele veranderingen in het gezicht zoals bijvoorbeeld de verwijding van de pupil of kleurveranderingen in de huid die samenhangen met een verhoogde of verlaagde doorbloeding. Deze oncontroleerbare signalen laten zien hoe we ons echt voelen en recent onderzoek laat zien dat deze meer invloed op ons hebben dan tot voor kort werd gedacht.
Mijn promovendi en ik zijn uit onze tentjes gekropen en staan met tandenborstel en verwarde haren in de rij voor het toiletgebouw. Naast een sterke drang om mijn blaas te legen voel ik een geweldige binding met mijn team. Samen in hetzelfde schuitje zitten, een gemeenschappelijk doel hebben en het vrolijke festivalgevoel delen, schept een band.
Ook andere diersoorten uiten emoties, voelen mee met die van anderen en vertonen spiegelgedrag, wat de relatie vaak ten goede komt. Rijstvogels, bijvoorbeeld, produceren meer nageslacht als er voorafgaand aan de paring door beide partijen werd gedanst. Gibbon-paartjes produceren samen de meest prachtige duetten. Het blijkt dat de paren die vaker samen zingen elkaar meer opzoeken, vlooien en hun gedrag beter op elkaar afstemmen. Onderzoek in paartjes zijdeaapjes laat zien dat de synchronisatie van het hormoon oxytocine over tijd samenhangt met de sterkte van hun band.
Gedeelde smart
Wetenschappelijk bewijs voor de uitdrukking ‘gedeelde smart is halve smart’ is er dus. Hoe komt het dat het delen van emoties ons met elkaar verbindt? Door te spiegelen zorgen we er letterlijk voor dat we meer op de ander gaan lijken. Dit stelt ons in staat om ons in anderen te verplaatsen en hen beter te begrijpen. We zijn ons er niet bewust van, maar onze hersenen zijn voortdurend bezig de wereld om ons heen te verklaren en voorspellen. Dus als een ander zich gedraagt in lijn der verwachting, dan schept dat vertrouwen, versterkt het de band en vergroot dit de kans op toekomstig samenzijn. In groepsverband scheppen gedeelde emoties een gevoel van eensgezindheid en saamhorigheid.
De mens is als groepsdier heel vatbaar voor de emoties van anderen. Dit brengt ons veel moois: het stelt ons in staat anderen te helpen en geeft duidelijkheid over en bevestiging van onze eigen gevoelens. Maar er is een keerzijde. In groepsverband kan de gemeenschappelijk gevoelde woede flink opkoken en zich uitbreiden als een olievlek. Dezelfde emoties die zorgen voor verbinding binnen groepen kunnen tegelijk het tegenovergestelde veroorzaken tussen groepen. Daardoor neemt de polarisatie in de maatschappij toe.
