Column | Roken: van slachtoffer naar dader

Posted on October 21, 2024 by admin

Terwijl ik dit stukje schrijf, lurk ik aan mijn IQOS – het elektronisch apparaatje dat tabak verhit. Voor de precieze werking: zie het NRC-artikel van afgelopen weekend. Dat ‘lurken’ is precies het goede woord, want als roken ooit al een nonchalante elegantie heeft bezeten – schrijver achter ouderwetse typemachine, sigaret bungelend in mondhoek – is die pose onmogelijk bij het ‘nieuwe roken’. Het apparaatje is te zwaar om tussen je lippen te laten balanceren, je moet óf schrijven, of je IQOS ter hand nemen.

Mijn apparaatje helemaal; kennelijk een nu al verouderd model, veel breder dan het smalle pijpje dat bij het NRC-artikel staat afgebeeld. Het ziet er vooral uit als een medisch hulpstuk, je verwacht het in ziekenhuizen, iets uitstaande met astma, luchtweginfecties, bloedtransfusie.

Theo van Gogh (1957-2004) over wie de documentaireserie De Hunkering nu te zien is op tv, presenteerde zich als ‘De Gezonde Roker’. Dat was toen al provocerend, omdat iedereen wist dat zoiets een onmogelijkheid is. Zelf ben ik een paar jaar jonger dan Van Gogh, bepaald geen vriend van me, maar wel min of meer een generatiegenoot. Ik wist vanaf het eerste moment dat ik opstak: slecht voor je gezondheid. Deze waarschuwing klinkt pubers recalcitrant en dus aanlokkelijk in de oren. Je deed het stiekem, want de dood was nog ver weg. Maar ik heb het dus altijd geweten, ‘immer gewusst’.

Van meet af aan was roken voor mij een ‘ziektebeeld’, maar aanvankelijk wilde de samenleving nog wel clementie opbrengen voor de patiënt. De lichte versie van de heroïnejunk, een wandelende hulpvraag. Maar toen kwamen de verhalen over de schadelijke gevolgen van het meeroken, vergiftigde lucht, eeuwige nicotinedampen die rond zo’n type hingen, waardoor de patiënt naast slachtoffer ook een dader werd.

Jaren geleden rookte ik al niet meer op een zomers, drukbevolkt terras, want de beschaming die daarop volgde van de naaste omgeving, de wettelijke gelegitimeerde agressie – altijd de lekkerste – dat was zo’n nicotinestoot niet waard.

Lang nog thuis gerookt. Mijn eigen huis, maar toch ook dat van mijn echtgenoot, die mij verbande naar mijn werkkamer.

En nu dus overgestapt op de methadon – zo zie ik dat IQOS-apparaatje. Philip Morris, de fabrikant, die bekend werd met ‘Marlboro’, claimt dat bij het elektronisch roken minder schadelijke stoffen vrijkomen. Op hoop van zegen, maar het is niet de clou; er komt bijna geen rook of damp vrij bij zo’n apparaat, het vermindert niet het schuld- maar het schaamtegevoel. Je bent de stille spuiter in de hoek die geen aanstoot geeft. Vergeet de glamour.

Roken: eerst eigen schuld, eigen dood, later ook de oorzaak van andermans dood. Dat is in het kort de sociale ziektegeschiedenis.

Stephan Sanders schrijft elke maandag op deze plek een column.

Met een rolmaat langs de plinten en 8.000 foto’s: het Achterhuis van Anne Frank namaken is ‘ook gewoon werk’ dat af moet

admin
October 21, 2024
0

Op industrieterrein de Molenakker in Erp, in loods nummer 2, achter de groen- en geelgeverfde limousine van carnavalsvereniging De Lindenfluiters, wordt aan de schuilplaats van Anne Frank getimmerd. De boekenkast is al af, de draaideur die toegang gaf tot het Achterhuis waar de familie Frank, de familie Van Pels en later ook Fritz Pfeffer ondergedoken zaten. Met gele oorbeschermers op boort Willem Claassen schroeven in een kozijn. Zijn partner Annemiek Swinkels rolt verf op de planken in een tint die tussen oker en bruin zit – jaren twintig, niet zulke mooie kleuren, vindt ze.

Swinkels en Claassen maken een replica van een van de beroemdste historische locaties ter wereld. Hun opdrachtgever, de Anne Frank Stichting, beheerder van het originele Achterhuis aan de Prinsengracht in Amsterdam, verscheept het hele decor volgende week naar New York. Daar opent in januari, in het Center for Jewish History, de eerste grote museale Anne Frank-tentoonstelling met een groot aantal bijzondere, originele collectiestukken, aldus de stichting. Het idee is dat Amerikanen die niet naar Europa kunnen komen toch een indringende ervaring krijgen die hen leert over de geschiedenis van de Jodenvervolging.

Dit is niet eens het eerste Achterhuis dat Swinkels en Claassen namaken. Een jaar of vijf geleden bouwden ze al het decor voor het Anne Frank videodagboek, een serie die de stichting heeft geproduceerd. Maar dat was niet het hele huis en het decor is na de opnamen goeddeels vernietigd, al zijn enkele stukken ervan verkocht aan een tentoonstelling in Sandy Springs, Georgia.

Met rolmaat langs de plinten

Daarom liepen Swinkels en Claassen vorig jaar in een nacht door de kamers van het Achterhuis. Gekke ervaring hoor, zeggen ze, op je rug op de vloer met je rolmaat langs de plinten, langs díé plinten. Met hun nauwkeurige metingen plus 8.000 foto’s van het interieur zijn ze aan de slag gegaan.

Claassen staat in de doorgang die de kamers van Anne en haar zus Margot verbindt. Een paar centimeter breder dan de originele deuropening, dat was een eis uit Amerika met oog op de brandveiligheid. Vandaar ook dat de ‘muren’ zijn gemaakt van twee stukken brandvertragend MDF, persplaten.

Een gedeelte van het nagebouwde **Achterhuis**, in het atelier.

Als je door de andere doorgang Annes kamer uitloopt, sta je straks in New York gelijkvloers in de kamers van de oorspronkelijke tweede verdieping waar het gezin Van Pels woonde, met zoon Peter. Bovenin, tegen de ‘balken’ (een u-vorm van drie planken, massieve balken zouden onhandelbaar zwaar zijn) op het behang kleeft een identificatiestrookje met daarop: ‘Anne Frankhuis Stichting, behang achterhuis woonkamer Van Pels (voor decorbouw)’.

De twee verdiepingen passen vrijwel naadloos in de ruimte in het Center for Jewish History. Claassen wijst naar de rechthoekige uitsparingen aan de onderkant van de muren. Omdat er geen ruimte is om achter de muren te lopen, moeten ze straks door die kleine gaten de constructie op de museumvloer bevestigen. Ze hopen dat hun replica na het tentoonstellingsjaar in New York nog verder gaat reizen en dat ze die dus vaker mogen opbouwen.

Rekwisieten

In Annes kamer staat nu eventjes een bankje en een tandartsboor. In Peters kamer een fiets. In de kamer van mevrouw Van Pels een houten bed met een vooroorlogse spiraalconstructie. Het zijn rekwisieten die vooral Swinkels bij elkaar heeft gezocht – hij is meer van het timmeren, zij meer van de aankleding. Voor de constructie gebruikt Claassen wel kruiskopschroeven, maar die worden dan weg geplamuurd en overgeschilderd; die had je toen nog niet. Alle schroeven die in het zicht komen, hebben een gleuf en een platte kop.

Ze zijn allebei heel secuur, zeggen ze, daar hadden ze de aansporing van de opdrachtgever (‘blijf zo dicht mogelijk bij het origineel’) niet voor nodig. Swinkels keek laatst naar een Nederlandse oorlogsfilm en daar hingen Ikea-mokken in de keuken. Dat zal haar echt niet overkomen. Op Marktplaats vonden ze een keukenblok met een granitoblad en een gootsteen van emaille, een gelukje was dat. Oké, het Delfts blauwe toilet heeft een andere print dan dat in het echte Achterhuis, maar ze proberen wel in de buurt te komen van de tijd waarin het was gemaakt.

Het is een decor zoals Swinkels en Claassen dat veel vaker hebben gebouwd. Hier zit misschien een extra gevoel, of liever: een extra gevoeligheid bij. Toch staan ze daar niet te lang bij stil. Het is ook gewoon werk en dat werk moet af, snel: de 29ste wordt alles in containers gehesen en dan gaat het Achterhuis overzee.

Je moet hier al zeker weten dat alles past, zegt Claassen, je wil niet daar nog naar de bouwmarkt moeten gaan. Hij bouwt in New York straks alles op, met een ploeg vrienden van hier. Zes weken de tijd hebben ze daarvoor. Drie weken later komt Swinkels om de set aan te kleden met voorwerpen. Een kattenmand, want ze las in het dagboek van Anne Frank dat de Van Pelsen er eentje hadden. En ten slotte gaat ze het huis ‘oud maken’, met vochtplekken op het behang, vlekken in de keuken. Daar is Annemiek goed in, zegt Claassen: oud maken.

Enkel koplampen en kaarsen in door stroomstoringen geteisterd Cuba

admin
October 21, 2024
0

Bijna alle 10 miljoen Cubanen kampten afgelopen weekend (van vrijdag tot en met zondag) met een landelijke stroomstoring. De belangrijkste elektriciteitscentrale van het land viel vrijdag definitief uit, nadat het al een aantal weken kampte met stroomonderbrekingen. Het elekticiteitsnetwerk in Cuba is zeer verouderd en vertoont al langer kuren.

Cubanen komen samen in een smal steegje naast een woonhuis waar, net als in de rest van Cuba, de stroom is uitgevallen.

De stroomstoring was al voorzien: donderdag kondigde de Cubaanse premier Manuel Marrero een „energienoodtoestand” uit en een dag later werden alle scholen en essentiële voorzieningen uit voorzorg afgesloten van het stroomnet. Rond het middaguur gaf de centrale, de Antonio Guiteras-centrale in de provincie Matanzas, het inderdaad op.

Het silhouet van een Cubaan in een klassieke Amerikaanse auto. Alleen de koplampen en het display lichten op in de verder donkere straat.

Een groepje bewoners maakt een soep op een open vuur bij gebrek aan werkende elektriciteit in de keuken.

Volgens de premier van het communistische land zijn er een aantal oorzaken voor de stroomstoring. Een toegenomen vraag naar stroom zou een rol spelen, maar ook de teruglopende levering van brandstof vanuit Rusland, Mexico en Venezuela, omdat de landen de brandstof zelf willen houden.

Door orkaan Milton, die de afgelopen weken ook veel schade aanrichtte in de Verenigde Staten, konden olietankers Cuba bovendien minder goed bereiken dan anders.

Zondag aan het eind van de dag zaten miljoenen Cubanen nog steeds zonder stroom. Volgens de regering gaat het nog enige tijd duren voordat de elektriciteitsvoorziening weer volledig hersteld is.

De silhouetten van een aantal Cubanen, van achteren verlicht door koplampen van een voertuig in een verder donkere straat.

Een motorrijder in de garage van zijn woning in Cuba, waar slechts het licht van de koplamp de ruimte verlicht.

Een vrouw zit in het donker op de stoep voor haar huis te wachten tot de stroomstoring is opgelost. Achter haar verlicht een kaars een ruime in haar woning.

Een aantal Cubanen speelt Domino, buiten op straat. Door de landelijke stroomstoring zijn veel scholen en fabrieken gesloten en moeten mensen zelf de tijd zien te doden.

Cubanen ‘s nachts op straat met slechts een paar kleine lichtbronnen.

Auto’s verlichten een duistere straat in het door stroomstoringen geteisterde Cuba.

Foto’s: Adalberto Roque / AFP

Cubanen lopen langs een donkere weg op de derde dag van de stroomstoring in Cuba.

Tv-recensie | ‘Ondergrondse sporen’ biedt mooi tegenwicht aan reportages uit VS met bijna alleen maar witte Amerikanen

admin
October 21, 2024
0

Ook dit verkiezingsjaar reizen weer behoorlijk wat Nederlandse tv-makers door de Verenigde Staten om het verdeelde land te laten zien. Mijn favoriet blijft Eelco Bosch van Rosenthal, mede omdat hij zelf niet in beeld komt en ons niet lastigvalt met zijn persoonlijke perikelen. Voor een reportagereeks in Nieuwsuur (NPO 2) zat hij dit keer in Georgia, een van de acht swing states die gaan bepalen wie de nek-aan-nekrace wint.

Net als elders stemmen de steden in Georgia voor de Democratische presidentskandidaat Kamala Harris, en de ommelanden voor de Republikeinse kandidaat Donald Trump. Bosch van Rosenthal bezocht ze allebei. In hoofdstad Atlanta (driekwart Democratisch) stond hij op een zonnige kunstmarkt waar team-Harris probeerde voorbijgangers te bewegen om vervroegd te gaan stemmen. Op verkiezingsdag, zo legde een vrijwilliger uit, staan in de steden lange rijen voor de stembureaus, reden voor stedelingen om niet te gaan. Vervroegd stemmen helpt daar tegen en een hoge opkomst is in het voordeel van Harris.

Hierna trok Bosch van Rosenthal de provincie in om de Trump-stemmers te horen. Hij vertelde niet waar hij was, maar ik vermoed Crawford County (driekwart Republikeins, driekwart wit). Thuis bij Victoria Simmons, uitgever van de plaatselijke krant, praatte hij met een groepje vrienden die vertelden waarom ze op Trump stemmen. Gewone mensen, wat oudere provincialen – beslist geen Capitoolbestormers. En bemoedigend: Simmons stemt op Harris en kon toch in harmonie met haar Trump-vrienden over politiek praten.

Toen Bosch van Rosenthal met Simmons naar de supermarkt ging, bleek dat dáár het pleit beslecht gaat worden. Simmons liet zien dat de prijzen fors gestegen zijn onder president Biden. De kiezer kijkt naar zijn kassabon en stemt op Trump.

Wat wel vreemd was aan de reportage: Bosch van Rosenthal sprak vrijwel uitsluitend met witte Amerikanen. Terwijl in Georgia de zwarte kiezers voor Harris het verschil moeten gaan maken. Harris vierde daarom zondag haar verjaardag in een zwarte kerk in Jonesboro. Stevie Wonder zong ‘Happy Birthday’ voor haar, een oude ode aan Martin Luther King, de vrijheidsstrijder die werd geboren in Georgia. Na afloop brachten busjes de kerkgangers naar plaatsen waar ze vervroegd konden stemmen. Dit was niet te zien in Nieuwsuur, maar het zou een mooie aanvulling op de reportage zijn geweest.

Ondergronds

Meer tv-makers hebben de neiging om vooral witte Amerikanen te interviewen. Alleen daarom al is Ondergrondse sporen van Omroep Zwart (NPO 2) een belangrijk programma. Martijn Blekendaal en Finbarr Wilbrink volgen het spoor van de Underground Railroad, het illegale netwerk dat tijdens de slavernij vluchtelingen hielp ontsnappen. In reportages tonen zij de nawerking van de slavernij op Afro-Amerikanen.

De achtdelige serie was wat wisselvallig. Niet alle reportages waren interessant, het historische kader raakte soms uit beeld. Maar de slotaflevering was weer sterk. In Noord-Nashville waren ze te gast bij Gideon’s Army: sociaal werker Rasheedat Fetuga vangt kinderen op die anders in de misdaad terecht zouden komen en grote kans lopen om doodgeschoten te worden. Fetuga laat de oudere jongeren voor de kinderen zorgen. Een 19-jarige ex-crimineel kookt pasta voor ze: „Geen wapens en drugs meer maar boeken en schoenen en zo.”

Onderweg vertelde Wilbrink aan Blekendaal het verhaal van Lucie en Thornton Blackburn, een echtpaar dat via de Underground Railroad de slavernij ontvluchtte, in Detroit opnieuw gevangen werd gezet, en na een oproer van sympathisanten bij de gevangenis naar Canada kon ontkomen, waar de twee het eerste taxibedrijf van Toronto oprichtten. Zo bood Ondergrondse sporen bijzondere verhalen van hoop zonder de grimmige werkelijkheid van zwart Amerika uit het oog te verliezen.

Related Posts