Column | Politici in debat: vraag eens door! Val aan!

In het eerste grote tv-debat zondag op RTL4 zagen we dat de lijsttrekkers van de drie grootste partijen (in de peilingen) aan het begin een soort bedrijfspitch hielden. In een paar minuten moesten ze uitleggen waarvoor ze stonden. Het debat verliep opvallend braaf. De deelnemers gingen grote aanvallen uit de weg en meden fundamentele verschillen. Bij het Midden-Oostendebat tussen Tweede Kamerleden van twaalf partijen dat ik zelf vorige week modereerde ging het net zo.

Zien we in dit soort debatten waar de politieke partijen voor staan? Worden we er veel wijzer van? Opinieonderzoeker I&O Research bekeek wat de kiezers willen. In de top drie van de Nederlandse kiezer staat: minder immigratie, verschillen tussen arm en rijk verkleinen en CO2-uitstoot verminderen. Dat zijn thema’s waarover links en rechts toch flink zouden moeten kunnen debatteren.

Over migratie noemt Pieter Omtzigt (NSC) een richtgetal, Dilan Yesilgöz (VVD) wil dit ook indammen. Maar over hoe we meer grip op migratie krijgen – toch de kern van de zaak – blijven politici vaag. Hoe willen partijen bijvoorbeeld de aanpassing van het VN-Vluchtelingenverdrag realiseren? Dat zal nodig zijn, want anders is een migratiesaldo van maximaal vijftigduizend per jaar (Omtzigt) in strijd met internationale wet- en regelgeving. De partijen vallen elkaar nauwelijks aan op dit voor de kiezer belangrijkste onderwerp.

Fundamentele vragen, zoals de houdbaarheid van de zorg en de sociale zekerheid en woonproblemen door bevolkingsgroei, worden nauwelijks behandeld. Hoe moet de landbouw verduurzamen en hoe gaan boeren minder stikstof uitstoten? Een onderwerp dat heel Nederland lange tijd bezighield. Wat zijn de alternatieve routes? Ik heb ze nog niet gehoord. Welke collectieve voorzieningen moeten we vroeg of laat opgeven? Moet de kinderbijslag inkomensgerelateerd worden? En iedereen wil arbeid meer laten lonen, maar hoe dat eruitziet horen we nog onvoldoende terug in de debatten. Hoe zit het met jeugd- en ouderenzorg?

Omtzigt gaf in het RTL-debat zondag uitgebreid college over zijn belangrijke thema: pensioen. 1.500 miljard euro pensioenvermogen omzetten naar een nieuw stelsel: daar zouden mensen volgens Omtzigt toch zelf mee moeten instemmen. Betekent dit dat hij direct na de verkiezingen het nieuwe pensioenstelsel alweer flink wil herzien? Hoe Omtzigt de Belastingdienst wil vereenvoudigen zie ik ook niet terug in de debatten tot nu. Timmermans (GroenLinks-PvdA) wil het minimumloon verhogen, maar een serieuze discussie over koppeling met de AOW en hoeveel miljarden dat dan extra kost, heb ik nog niet gehoord. En gaat belastingverhoging voor de allerrijksten nou echt zo veel opleveren, of kan de Belgische grensstreek zich opmaken voor een nieuwe golf rijke Nederlandse buren? Yesilgöz wil besparen aan de uitgavenkant. Elkaar aanvallen en doorvragen gebeurt niet in de debatten.

Het lijkt of we weer terug zijn in de dagen van Paars, toen ideologische verschillen er niet meer zo toe deden. Het doet me ook denken aan de gezichten van Ad Melkert (PvdA), Hans Dijkstal (VVD) en Thom de Graaf (D66) aan de vooravond van de Tweede Kamerverkiezingen in 2002. Die drie waren het toen onderling ook behoorlijk eens. Het verschil is alleen dat de debaters van nu meer glimlachen. Je zou daardoor haast sympathie voor alle partijen krijgen.

Het gevolg van gebrek aan ideologische verschillen in 2002 leidde ertoe dat een onbekende nieuweling – Pim Fortuyn – daar uiteindelijk fors van profiteerde door zich wel duidelijk uit te spreken. Ik hoop het niet, maar ik vermoed dat de extreme flanken – PVV, Forum voor Democratie, BIJ1 en Denk – zullen profiteren van de ideologische lauwheid en het gebrek aan engagement en vuurwerk in het midden.

Aylin Bilic is headhunter en publicist.