Column | Oekraïners schuiven op naar het Westen: ‘Elke Russische bom maakt ons Europeser’

Posted on by admin

‘Vroeger keek ik tegen Europa op. Jullie deden alles beter dan wij in Oekraïne. Ik dacht: bij Europa horen, dat is onbereikbaar voor ons. Maar dat verandert snel. Ik voel me elke dag meer Europees.” Maria is 26 en woont in Kyiv. Het makelaarskantoor waar ze vroeger werkte, is in de eerste maanden van de oorlog in 2022 failliet gegaan. Nu runt ze een vegan cateringbedrijfje. Ze was net een week bij haar zus in Slowakije, die dans studeert, maar moet nu gauw terug om falafels te bakken voor een bedrijfsfeest. Dankzij Poetin, zegt ze, heeft ze veel meer lol in haar werk.

Het is bijna middernacht en Maria zit op een brits in de slaaptrein van het Oekraïense dorp Chop, bij de Hongaarse grens, naar Lviv. We hebben thee in hoge glazen gekregen, uit de samovar. Maria – kort donker haar, energiek en beweeglijk gezicht – doet de gordijnen dicht en deelt zoute stokjes en een chocoladereep met kersen met haar leeftijdgenoten in de nauwe coupé: Anastasia die in Odesa woont en Joelia die in Wenen studeert en haar ouders gaat bezoeken in Krementsjoek. Sinds de Russische invasie, vertelt Maria, „spreek ik geen Russisch meer, maar Oekraïens. Mijn familie en vriendenkring ook, en wij spraken vroeger allemaal Russisch. Onze hele focus is gedraaid, richting Europa. Met elke Russische bom op ons hoofd worden we Europeser.”

Het is niet voor het eerst in de recente geschiedenis dat oorlog, destructie en geweld over Oekraïne heen spoelen. Het is evenmin de eerste keer dat Oekraïeners hieraan proberen te ontsnappen door zich tot het Westen te wenden, voor gerechtigheid.

In zijn boek Oost-Weststraat; over de oorsprong van genocide en misdrijven tegen de menselijkheid uit 2016, beschrijft de Britse hoogleraar internationaal recht Philippe Sands het leven van twee juristen die er aan het eind van de Tweede Wereldoorlog toe bijdroegen dat de noties ‘misdaden tegen de menselijkheid’ en ‘genocide’ verankerd werden in het internationale recht. De twee juristen, Hersch Lauterpacht en Raphael Lemkin, kwamen uit Lviv, hadden er gestudeerd. In een tijd waarin sommige mensen konden zeggen dat ze in meerdere landen hadden gewoond zonder hun huis maar uit te komen, bouwden deze juristen carrières op aan prestigieuze Britse en Amerikaanse universiteiten. Lauterpacht en Lemkin waren nauw betrokken bij de voorbereidingen van de Neurenbergprocessen van 24 nazi-kopstukken in 1945-1946. Ze wisten waar ze het voor deden: beider families waren uitgemoord tijdens de Tweede Wereldoorlog. Net als Philippe Sands’ familieleden, aan moederskant.

Door te lezen over het ontstaan van het internationale recht en de gruwelijke slachtpartijen die eraan vooraf gingen, besef je wat er nu op het spel staat

Als je naar Lviv reist, en er rondwandelt, is dit boek misschien wel relevanter dan het in 2016 was. Door juist in deze oude Habsburgse stad – eens een smeltkroes van diverse culturen – te lezen over het ontstaan van het internationale recht en de gruwelijke slachtpartijen die eraan vooraf gingen, besef je wat er nu op het spel staat. De belangrijkste sponsor van dat recht, Amerika, is bezig het af te breken met claims op andere landen, illegale massadeportaties en compleet dedain voor welke gerechtelijke uitspraak ook. Rusland, Israël en China maken er handig gebruik van, en annexeren andermans land en moorden hele bevolkingsgroepen uit.

De treinen van en naar Lviv zitten vol jonge Oekraïeners, meest vrouwen. Dankzij Poetin knopen ze meer banden met Europa aan – en concluderen, tot hun opluchting, dat niet alles er perfect is. Oekraïense treinen rijden meer op tijd dan Slowaakse, zegt Maria. In Oekraïne betaal je overal digitaal, in Slowakije niet. „De afstand tot Europa is kleiner dan ik dacht. Dus: we can do this!” Dit motiveert haar. En haar man, die drones maakt aan het front. Volgende week zoekt ze hem op, bij Kramatorsk.

Sommige Europeanen zeggen: dit is mijn oorlog niet. Maar boven de hoofden van de militairen woedt een beslissend gevecht om de internationale rechtsorde. Als Europa die niet overeind houdt, is er straks geen orde meer. Ook voor Europa zelf niet.

Related Posts

Het glamour-bombardement van Blake Lively

Daar zat ze dan, actrice Blake Lively, in een stoel die te klein bleek voor haar outfit: een party-bruidsjurk met een wijd bollende rok. Tv-presentator Seth Meyers kirde zijn lof, en de twee staken van wal volgens een beproefd talkshow-recept in tijden van pr-crisis: veel praten, weinig zeggen. De film die Lively kwam promoten, Another Simple Favor, kwam nauwelijks aan de orde. Ze kletste over het drankmerk van haar man Ryan Reynolds, over zijn voetbalclub, hun vier kinderen, het sterrenbeeld van haar dochter… En toen, toch nog: een soort van statement over het tot monsterlijke proporties uitgegroeide juridische gevecht dat Lively’s advocaten momenteel voeren met het team rond acteur en regisseur Justin Baldoni.

In een notendop: Baldoni regisseerde Lively in de boekverfilming van Colleen Hoover’s bestseller It Ends With Us (2024, de film staat inmiddels op Netflix) en speelde zelf haar agressieve partner. Het was Baldoni’s project, maar dat zag Lively anders: tijdens de opnames en montage botsten ze zo met elkaar dat ze hem maanden na de première en een chaotisch verlopen promotietour beschuldigde van seksuele intimidatie en het orkestreren van een haatcampagne jegens haar. Baldoni repliceerde met een eis van in totaal 650 miljoen dollar voor wat hij als laster beschouwt, bijgestaan door een in Hollywood beruchte en mediagenieke advocaat, Bryan Freedman. De zaak komt in maart 2026 voor de rechter.

Baldoni raakte zijn agentschap, zijn podcast en zijn liefdadigheidsstichting kwijt door de affaire en houdt zich schuil bij zijn gezin; Lively en Reynolds lijken de afgelopen weken juist bezig met een glamour-bombardement en verschijnen op het ene evenement na het andere. Omdat de bewijsvoering die tot nu toe naar buiten kwam dun is, zijn fans van It Ends With Us geneigd om Baldoni als het slachtoffer in de zaak te zien. Het idee dat ze zelf pionnen zouden zijn geweest in een van bovenaf georkestreerde haatcampagne is bovendien beledigend: ze besloten toch zeker zélf om Lively te wantrouwen?

Vlucht naar voren

Ondanks deze backlash kiest Lively nu voor de vlucht naar voren. De 37-jarige is al sinds haar rol als Selena in de tv-serie Gossip Girl (2007-2012) een ster, meer nog dan een serieus genomen actrice. Ze praat liever en met meer expertise over couture dan over de nuances van een script, laat staan over sociaal onrecht. Toch is dat wat ze nu probeert. En team Baldoni – het boze online leger dat hem via social media probeert te ‘redden’ – pikt het niet. ‘Justice for Justin’ – er zijn inmiddels mokken en t-shirts van te koop.

Haar kinderen loodsten haar door het afgelopen jaar heen, zei Lively op tv tegen Seth Meyers, om cryptisch te vervolgen: ,,Ik zie veel vrouwen die zich niet durven uit te spreken, zeker nu […]. Die angst houdt ons stil. Maar ik erken ook dat veel mensen niet de kans krijgen om te praten. Dus ik voel me bevoorrecht dat ik dat heb kunnen doen. En het zijn de vrouwen die de vaardigheid hadden om hun stem te gebruiken die me gesterkt hebben en mij hebben geholpen in mijn geloof en in mijn gevecht om de wereld veiliger te maken voor vrouwen en meisjes.” Applaus in de zaal, woede op internet. „Schaam je”, kreeg Meyers toegevoegd. „Hoeveel hebben ze je betaald?”

Lively’s al net zo omfloerste speech tijdens het Time 100 Gala op 24 april had eenzelfde effect: in een roze Marilyn Monroe-jurk haalde ze haar moeder erbij, een „overlevende van een aanval door een collega”, om zichzelf via haar en zonder in detail te treden als strijder voor de vrouwenzaak neer te zetten. Nep, klonk het online, leugens, ze spreekt voor geen van ons. Wat doet ze op een lijst met ‘honderd invloedrijkste mensen’? Heeft Reynolds die plek soms voor haar gekocht?

Anna Kendrick en Blake Lively in ‘Another Simple Favor’. Foto Lorenzo Sisti

Haar geld (Lively’s vermogen wordt op 30 miljoen dollar geschat, dat van Reynolds op 350 miljoen), haar schoonheid, haar gebabbel, haar neiging om journalisten te koeioneren, haar onmiskenbare talent om van elke stoep een rode loper te maken: alles wat Lively-de-diva zo aantrekkelijk maakt, werkt averechts in haar streven om serieus te worden genomen.

Maar maakt dat haar ook een slechte actrice? Regisseur Paul Feig van het rechtstreeks op Amazon Prime uitgebrachte Another Simple Favor vindt in elk geval van niet: hij vindt het geweldig om met Lively samen te werken, zei hij tegen Esquire. Lively’s creatieve input past bij een ster van haar kaliber. Op X ontkende hij eerder al dat Lively ruzie zou hebben met haar tegenspeler Anna Kendrick.

Over het resultaat kunnen we verder kort zijn: dat is net zo oogverblindend en oppervlakkig als Lively zelf. Het vervolg op A Simple Favor (2018) draait om dezelfde twee vriendinnen, Stephanie (Kendrick) en Emily (Lively), die aan elkaar geklonken zijn door hun morbide fascinatie voor elkaar. Stephanie ontsnapt aan de saaiheid van haar huisvrouwenbestaan door zich als amateurdetective vast te bijten in Emily’s mysterieuze leven: Emily duikt op en verdwijnt weer, terwijl er intussen doden vallen. Dit keer volgen we de twee naar Capri, waar Emily zal trouwen met een goed gebouwde maffioso.

Lively speelt Emily als een uitzinnig gekleed, campy kreng. Dat doet ze prima. Kendrick als Stephanie is kattig, wantrouwend en cynisch. Ook prima. Alles hangt net als in deel één af van hun onderlinge chemie: de plot piept en kraakt en de bijrollen blijven steken in karikaturen, op Elizabeth Perkins als Emily’s vileine, demente moeder na. De film is niet echt grappig en niet echt eng, maar lang niet zo slecht of aanstootgevend als Lively’s online vijanden zouden willen. Hun oproep tot een totale boycot is vooralsnog tevergeefs.

Another Simple Favor is nu toe zien op Amazon Prime Video.


Tv-recensie | Bevrijdingsfestiviteiten leveren geen goede televisie op

Als je op zo’n Bevrijdingsdag maar vaak genoeg het woord ‘vrijheid’ herhaalt, dan verliest het vanzelf iedere betekenis. Het was feest in het land, overal popfestivals. Dansen, drinken, zwaaien met een vlaggetje. De premier kreeg in Wageningen een rookbom voor de voeten geworpen, demonstranten tegen de genocide in Gaza werden vlug afgevoerd. Het moest wel gezellig blijven.

Zomaar een beetje feesten kan natuurlijk ook niet, dus kwam NPO3-verslaggever Evita Mac-Nack langs om aan de bezoekers te vragen wat vrijheid voor hen betekende. „De wereld staat in de fik, weet je wel”, wist Douwe Bob. „You can be gay or whatever”, zei een tweeling. Clichés en herhalingen werden niet vermeden. De COC Zwolle hield op het festivalterrein ‘Gelakte Gesprekken’: voorbijgangers konden hun nagels laten lakken terwijl ze een gesprek met queers voerden.

De dag werd afgesloten met het 5 mei-concert (NPO1) op de Amstel in Amsterdam. Mensen in bootjes, de koning en de koningin keken naar een gelikte show op pontons. Het programma bevatte vooral Nederlandstalige liedjes van onder meer Antoon en Yves Berendse, afgewisseld met licht klassiek door het symfonieorkest Phion – een zigeunerlied van Dvorak, een cowboydans van Copeland.

Mijn hoogtepunt was de groep synchroonzwemmers aangevoerd door de tweeling Noortje en Bregje de Brouwer. Vorig jaar wonnen ze op de Olympische Spelen zilver met een gewaagde Van Gogh-dans – in een Sterrennachtbadpak grepen ze naar hun oor. Dit keer brachten ze in het koude water van de Amstel een vrijheidsdans. Helaas was de regisseur zo druk bezig met snelle shotwissels dat hij vergat het artistiek zwemmen goed in beeld te brengen. In een totaalshot op grote afstand zag je soms hoe ze hun benen in de lucht wierpen.

Ik werd een beetje wee van dat gefestival. Wezenloos gebabbel, slechte stampmuziek. Laat de mensen vooral de vrijheid vieren, maar goede televisie levert het niet op. Gelukkig was daar de Amsterdamse zangeres Sophie Straat, held van de dag, die wél langer dan tien seconden had nagedacht en Bevrijdingsdag koppelde aan onvrijheid en oorlog nu. „Ik denk dat we niets kunnen vieren zolang we niet allemaal vrij zijn”, zei ze. Ze greep in toen bewakers Palestijnse vlaggen in het publiek wilden afpakken. „Meneer, de vlaggen blijven!” Hierna zei ze: „Als Joods persoon zal ik altijd tegen genocide staan. We zeggen ‘nooit meer Auschwitz’ maar in plaats van verzet ertegen kijken we stilzwijgend toe.”

Soldaat van Oranje

Is niets meer heilig? Zelfs onze Soldaat van Oranje moest eraan geloven. Doordat zijn oorlogsavonturen werden bewerkt tot speelfilm en musical, groeide Erik Hazelhoff Roelfzema (1917-2007) uit tot de belichaming van het Nederlandse verzet. De documentaire De Onbekende Soldaat: Erik Hazelhoff Roelfzema (zondag, NPO2) van Jean van de Velde vertelt onder meer over het leven van de verzetsman na de oorlog.

Hij was een fel tegenstander van de Indonesische onafhankelijkheid en werkte met de Britse geheime dienst aan illegale wapenleveranties voor Molukse opstandelingen. Omdat hij het Indonesië-beleid te meegaand vond, deed hij in 1947 mee aan een Nederlandse staatsgreep. De documentaire is gevuld met fans van Hazelhoff, ze smullen van zijn drieste avonturen die vaak nergens toe leidden, en in dit licht wordt de staatsgreep ook kort behandeld. Die dekselse kwajongen toch. Wat daarbij helpt is dat ze het meest belastende onderdeel verzwijgen: de mislukte moordaanslag op PvdA-leider en verzetsman Koos Vorrink.

Hazelhoff, de gevierde vrijheidsstrijder, wilde dus een politicus laten vermoorden en de parlementaire democratie de nek om draaien. Laten we zeggen dat iedereen zo zijn eigen idee van vrijheid heeft.


Op het Met Gala, deze keer geïnspireerd op zwarte dandy’s, kwam elke denkbare variant op het mannenpak voorbij

Het Met Gala vertoont vaak nogal overeenkomsten met een carnavalsoptocht. Op de rode loper van het grootste mode-evenement van het jaar proberen beroemdheden elkaar af te troeven met bizarre outfits in de hoop op een viral moment.

De gala-avond – waarmee elk jaar op de eerste maandag van mei geld wordt ingezameld voor de modeafdeling van het Metropolitan Museum of Art in New York – valt altijd samen met de opening van de jaarlijkse modetentoonstelling. Dit jaar is dat Superfine: tailoring black style, een tentoonstelling gewijd aan zwarte dandy’s, geïnspireerd op het boek van Monica L. Miller, Slaves to Fashion: Black Dandyism and the Styling of Black Diasporic Identity uit 2009.

De 400 genodigden kregen ‘tailored for you’ als dresscode mee, waardoor vrijwel iedereen in een mannenpak of een variant daarop kwam opdagen. En dat leverde aanzienlijk minder carnavaleske ontwerpen dan normaal op.

Popster Madonna op het Met Gala.

Foto Jeenah Moon/ Reuters

Echt elke denkbare variant op het mannenpak kwam voorbij. Soms tergend saai en voorspelbaar (het korte zwarte blazerjurkje van Hailey Bieber). Soms juist wat gekunsteld (Rihanna’s als rok omgeknoopte jas).

Er waren pakken die refereerden naar de kleurrijke pakken van sa-peurs: Congolese dandy’s. En naar ‘zoot suits’, extreem wijde pakken die jazzmuzikanten in de jaren veertig droegen. Ze werden gecombineerd met uit zwarte cultuur afkomstige accessoires als grills (gouden tandversiering) en met juwelen bezette wandelstokken.

Tientallen gasten (Lupita Nyong’o, Sarah Snook, Lauryn Hill, Christian Latchman, het model op de cover van de tentoonstellingscatalogus) waren op precies hetzelfde idee gekomen: zij gaven hun mannenpak wat meer dramatisch rode-lopereffect met een lange sleep of cape.

Simpele, maar echt goed passende pakken maakten indruk. Madonna in Tom Ford, Usher in Ralph Lauren, filmmaker Arthur Jafa in Fear of God zagen er onberispelijk uit. Vernieuwend op een subtiele manier was Chance the Rapper, die een leren jasje met gouden knopen onder zijn wollen Versace-pak droeg.

Model Gigi Hadid.

Foto Savion Washington / GETTY IMAGES NORTH AMERICA / Getty Images via AFP

Onder meer Pharrell Williams, Jeremy Allen White en Dev Hynes droegen broeken met wijd uitlopende jarenzeventigpijpen. Een trend die steeds groter lijkt te worden sinds Kendrick Lamar tijdens de Super Bowl in zo’n broek optrad.

Sommige outfits leken op het eerste gezicht weinig met het thema te maken te hebben. Zoals de goudkleurige Miu Miu-jurk van model Gigi Hadid. Maar dat bleek een haast exacte replica te zijn van een jurk die Josephine Baker ooit droeg. De gestreepte rok en het witte overhemd van Anne Hathaway bleken een wel erg subtiele referentie naar de extravagante garderobe van de beroemde Vogue-redacteur André Leon Talley, ontworpen door Carolina Herrera, met wie Talley decennialang bevriend was. Meer bezoekers brachten een eerbetoon aan hem. Zo droeg Tessa Thompson een waaier met zijn gezicht erop.

Het was verfrissend om veel ontwerpen van jonge, zwarte ontwerpers als Torishéju, Nicholas Daley en Ugo Mozie te zien

Het was verfrissend om veel ontwerpen van jonge, zwarte ontwerpers als Torishéju, Nicholas Daley en Ugo Mozie te zien, die je normaal niet gauw tegenkomt bij evenementen van dit kaliber. Die laatste ontwierp een jurk voor Diana Ross met een 5,5 meter lange sleep waarop de namen van haar kinderen en kleinkinderen geborduurd stonden.

Sommigen grepen het gala aan om iets te promoten. Rapper André 3000 droeg een piano op zijn rug: een referentie naar het album met alleen maar pianonummers dat hij eerder die avond had uitgebracht. Rihanna, die erom bekendstaat altijd als allerlaatste te arriveren, kwam ook deze keer toen het diner al lang afgelopen was – maar kondigde wel meteen haar derde zwangerschap aan.

Diana Ross poseert bij aankomst.

Foto Evan Agostini/Invision/AP

De tentoonstelling viert zwarte cultuur op een moment dat president Trump diversiteitsprogramma’s binnen Amerikaanse instellingen probeert af te bouwen. Niet per se een statement, want het museum werkte al vijf jaar aan deze tentoonstelling. Dat de enige uitgenodigde politicus Trumps voormalig rivaal Kamala Harris was, moet wel een statement zijn. Ze was voor het eerst aanwezig en droeg een jurk van Off-White (het modemerk van de in 2021 overleden ontwerper Virgil Abloh).

Was er nog een wit persoon die zich vertilde aan het thema en zich op het vlak van cultural appropriation begaf? Zeker. Model Amelia Gray droeg een durag om haar hoofd: een doek die specifiek bedoeld is voor zwart haar. Ook het kanten onderbroekje en matching jasje van K-popster Lisa kreeg kritiek: de gezichten van burgerrechtenactivisten als Rosa Parks en Malcolm X stonden op haar kruis en billen afgebeeld.