Minuut 63 was zijn moment. Het oprichtingsjaar,1963, van de club. Dan stond Peter Zoontjes alias ‘Jomanda’ op van zijn stoel, eerste rij vak K, en rende met de clubvlag voor de Oosttribune langs. Elke thuiswedstrijd. En toen-ie op leeftijd raakte en de tijd niet meer zo scherp had, telden zijn medesupporters af van 62.50. „Tien… negen…” En toen hij niet meer rennen kon, richtte de hele tribune zich klokslag 63 op en zong „Gaan staan als je voor Telstar bent.”
„Vond-ie fantastisch”, zegt Jacco Korbee, die bovenin vak I al die jaren uitkeek op zijn goede vriend. „Omdat hij wist: we zingen niet alleen voor Telstar, maar ook voor hem.”
Goh, wat zíjn dit toch voor dagen, verzucht Korbee (50) thuis in Velsen-Noord, terwijl hij in het shirt van de Witte Leeuwen een bakkie zet voor de gast – „Senseo of Dolce Gusto?”. Op een tegeltje in de gang staat ‘Smile and the world is with you’ en met zijn pretoogjes en brede glimlach doet Korbee zijn best. Maar „het is een rollercoaster”.
De thuiswedstrijd tegen Willem II op Hemelvaartsdag. Toen stond de 85-jarige ‘Jomanda’ nog ouderwets de boel op te hitsen, vooraan met z’n toeter. Korbee sprak ’m de dag erna en toen was er nog niks aan de hand. Ja, z’n rug. Hij moest de uitwedstrijd zondag in Tilburg missen. Al die trappetjes naar het uitvak… Voor het eerst in 47 jaar kon Telstar promoveren naar de Eredivisie, maar dé supporter had dé wedstrijd moeten missen. „Vond-ie vreselijk.”
De euforie van zondag. Met tien bussen begeleid door motoragenten naar Tilburg. „Machtig gevoel.” Korbee moest terugdenken aan Zwolle-uit, toen-ie ooit hartje winter met zes man in het uitvak stond. Kregen ze weer eens met zoveel-nul op hun flikker en weer dat hele eind terug. Maar chagrijn? Nee. „We maakten er een lekker dagje uit van.”
Telstar is een cúltclub en dat is precies de reden dat Korbee, ooit fanatiek Ajax-supporter, de Witte Tijgers in zijn hart sloot. In Amsterdam was er na elk verlies koppijn want het grote Ajax móét winnen. En na de rellen in Beverwijk in 1997, waarbij een dode viel, werden ook de regels strenger en toen voelde Korbee zich er niet meer thuis. „Ik voelde me een nummer.”
Terwijl, bij Telstar zeggen spelers je gedag bij de training. Geen gedoe met clubcards, een seizoenkaart voor 162,50 euro – „bij de middenstip!” – en tientallen vrijwilligers die de club maken. Zoals ‘Jomanda’, zo genoemd omdat-ie eens met een door het medium ingestraald billboard de uitslag goed voorspelde.
De roze, nee, witte wolk na de winst uit in Tilburg. „Géweldig.” Maar Korbee maakt zich ook zorgen. Kan Telstar straks tussen de grote jongens zijn identiteit behouden? En gaan al die nieuwe supporters – „glory chasers” – het niet verpesten? Nu al ziet hij de regels strenger worden.
„Missie volbracht”, had ‘Jomanda’ vorige week nog tegen Korbee gezegd toen die ’m feliciteerde met zijn 86ste verjaardag. Maar ging dat nou over Telstar, of over zichzelf?
De witte wolk is nu een donkere want vrijdag overleed zijn kameraad. Opstaan in minuut 63 zal blijven, daar is Korbee van overtuigd. En voor het afscheid deze week in het stadion namen alle supporters een witte roos mee. En Korbee ook een klein, wit leeuwtje, „voor op z’n stoel”.
Freek Schravesande doet elke donderdag ergens vanuit Nederland verslag.
Of hij een Palestijn was. Issa Amro knikte, met de gelatenheid van iemand die die vraag meermaals per dag moet beantwoorden. De soldaat die hem ditmaal had gesteld oogde jong, puberaal; veel te jong en puberaal om te worden uitgerust met geweren en autoriteit. Als kijker wilde dat beeld niet wennen, ook al had je het op driekwart van The Settlers al veelvuldig gezien. Louis Theroux en zijn team werden in de documentaire over Israëlische religieus-nationalistische kolonisten om de haverklap staande gehouden door zwaarbewapende tieners. Dan moesten de Britten hun paspoorten laten zien en vertellen wat ze in Israël kwamen doen. Of in gebieden die niet Israëlisch zijn, maar door de soldaten voor het gemak wel alvast zo werden beschouwd. Alsof het toch maar een kwestie van tijd was.
Na de legitimatiecheck in Hebron taaiden de soldaten vaak weer af. Maar nu was Theroux in het gezelschap van Amro, die hier woonde, en voor Amro golden andere regels. Een paspoort zou hem niet helpen. Zodra hij ‘ja’ had geantwoord op de vraag of hij een Palestijn was, wees de soldaat naar een zebrapad een paar meter verderop. „Zie je die lijn? Daar mag je niet overheen.” Theroux mocht wel blijven. Terwijl Amro naar de achtergrond verdween, vroeg de documentairemaker: „Waarom mag hij niet bij ons staan?” „Er zijn beperkingen voor Palestijnen”, zei de soldaat. Zijn antwoorden werden warriger, zijn toon koeler naarmate Theroux bleef doorvragen. Het was beleid. Het mocht niet. Stop met filmen. Zout op.
In Engeland werd deze BBC-documentaire in april uitgezonden, in Nederland gebeurde dat donderdag. In de tussentijd sprak Theroux in The Guardianover de vele reacties die The Settlers – het vervolg op The Ultra Zionists (2011) – losmaakte bij het publiek. Veel kijkers waren geschokt over wat ze hadden gezien: de voortdurende dreiging van geweld, het onbeschaamde landjepik, de felheid van de settlers in kwestie. Over die reacties zei Theroux: „Als je geschokt was door mijn film over Israëlische kolonisten op de Westelijke Jordaanoever, heb je niet goed opgelet.”
Niet tegenop te redeneren
Geen van de dingen die hij heeft vastgelegd is nieuw, zegt Theroux, al is de expansiedrift van deze beweging flink opgeschroefd sinds de Hamas-aanvallen op 7 oktober 2023. Dat gegeven was voor hem de aanleiding om een vervolg te maken, op een onkarakteristiek sobere manier. De lichte ondertoon uit eerder werk als Weird Weekends heeft hier volledig plaatsgemaakt voor de ernst die past bij het onderwerp. Waar hij zich in het verleden nog wel eens wilde opstellen als welwillende kneus om mensen openhartige uitspraken te ontlokken, was dat hier ook niet nodig: de geïnterviewde kolonisten droegen graag hun extremistische visie uit, waar niet tegenop te redeneren viel.
Zo had je Ari uit Texas, die meende in Israël de gehele westerse samenleving te verdedigen. „En niet alleen de westerse wereld – iedereen die ook maar enige vrijheid in z’n leven wil.” „Toch zijn er miljoenen mensen, overal in de regio – Arabieren, moslims – die niet vrij leven”, zei Theroux. Ari’s stem werd luider. „Ik heb niet zo veel medelijden voor een samenleving die een onlesbare, genocidale, theologische bloeddorst heeft.” Als je Palestijnen zo wegzet, zei Theroux, „kun je daar bijna een spiegelbeeld van creëren: ‘Als zij dat ons willen aandoen, moeten wij hén dat aandoen’.” Maar Ari was onwrikbaar. Dit was geen man die in spiegels keek.
Net zo machteloos kon je je voelen door de gesprekken met Daniella Weiss, die al vijftig jaar een voortrekkersrol heeft in het stichten van illegale nederzettingen in Palestijnse gebieden, en in het vervolgens laten erkennen van die nederzettingen door de Israëlische overheid. Bij de huidige regering heeft ze een flinke vinger in de pap. Ze keek geamuseerd toe hoe Theroux haar uitlegde dat het verplaatsen van burgerpopulaties naar bezet gebied een oorlogsmisdaad is en lachte toen hij was uitgesproken. Een vrouw van bijna tachtig, giechelend, met haar leesbril in haar hand. Ze zei: „Het is een licht vergrijp.”
Met die „lichte vergrijpen” was Issa Amro, die in de schaduw van al het wapenvertoon al jaren pleit voor geweldloos verzet, heel goed bekend. Ze maakten de situatie in Hebron onleefbaar voor de Palestijnse bevolking. Dat was geen nieuwe ontwikkeling, maar wel eentje die steeds sneller verergerde. „Wist je dat dit ging gebeuren?”, vroeg Theroux hem nadat Amro door de soldaat was weggestuurd. „Nee”, zei Amro. Hij was eraan gewend dat hij op veel plekken niet mocht komen, maar deze lijn was nieuw. Opgeschoven. „Ze hebben het verboden gebied uitgebreid.” Zo slinkt de bewegingsruimte elke dag een beetje, tot er uiteindelijk niets overblijft.
Het was een goede stap om, begin vorig jaar, zoete smaakjes te verbieden in vapes. Bubblegum-, cola- of kersensmaak in de vloeistof van de vape – duidelijk bedoeld om jongeren en tieners te verleiden – mag niet meer. Sindsdien moet de vape smaken naar wat hij in feite is: tabak, ofwel een nicotinedrager.
En toch zijn vapes nog populair bij jongeren. Zo verslavend zijn ze dus: zonder legaal verkrijgbare lekkere smaakjes vapete in 2024 9 procent van de 18- tot 25-jarigen. En nog eens 23,7 procent rookte sigaretten. Een jaar eerder, in 2023, vapete een kwart van die leeftijdsgroep – dus misschien is 16 procent werkelijk afgeknapt op de tabaksmaak. Of dit ook geldt voor de tieners is nog niet onderzocht: bekend is alleen dat in 2023 bijna 10 procent van de tieners maandelijks vapete, 2 procent dagelijks en een kwart ‘wel eens’.
Verkoop aan minderjarigen is verboden, maar tieners vertellen dat ze vapes (en sigaretten) kopen via oudere vrienden, via sociale media als Snapchat en TikTok en in sommige tabakszaken die de regels negeren. Vlak over de grens kopen ze alsnog vapes met smaakjes.
Deze week kondigde een aantal artsen aan juridische stappen te zullen zetten tegen Snapchat als het socialmediaplatform niet binnen twee weken kinderen gaat beschermen voor alle vape-gerelateerde content.
Europa moet strengere regels voor marketing en verkoop van vapes en sigaretten opstellen, schreven twaalf Europese bewindslieden verantwoordelijk voor preventie en jeugd, onder wie demissionair staatssecretaris Vincent Karremans (VVD), eind maart aan de Europese Commissie. Socialemediaplatforms moeten volgens hen verantwoordelijkheid nemen voor zulke content door die „actief te verwijderen en te voorkomen dat het op hun kanalen wordt geüpload”. Ook daar zouden overheden op moeten toezien.
Of vapes op de lange termijn net zo veel schade aanrichten als sigaretten, is niet bewezen doordat ze pas sinds 2003 op de markt zijn. Ze werden aanvankelijk verkocht als veilig alternatief voor de sigaret, maar dat sprookje is allang doorgeprikt. Vast staat dat ze, anders dan sigaretten, acute problemen kunnen veroorzaken: vorig jaar belandden zeker veertien kinderen in Nederland in het ziekenhuis met een klaplong of longbloeding na het vapen, blijkt uit cijfers van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde.
Ook waarschuwden artsen vorig jaar dat uit veel vapes meer giftige en verslavende nicotine komt dan uit een heel pakje sigaretten. Zij riepen ouders op te beseffen dat nicotine de ontwikkeling van hersenen bij tieners onherstelbaar beperkt en dat vapende jongeren drie keer zo snel sigaretten gaan roken als niet-vapers. Van verslaafde volwassen rokers is weer bekend dat tweederde als tiener mee begon.
Een Rookvrije Generatie, het overheidsstreven om alle jongeren die zijn geboren vanaf 2017 helemaal nooit te laten roken, mag dus ook een Vapevrije Generatie gaan heten. Die Rookvrije Generatie zou, volgens de bedenkers, in 2035 moeten bestaan. Daarvoor moet de overheid, en de Europese Commissie, wel strenger gaan handhaven op handel, marketing en clandestiene verkoop.
Ook mag de leeftijd waarop je sigaretten en vapes kunt kopen, verhoogd worden naar bijvoorbeeld 21 jaar. In Engeland en Nieuw-Zeeland zijn inmiddels afkickklinieken voor vape- en tabaksverslaving opgezet. Dat zou ook in Nederland kunnen.
Hoe zat het ook alweer, met dat roeibootje, de wolf, de geit en de kool? Hoe breng je ze ongeschonden naar de overkant als je per keer maar één van de drie kunt meenemen? Voor mensen is dit raadsel niet zo ingewikkeld, maar de meest geavanceerde AI-technieken verslikken zich erin. Ook de nieuwste redeneermodellen, die beweren te ‘denken’, slagen er niet altijd in én de kool én de geit te sparen. Over het sparen van de wolf zullen we het maar niet hebben.
Met een paar van zulke raadsels legt een nieuw onderzoek van Apple-wetenschappers de tekortkomingen bloot van OpenAI’s o1, Google Gemini Thinking en DeepSeek R1. Deze methoden voor kunstmatige intelligentie (AI) zijn getraind om ‘langer na te denken’ en het antwoord eerst even op te breken in hapklare logische blokken. Dat levert een scala aan nieuwe AI-toepassingen op, die veel verder gaan dan een gesprek met een chatbot.
Toch redeneren redeneermodellen niet echt. De large language models of LLM’s, die de basis vormen van ChatGPT, genereren een antwoord op basis van patronen die ze herkennen in bergen trainingsdata, bij elkaar geschraapt van het web en andere bronnen.
Liever een nutteloze Siri die je nooit gebruikt dan een onbetrouwbare SuperSiri die je op stang jaagt
De large reasoning models of LRM’s hebben hetzelfde fundament en dus ook hetzelfde fundamentele probleem. Buiten de comfortzone, zonder de juiste trainingsdata, slaat ook een LRM de plank mis, schrijven de onderzoekers. Bijvoorbeeld bij het rivieroversteekprobleem, maar ook bij de Torens van Hanoi (drie palen en een stapeltje ronde schijven, succes ermee).
Om je te herinneren wat logisch denken is: doe wat puzzels op mathisfun.com. Het voelt alsof je een spier aanspant die je een tijd niet hebt hoeven te gebruiken, dankzij ChatGPT en soortgenoten. Eén tip: neem de geit mee terug.
SuperSiri
Apple’s onderzoek, ‘De illusie van het denken’, werpt een nieuw licht op al bekende beperkingen van de grote taalmodellen. Wil AI verder komen, dan is een nieuwe aanpak nodig.
De publicatie was ook goed getimed, net voordat Apple zelf met de billen bloot moest. Het bedrijf had zich namelijk verslikt in zijn eigen AI-illusies.
Op ontwikkelaarsconferentie WWDC had deze week een verbeterde versie van de spraakassistent Siri het daglicht moeten zien. Dat was de belofte: eind 2024 toonde Apple’s tv-reclames een vlotte chatbot die persoonlijke gesprekken kan voeren à la ChatGPT én complexe taken verricht op je telefoon, zonder privédata met de buitenwereld te delen. Die commercial bevatte fictieve functies, te complex voor de iPhone.
Apple ontkent dat het vaporware betrof, maar schrapte de reclamecampagne, zette een streep door alle deadlines en deed de blamage op WWDC af met één bijzin: „De kwaliteit voldeed niet aan onze hoge standaarden”, aldus softwarebaas Craig Federighi. Dat is een understatement, want naar verluidt ging Siri bij een derde van de opdrachten de mist in.
Wat ging er mis? Volgens Bloomberg stak het bedrijf niet genoeg geld in nieuwe AI-chips om de eigen modellen te verbeteren. Intern gerommel en bureaucreatie deden het project de das om. Volgens The Information ontbrak het de leiders aan ‘durf en ambitie’ en zwalkte de strategie.
Er speelt nog iets anders mee. Met 2,2 miljard Apple-apparaten in omloop kan de techreus veel goodwill verliezen. De iPhonemaker stelt hoge eisen aan privacy van gebruikers, en wil niet riskeren dat privégegevens door een vraag aan de chatbot gaan rondzwerven.
Apple verkoopt een wereld die veilig en voorspelbaar is. En streng gereguleerd ook – iOS is het Singapore onder de smartphones. Denk aan de strikte regels van de App Store (‘geen expliciete beschrijvingen of vertoningen van seksuele organen of activiteiten die bedoeld zijn om erotische in plaats van esthetische of emotionele gevoelens te stimuleren’). Of aan de restricties op het uitwisselen van bestanden met de buitenwereld, vanaf een iPhone. Gij zult daarvoor alleen door Apple geselecteerde apps gebruiken.
Maar AI laat zich niet zo makkelijk afsluiten of voorspellen. Chatbots kunnen onverwacht uit de hoek komen als ze op ingewikkelde problemen stuiten (of een simpele puzzel). En ze kunnen hallucineren. Dat overkwam Apple met de geautomatiseerde samenvattingen van nieuws, die op aandringen van de BBC werd gestaakt.
Het idee van een radicale make-over voor Siri laat Apple vooralsnog varen. Liever een nutteloze Siri die je nooit gebruikt dan een onbetrouwbare SuperSiri die je op stang jaagt.
In plaats van AI met zevenmijlslaarzen zet de iPhone voorlopig kleine stapjes vooruit in kunstmatige intelligentie. Denk aan handigheidjes die ook al in Android zitten, zoals live vertalingen van telefoongesprekken of een assistent die objecten en teksten op je scherm herkent.
Onder de motorkap wordt AI-rekenwerk vooral ‘lokaal’ uitgevoerd, op de iPhone of computer zelf. Dat komt de privacy ten goede en de reactietijd is korter dan bij AI-modellen die eerst met de cloud moeten bellen. App-ontwikkelaars krijgen ook toegang tot de onderliggende AI-techniek. Maar dit Foundation Models Framework, benadrukt Apple, is zeker niét ontworpen om voor chatbot te spelen.
Als een druppel water
Apples belangrijkste concurrenten maken veel meer vaart. Google stopt AI-assistent Gemini in alle hoeken en gaten van Android en eigen diensten als Gmail. Samsung gooit het over een andere boeg: dat gaat Galaxy-telefoons waarschijnlijk uitvoeren met chatbot Perplexity. Samsung is volgens Bloomberg een van de nieuwe investeerders in dit AI-bedrijf, dat in één klap 14 miljard dollar waard zou zijn. Apple zou hebben overwogen om Perplexity als zoekmachine toe te voegen, maar een gedeeltelijke of volledige overname van het bedrijf ligt niet voor de hand.
Uiteindelijk wil Apple de techniek zelf in de vingers krijgen. Tot die tijd probeert het bedrijf de kool en de geit te sparen. De verwachtingen voor Siri worden getemperd, en om de boot niet helemaal te missen kunnen iPhone-gebruikers ondertussen de techniek van ChatGPT inzetten (straks waarschijnlijk ook Google Gemini). In Nederland werkt dit overigens nog niet.
Tijdens WWDC compenseerde Apple de AI-blunder met veel uiterlijk vertoon – van oudsher een sterke strategie. Alle besturingssystemen voor iPads, iPhones en MacBooks krijgen een glimmend nieuw jasje, dat Liquid Glass heet. De transparante knoppen ogen alsof er een druppel water over een glasplaat glijdt. Prachtig, maar even afwachten of de leesbaarheid en accuduur intact blijven.
Nog een kleine revolutie in Apple-land: de jongste generatie iPads krijgt ‘windows’, vensters met een menubalk en wat extra’s. Zo mag je je tablet van Apple eindelijk als een gewone computer gebruiken. Een beetje meer vrijheid, een beetje minder Singapore.
