Column | Lichtpuntentaboe

Je springt twee keer. Dan stap je met je linkervoet naar achter. Je rechtervoet naar achter. Je schopt je rechtervoet twee keer naar voren. Je linkervoet twee keer naar voren… die passen herhaal je – snel en met overtuiging. En als dat je lukt in het ritme van een elektronisch muziekje met een kneiterharde bas eronder, ben je al gauw de baas van de club (of van het schoolplein). Althans: in 2007. Kijk je anno 2025 fimpjes terug waarin met overgave wordt gejumpt, dan is je reactie toch eerder: „God. Hoe bestónd dit?”

Dat is kort gezegd de even eenvoudige als succesvolle formule van Het beste van… de zero’s (AvroTros). Filmpjes van trends uit het betreffende tijdperk – wat keken, luisterden, deden we toen? – worden afgewisseld met de reacties van een breed scala aan BN’ers, van Sita Vermeulen tot Rick Paul van Mulligen. Die kijken allemaal anders op de zero’s terug, maar delen dezelfde verwondering. En dat is toch grotendeels het simpele plezier van het programma: naar je scherm wijzen en „oh ja!” roepen bij elke langvergeten herinnering. Praatjesmakers – oh ja! ‘Schnappi’ – oh ja! K-otic – oh ja! Jumpen – oh ja!

Die laatste trend begon met een paar online filmpjes. Dat dat in 2007 nog een heel bijzondere gang van zaken was, bleek wel uit het korte fragment van de Man bijt hond-reportage die destijds over jumpduo Patrick Jumpen (fantastische naam, erg to the point) werd gemaakt. „Via internet vinden nieuwe rages razendsnel hun weg naar een groot publiek”, legde de voice-over toen uit. „De Brabantse jongens Patrick en Dion zijn een hit op Google Video met hun jumpfilmpjes.”

De wonderen van het internet luidden ook het einde in van de encyclopedie. De BN’ers bladerden voor de vorm nog even door zo’n papieren kennisbundel. „Gedoe hè”, zuchtte Van Mulligen: „De oude wereld.” De makers van het programma hadden een Teleac-filmpje opgespit van een man achter een grote witte computer. „Als je wel weet wat je zoekt, maar niet wáár je het wil zoeken, dan maak je gebruik van een zoekmachine”, legde hij kalm uit. „Ik klik nu op ‘www’, op ‘zoeken’ – en eh… hij gaat zoeken.” Terwijl de computer zoekresultaten verzamelde pakte de man zijn kopje koffie erbij. Hij hield het met beide handen vast en leunde een beetje achterover, als om te zeggen: je hebt er haast geen werk meer aan.

Anticonceptie

Inmiddels is het moeilijk te bevatten dat nieuwe internetgebruikers voor hun plezier een woord in zo’n zoekmachine gooiden en dan verwonderd toekeken hoe de informatie vanzelf tot ze kwam. Soms zou je willen dat er iets mínder informatie vanzelf tot je kwam, met name via sociale media. Of op zijn minst dat die informatie goed wordt gecheckt – maar voor hoge mediaheren als Elon Musk (X) en Mark Zuckerberg (Meta) blijkt zelfs dat te veel gevraagd. Gelukkig heb je dan nog programmamakers die proberen om online fabels van feiten te onderscheiden. Zoals in het nieuwe BNNVARA-programma Gezond of gelul?, waarin gezondheidstrends op sociale media onder de loep worden genomen. Woensdag was het de beurt aan anticonceptie. Een toenemend aantal vrouwen ruilt de traditionele pil in voor ‘natuurlijke’ anticonceptie. Door middel van het meten van je temperatuur en het bijhouden van apps monitor je dan je cyclus, wat je inzicht zou moeten geven in wanneer je wel en niet vruchtbaar bent.

Die methode is niet bepaald betrouwbaar. Dat veel vrouwen daar toch voor vallen komt vaak voort uit angst voor negatieve bijeffecten van pillen of spiraaltjes (die een stuk effectiever zijn), aangewakkerd door zelfbenoemde vruchtbaarheidsexperts. Hoewel je zulke zorgen als arts serieus dient te nemen, zijn die middelen toch echt behoorlijk veilig, benadrukten de geïnterviewde huisartsen en gynaecologen. Van TikTok-claims kun je je beter niet te veel aantrekken. Ook daarvan zullen we over een jaar of twintig hopelijk zeggen: „God. Hoe bestónd dit?”

Delen

Mail de redactie

Het alom aanwezige internet, dat onzichtbaar en onhoorbaar voor dagelijkse verbinding zorgt tussen miljarden wereldburgers, blijkt toch niet zo ijl en draadloos te zijn als menigeen wellicht denkt. De achterliggende infrastructuur bestaat uit dikke kabels, die over duizenden kilometers zeebodem de continenten met elkaar verbinden. Datzelfde geldt voor onderzeese energiekabels die zorgen voor stroomvoorziening tussen landen. En die kabels, zo is de afgelopen weken duidelijk geworden, zijn uiterst kwetsbaar.

Eind vorig jaar trok de Eagle S, op het oog een olietanker maar in de praktijk een spionageschip van de Russische schaduwvloot, twee stroomkabels kapot in de Oostzee tussen Finland en Estland. Het was de derde keer in een jaar tijd dat kabels kapot gingen, ook de formeel onder Chinese vlag varende schepen Yi Peng 3 en Newnew Polar Bear waren eerder betrokken. En het blijft niet beperkt tot de Oostzee. Diezelfde Eagle S, zo onthulde NRC deze week, lag eind november 2023 een paar uur nagenoeg stil voor de kust van Terschelling, precies boven de Atlantic Crossing 1, een belangrijke trans-Atlantische datakabel tussen Europa en de VS.

Het is duidelijk: hier kan geen sprake meer zijn van toeval. Alle pijlen wijzen naar Rusland dat de sabotage van Westerse data- en elektriciteitskabels als onderdeel ziet van de zogenoemde hybride oorlog met de NAVO. Het scala aan hybride oorlogsdaden is uitgebreid: van gps-verstoringen boven de Baltische staten en Scandinavië die de luchtvaart hinderen tot brandstichtingen en van aanslagen tot politieke beïnvloedingscampagnes en hacks. Steeds is het daarbij de vraag: is het een echte oorlogshandeling die een militaire reactie vergt, of is het vooral psychologische oorlogvoering, dreiging, spierballenvertoon?

Het is óók geen toeval dat de intensiteit van deze hybride oorlog wordt opgevoerd juist nu de hoop op een diplomatieke oplossing tussen Rusland en Oekraïne groeit. Later deze maand treedt president Trump aan en hij heeft aangekondigd de oorlog snel te willen beëindigen. Het is president Poetin er dus veel aan gelegen om via sabotageacties de eensgezindheid in het Westen te breken, om zo een betere onderhandelingspositie te hebben.

Spionage is van alle tijden, en ook het Westen weet (hopelijk) precies waar de kwetsbaarheden in de Russische energie- en data-infrastructuur zich bevinden. Het is echter wat anders als er, zoals de afgelopen maanden, moedwillig gesaboteerd wordt. Dat brengt daadwerkelijk het functioneren van de samenleving in gevaar, zoals de stroomuitval in Estland en de datakabelbreuken duidelijk hebben gemaakt. Dat vergt een helder en ondubbelzinnig antwoord.

In die zin valt het te prijzen dat de NAVO-landen één lijn trekken in hun reactie: onder leiding van het VK is inmiddels een volgsysteem opgezet om bondgenoten te waarschuwen als een schip een bedreiging vormt voor de onderzeese kabelinfrastructuur en om de Russische schaduwvloot van tankers in de gaten te houden. En onder leiding van het Nederlandse schip de Tromp is een kleine vloot afgelopen weekend afgereisd om de veiligheid op de Noordzee, Oostzee en de Atlantische Oceaan te handhaven. Dat bemoeilijkt nieuwe sabotageacties.

Een hybride en vaak als oneerlijk gekwalificeerde wijze van oorlogvoering wordt traditioneel gekoppeld aan de Russische manier van oorlogvoering. Maar oorlog is het hoe dan ook en het Westen moet niet naïef zijn. Ondermijnende sabotageacties dienen op gepaste wijze van repliek te worden gediend. Waarbij cruciaal is dat het delicate onderscheid tussen een hybride en een daadwerkelijke oorlogsdaad behouden blijft.

Delen

Mail de redactie

‘Hier begint-ie.” Licht gebogen voor de boekenkast tikt Jan Scherphuis (84) lichtjes met zijn vinger langs de zwarte kaften van zijn collectie dagboeken. Ze zijn genummerd tot 78, pakweg 15.000 pagina’s in totaal. Het resultaat van dagelijks bijhouden sinds 1984. Inclusief belangrijke foto’s, brieven en e-mails.

„Deze misschien.” Scherphuis pakt dagboek nummer 68 uit de kast en zet z’n leesbril op. „Nee. Dit gaat over het jaar 2015.” Dagboek 69: „Ook niet.”

Bij de vraag wat het plezier is van een dagboek bijhouden moet hij glimlachen. „Je leeft je leven twee keer.” Daarna, ernstiger: „En je kunt nog eens reflecteren, op wat er is gebeurd.”

Dat laatste had Scherphuis liever niet gedaan. Maar precies toen ik aanbelde en zijn zoon opendeed – „pa, een journalist aan de deur” – stond hij op het punt om daar toch maar mee te beginnen: nazoeken wat er nou precies heeft gespeeld rond de meest pijnlijke episode uit de geschiedenis van Den Dolder. En hoe het nu, na de volgende, verder moet.

Bladerend door dagboek 70 stopt hij op pagina 11.716. „Hier. september 2017. Dat is…” Een foto van Anne Faber. „Ik… nou… ja…”

Ik moest aan Scherphuis denken na een tragisch bericht afgelopen week over een dodelijk steekincident in Den Dolder, gemeente Zeist. Daar was donderdag een 76-jarige bewoonster overleden toen ze op weg naar huis werd aangevallen door een 27-jarige man. De verdachte, later gearresteerd, verbleef bij dezelfde forensische psychiatrische kliniek als Michael P., die in 2017 de 25-jarige Anne Faber doodde.

Die zaak zette het land op z’n kop. En ook Den Dolder, dat met een groot instellingsterrein sinds 1906 wel gewend was aan psychiatrische patiënten – ze lopen er rond in het dorp – maar niet besefte dat daar ook moordenaars tussen zaten. In 2019 concludeerden instanties dat door het forensisch systeem en ook door de kliniek, Fivoor, grove fouten waren gemaakt rond de behandeling van P., en toen zat de schrik er helemáál goed in.

Ook bij bewoners van nieuwbouwwijk Duivenhorst, gelegen pal naast het instellingsterrein. Daar zagen ze de patiënten dagelijks door hun straat lopen omdat het de kortste route is van kliniek naar station en winkels. Er waren enkele incidenten en overlastmeldingen en de gemeente, gevoelig voor de angst, was in 2019 voornemens op de looproute een hek met pincode te plaatsen, zodat alleen bewoners er nog konden lopen.

Maar dat was weer tegen het zere been van andere inwoners. Want hoe kun je als patiënt in de Nederlandse samenleving nog resocialiseren als je – letterlijk – de toegang wordt ontzegd? De discussie zette de verhoudingen in het dorp onder druk.

Fivoor verscherpte het toezicht en toen het aantal overlastmeldingen datzelfde jaar weer daalde, trok de gemeente de verleende vergunning voor het hek weer in. Tot teleurstelling van Jan Scherphuis, destijds voorzitter van Belangenvereniging Den Dolder. Hij was vóór het hek, vertelde hij me in 2019, toen ik ook bij hem in de woonkamer stond. „Vertrouwen? Laat de kliniek dat eerst maar eens verdienen.”

En nu liggen er dus bloemen. Rozen, tulpen. Kaarsjes. Aan de straat onder een kastje van de buurtbieb. In Duivenhorst.

„Ah, het zal hier ergens staan.” Pagina 11.721. „Fivoor.”

Delen

Mail de redactie