Column | Laat PvdA fuseren met SP

‘Uiterst onaangenaam getroffen”, was de onderzoekscommissie die onder leiding van minister van staat Winnie Sorgdrager onderzoek deed naar het Nederlandse bombardement op het Iraakse Hawija in 2015. En terecht: Defensie, zo bleek, heeft jarenlang een video achtergehouden waarop duidelijk zichtbaar is hoe groot de verwoesting was die de luchtaanval indertijd in een woonwijk aanrichtte. Er vielen ten minste 85 burgerdoden.

Want dát er twee video’s waren gemaakt, was duidelijk. Eén video dateert van ’s nachts, direct na de aanval, de andere, waarop de schade echt goed te zien is, werd de volgende ochtend gemaakt. Die laatste werd bekeken door de commandant die verantwoordelijk was voor de aanval en werd doorgestuurd naar Den Haag.

De commissie, die na vier jaar onderzoek in januari haar eindrapport presenteerde, had „anderhalf jaar lang meermalen” aan Defensie gevraagd om de video. Met als onbevredigend antwoord dat de gemaakte beelden al direct na de aanval waren verwijderd. De video zou „niet relevant om te bewaren” zijn, aldus Defensie. „De data is [sic] de volgende dag weer overschreven.”

Waar het ook alweer om draait: vanaf 2014 voerde Nederland als onderdeel van de internationale coalitie tegen IS luchtaanvallen uit in Irak. In de nacht van 2 op 3 juni 2015 hadden twee Nederlandse F-16’s de opdracht om een autobommenfabriek van IS uit te schakelen in Hawija. Dat daarbij zoveel burgerdoden vielen, was snel duidelijk. De Nederlandse betrokkenheid werd pas onthuld in oktober 2019, door journalistiek onderzoekswerk van NRC en de NOS.

Ook nu weer ligt journalistiek onderzoekswerk ten grondslag aan het opduiken van deze video. Ben Meindertsma, die indertijd voor de NOS en nu voor de Volkskrant werkt, werd nieuwsgierig door een zinnetje in het eindrapport van de commissie-Sorgdrager over de verdwenen video’s. Hij reconstrueerde hoe de video, met daarop zulk cruciaal bewijs, „overschreven” had kunnen worden. Drie dagen later dook de video toch op, gevonden in de archieven van vliegbasis Leeuwarden, waar de commissie zelf ook al had gezocht.

Of de video bewust is achtergehouden is nog niet duidelijk, maar onaannemelijk is het niet. Niet alleen in dit dossier wordt transparantie bij Defensie meer met de mond beleden dan dat het daadwerkelijk in praktijk wordt gebracht, talloze beloftes ten spijt. Het meest bekende voorbeeld is een in 1995 foutief ontwikkeld en vervolgens verdwenen filmrolletje van een Dutchbat-militair met daarop mogelijk bewijs van Servische oorlogsmisdaden in de moslimenclave Srebrenica.

Die cultuur van achterhouden is kwalijk. Het wijst op een diepgeworteld gevoel van onaantastbaarheid bij sommigen binnen Defensie, die denken weg te kunnen komen met ernstige zaken, ook als die niet met opzet zijn gepleegd.

Ook spreekt er minachting uit de houding van enkele hoge militairen: tegen de commissie-Sorgdrager hielden betrokkenen vol dat de video was overschreven.

De huidige minister van Defensie Ruben Brekelmans (VVD) toont zich bewust van deze cultuur. Hij gaf opdracht nogmaals goed te zoeken, waarna de beelden opdoken, en geeft nu zijn volledige medewerking aan eventueel verder onderzoek van de commissie.

Die houding is een eerste stap en cultuurverandering begint aan de top. Maar met het toenemende belang van Defensie in deze onrustiger wordende wereld, moet de organisatie ook doordrongen zijn van het wantrouwen dat deze zaak teweeg kan brengen. De krijgsmacht zal de steun en het vertrouwen van de maatschappij in de nabije toekomst nog hard nodig hebben.

Delen

Mail de redactie

Zit je net lekker je vriendin op te lichten, staat er ineens een tv-ploeg met draaiende camera voor de deur. Is het Kees van der Spek? Is het Tim Hofman? Nee. Gelukkig, het is Ellie Lust. In Opgelicht in de liefde (RTL 5) gaat zij de confrontatie aan met zwendelaar Benny – het moment waar de kijker meer dan een uur op heeft zitten wachten. Maar Ellie Lust confronteert nauwelijks. Ze dreigt niet, ze blijft vriendelijk. Het hardste wat ze tegen de boef zegt is: „Het moet stoppen, Benny. Anders sta ik hier volgend jaar weer.”

In Opgelicht in de liefde gaat de kordate Ellie Lust achter mannen aan die relaties aanknopen met vrouwen om ze financieel uit te kleden. De eerste is Benny. Hij doet zich voor als miljonair, met vriendin Marian kocht hij een villa van 2,8 miljoen euro. Toen Benny verdween, bleef ze zitten met een schuld van drie ton.

Datingfraude, bedrogen vrouwen, het zijn fijne ingrediënten. Eerst de verleiding, de verliefdheid, het mijmeren over de mooie toekomst samen, en dan de ontgoocheling. „Ik dacht dat ik Cinderella was, dat ik in een droom terecht was gekomen”, zegt Marian.

Het gekke is, Benny liet Marian weliswaar berooid achter, maar hij werd er zelf geen cent wijzer van. Benny is niet het snelle type dat zijn vriendinnen kaalplukt en dan met de noorderzon verdwijnt. Opsporen blijkt eenvoudig want hij woont gewoon thuis. De man die Ellie Lust in de deuropening aantreft is een sukkelaar met een looprek die alleen maar schulden heeft. Benny blijkt een treurige fantast die telkens weer het sprookje optuigt van een rijk man die zijn nieuwe vriendin gaat verwennen met een droomhuis.

„Het enigste wat je eraan overhoudt is een bak ellende”, verzucht Marian. Dat geldt eigenlijk ook voor Benny. Misschien dat Ellie Lust daarom zacht voor hem is.

Ontlastend bewijs

Wat betekent het als je bijnaam De Slimmerik is? ‘Slim’ klinkt wel positief, maar ‘slimmerik’ kun je ook zeggen tegen een wijsneus of iemand die juist iets doms zegt. In de vierdelige true-crimeserie De Restaurantmoord (NPO 2) is De Slimmerik een beginnende rechercheur die achter een groep inbrekers aanzit, niet genoeg bewijs tegen hen kan vinden, en ze daarom een moord in de schoenen schuift. Deze documentaire staat sinds eind januari online en wordt nu pas op tv uitgezonden.

Het gaat om de moord op Oma Mok (Mok Cheung) in het restaurant van haar zoon, Breda 1993. Zes mensen werden daarvoor veroordeeld. De strafzaak was gebaseerd op getuigenverklaringen van drie jonge vrouwen die aan alle kanten rammelen. Zo zeiden de vrouwen dat ze Oma Mok hadden opgehaald uit een flat en met de auto naar het restaurant hebben gebracht. Maar Oma Mok woonde niet in een flat, ze paste op haar kleinkinderen in een rijtjeshuis pal tegenover het restaurant. Ze kon er gewoon heen lopen. Een van de vrouwen zei dat Oma Mok was doodgeschoten. Maar ze was gewurgd.

Het team van regisseur Joost van Wijk laat vooral zien dat het Openbaar Ministerie allerlei ontlastend bewijs liet liggen. De verklaring van een Chinese man die twee hulpkoks met gokschulden beschuldigde, werd niet in het dossier opgenomen. Ook verse bloedsporen op de plaats delict werden genegeerd. Van de veroordeelden werd geen enkel DNA-spoor gevonden.

Joost van Wijk maakt gebruik van nagespeelde scènes. Bij zo’n vermoedelijke gerechtelijke dwaling, waarbij je ieder detail opnieuw tegen het licht houdt, werkt dat verstorend. Vooral omdat de scènes deels zijn gebaseerd op de getuigenissen die Van Wijk als ongeloofwaardig wegzet. Zo verbeeldt hij de fictieve verhalen die hij juist wil ontkrachten.

De strafzaak werd in de periode 2015-2017 al een keer overgedaan en bekrachtigd. Maar De Restaurantmoord komt met zo veel nieuwe feiten dat een tweede herziening onvermijdelijk lijkt.

Delen

Mail de redactie

De willekeur en het totale gebrek aan respect voor oorlogsconventies door het Israëlische leger schreeuwen de kijker tegemoet in een filmpje dat een Palestijnse hulpverlener maakte op 23 maart. Zelden is een executie zo indringend in beeld gebracht, en zelden is een leugen met zo veel overweldigend bewijs ontmaskerd. De kwestie verdient veel meer dan alleen een internationale veroordeling, ook van Nederland.

Het incident vond plaats in het zuiden van Gaza, waar een konvooi Palestijnse ambulances en een brandweerwagen in de vroege ochtend van 23 maart op weg ging. Op de beelden is te zien hoe zwaailichten en koplampen aan stonden, niemand kon het ontgaan dat hulpverleners op weg waren. Het konvooi stopte toen het een ambulance langs de kant van de weg zag staan. Daar werden de hulpverleners minutenlang beschoten. Slechts één van de zestien overleefde. De anderen werden in een massagraf gegooid.

De beelden van één van de slachtoffers kwamen pas recent naar buiten, het duurde dagen voordat medewerkers van de Palestijnse Rode Halve Maan de vermoorde hulpverleners konden bereiken. Meteen was duidelijk dat Israël gelogen had over de toedracht. Het verhaal was dat er op Hamas-strijders was geschoten, en dat de voertuigen zich ‘verdacht’ gedroegen. Zo waren ze volgens Israël niet goed herkenbaar als hulpkonvooi en droegen de hulpverleners geen duidelijke emblemen. De beelden maken duidelijk dat dat verhaal niet klopt.

De Israëlische regering zegt het incident verder te onderzoeken. De nabestaanden van de slachtoffers verdienen het dat de waarheid recht wordt gedaan. Maar de enige reden waarom er verder onderzoek wordt gelast, is omdat er filmbeelden op zijn gedoken. Volgens de Verenigde Naties zijn sinds het begin van de oorlog op 7 oktober 2023 408 hulpverleners om het leven gekomen in Gaza, en mogelijk zijn het er veel meer. Israël kan zich niet verschuilen achter het argument dat Hamas ambulances en ziekenhuizen gebruikt als menselijk schild. Elke partij in een oorlog heeft de plicht burgers en hulpverleners te sparen, en alles te doen om willekeur te voorkomen. Dat is hier, en op talloze andere momenten, overduidelijk niet gebeurd. De internationale hulporganisaties kunnen bijna niet werken in Gaza, met regelmaat zijn zij het doelwit. Het geweld moet door de internationale gemeenschap veel scherper worden veroordeeld, en moet gepaard gaan met gerichte actie, bijvoorbeeld sancties.

De reactie van bondgenoten, ook Nederland, is op uitzonderingen na bedroevend. Minister Caspar Veldkamp (Buitenlandse Zaken, NSC) zei dat het incident een schending van het oorlogsrecht „lijkt”. In Buitenhof zei hij meer te geloven in diplomatie „achter de schermen”. Maar juist nu elke morele grens overschreden wordt, is het noodzaak dat westerse democratieën zich openlijk uitspreken. Er zijn in Gaza sinds het begin van de oorlog meer dan vijftigduizend Palestijnen om het leven gekomen, meest burgers. Onschuldigen als kinderen, journalisten en hulpverleners zijn stelselmatig het doelwit. De oorlog gaat door omdat de oorlog doorgaat. Hij dient geen enkel doel, behalve het in stand houden van de regering-Netanyahu. De Israëlische gijzelaars komen niet sneller thuis door deze gruwelijke nieuwe escalatie. Hamas wordt niet verslagen. Juist landen die zich beroepen op mensenrechten en het internationaal recht hebben de plicht niet te zwijgen.

Delen

Mail de redactie