Column | Koppen dicht

De documentaire Omarm me (NPO 2) is het meest aangrijpende uur televisie dat ik in lange tijd heb gezien. Het gaat over Freek, een aimabele jongen die een vrolijk jaar beleeft. We zien hem in een helikopter boven Manhattan vliegen, feesten op een dancefestival. Steeds omringd door liefhebbende, zorgzame vrienden en familie. Freek gaat op zichzelf wonen en geeft een groot feest voor zijn eenentwintigste verjaardag. Dat verjaardagsfeest is echter ook zijn afscheidsfeest.

Door zuurstofgebrek bij zijn geboorte heeft Freek cerebrale parese, hij kan zijn spieren niet aansturen. Hij zit in een rolstoel, heeft altijd pijn, kan niet praten. Met een laser op zijn bril kan hij wel een toetsenbord bedienen waardoor hij kan communiceren met de buitenwereld. Ook krijgt hij een spraakcomputer. We zien hem in de supermarkt rondrijden, hij zegt „goedemorgen” en „mooi weertje” tegen de andere klanten die daar nauwelijks op reageren. Communicatie blijft een probleem.

Hij typt sombere zinnetjes: „Machteloos eenzaam gevangen.” En: „Ik verlang naar de vrijheid dat ik los ben van mijn lichaam.” In het zwaar gehandicapte lichaam zit weliswaar een sprankelende, intelligente geest, maar de levenslust is er vanaf. Altijd pijn, hij wil zoveel en kan zo weinig. Lang hoopte Freek dat het beter zou worden, maar dat is niet zo. Nu wil hij euthanasie. Uit zijn lichaam.

Dat is hartverscheurend maar wel begrijpelijk, dankzij dit liefdevol portret van regisseur Wytzia Soetenhorst. Andere programma’s als Je zal het maar hebben laten doorgaans mensen met een beperking zien die een enorme levenskracht hebben. Die er wat van maken. Dat is natuurlijk geruststellend, en een tegenstelling die het goed doet op tv. Maar Omarm me laat zien: soms is alle liefde en schoonheid gewoon niet toereikend.

Dankzij de spraakcomputer kan Freek ook zelf de voice-over doen van de documentaire. Soetenhorst maakt er spaarzaam gebruik van. Liever laat ze zonder commentaar de zwijgende Freek zien in zijn dagelijkse leven. Ook mooi is de afwijkende interviewmethode die ze kiest: de neef van Freek probeert te verwoorden wat Freek voelt, die daar dan bevestigend „ja” op zegt. Ongeveer het enige woord wat hij kan zeggen.

Terug naar het woonwagenkamp

Ook Louisa voelde zich gevangen in haar lichaam. Maar voor haar was er wel een uitweg. Ze werd geboren als de jongen Lowieke in een woonwagenkamp in Venlo. Als transmeisje werd zij daar niet geaccepteerd, ze moest het kamp verlaten en was een tijdje dakloos. Samen met haar man Rowan heeft zij sinds 2014 haar eigen serie op vrouwenzender TLC. In de nieuwe reeks Louisa & Rowan: Terug naar het kamp keert Louisa voor het eerst sinds jaren terug naar de gemeenschap van ‘reizigers’ die haar verstootte. Het duo gaat tijdelijk in een caravan wonen om rondrijdend de reizigerscultuur te onderzoeken.

Bovenstaande inleiding geeft misschien de indruk dat dit een serieus programma is over transgenderisme en gemarginaliseerde groepen. Louisa & Rowan is echter puur amusement waarin het duo van alles onderneemt louter omdat het vermakelijke tv oplevert. Het ongemak van een caravan in de winter is daarin belangrijk, alsmede de bonte aankleding. Louisa en Rowan lopen rond in huispakken waardoor ze eruitzien als enorme knuffeldieren. Een priester komt met wierook en wijwater hun caravan inzegenen. Nicht Johanna, die tot de vaste entourage behoort, legt uit: „We zeggen al heel snel: wij zijn vervloekt, dus dan kan zo’n gebed geen kwaad.”

Dikke pret, maar terloops krijg je zo wel een kijkje in het leven van reizigers. En er is ook ruimte voor serieuze gesprekken. Onder het genot van een kop „kamperssoep” vraagt Louisa aan het echtpaar Ben en Jaan hoe het zit met de acceptatie van hun zoon die gay is. Nou dat ging moeizaam, maar ze zijn bijgedraaid. Jaan zegt: „Vroeger was het een schande maar nu mogen de homo’s trouwen en is het normaal. Het zijn ook mensen net als wij ook.”

Louisa zegt dat ze liever gewoon een jongen was geweest, waarna Jaan haar geruststelt dat ze nu eenmaal zo geboren is. Dat doet Louisa zichtbaar goed: „Mijn vader dacht dat het door Jerry Springer kwam.”

Delen

Mail de redactie

Klaar op de bank zit Paul Kassel (54). Hij gaat vertellen over zijn leven. Voor de gelegenheid heeft hij zijn zwarte pak aangetrokken en nette, zwarte schoenen. Hij woont in een instelling ergens in Zuid-Holland. Zijn begeleider Frank is er ook.

Paul Kassel groeide op in Rotterdam, op Noordereiland, vlak naast de Erasmusbrug. Op zijn tiende stal hij speelgoed uit de Bart Smit en kleding uit de Bijenkorf. Zo begon een lange carrière in de criminaliteit.

Zijn moeder was een lieve vrouw, vertelt hij, zijn vader heeft hij nooit gekend. Voor Paul en voor zijn drie oudere zussen was er weinig geld, ze leefden van een bijstandsuitkering.

Als tiener raakte hij verslaafd aan de fruitautomaat in de snackbar. Zijn moeder heeft hem er nog een keer schreeuwend achter vandaan gesleept. Maar het hielp niets. Het was de rush. De adrenalinestoot. Hij moest.

Het werd Holland Casino op z’n achttiende. Black Jack. Roulette. Dat waren zijn vrienden. Miljoenen euro’s heeft hij vergokt. Echt! Niet in één keer natuurlijk. In z’n hele leven. Wel een keer een ton in twee weken. Alles wat hij had verdiend. Verdiend? Ja, met inbreken.

Paranoïde schizofrenie was de diagnose op z’n twintigste. Hij kreeg verkeerde medicatie: Prozac, terwijl hij een antipsychoticum had moeten hebben. Hij dronk vaak en veel.

Hij was kampioen snelkraken. Niet om te bluffen, hij was gewoon sneller dan anderen. Van woninginbraak hield hij niet. Van dure winkels wel. Spullen meegraaien en verkopen. Over verbijsterde of getraumatiseerde verkopers dacht hij niet na. Het ging om het geld.

Hij overleefde talloze schietpartijen en ruzies. Een keer werd hij ingerekend door een arrestatieteam. Dat was nadat hij zelf was gaan schieten voor een café in de Oude Haven. In de lucht weliswaar, maar toch.

Een andere keer, na een opgefokte woordenwisseling aan de bar van café De Witte Aap, stak hij een man met een kartelmes. Hij had liefdesverdriet, zegt hij nu. Hij kon de moeder van zijn zoon niet vergeten. Kassel rende weg, kwam bij zinnen, belde met een bebloede hand de politie om zichzelf aan te geven en vroeg ook om een ambulance.

Het slachtoffer overleefde ternauwernood de steek in de hartstreek. Kassel kreeg 48 maanden celstraf. In hoger beroep gingen daar negen vanaf. Achteraf kwam de spijt.

Een psychose is een marathon lopen in je hoofd, zegt Kassel. De gevangenis was daarom vaak een zegen. Daar kreeg hij de structuur en regelmaat die hij buiten miste. Alles bij elkaar zat hij dertien jaar achter de deur. Zijn strafblad telt 26 pagina’s.

Op zijn veertigste kreeg hij de juiste medicijnen. Niet dat hij plotsklaps een keurige gozer werd. Een kraak zetten, bleef een kick. Ook een soort verslaving. Net als de drank en shag.

Altijd op de vlucht, vijanden, schulden, een briefje met een kogel in de brievenbus: je moet betalen, vriend!

Het moest een keer stoppen.

In de instelling voor mensen die extra zorg nodig hebben, heeft hij rust. Hij is bekeerd tot christen en liet zich dopen. Hij neemt tijdig medicijnen en heeft goed contact met zijn zoon. De wanden van zijn kamer staan vol woorden, losse zinnen, uitroepen en uitspraken in rode stift. Hij zet Senseokoffie.

En op advies van begeleider Frank schreef hij een boek. Paul Kassel vertelde. Frank typte. Het duurde een jaar.

Deze week is het boek verschenen, in kleine oplage. Voor familie en vrienden. En voor zijn advocaat. Het werd feestelijk gepresenteerd. Een boek, zegt Frank, kun je in de kast zetten. Dan hoef je niet de hele tijd met je verleden bezig te zijn. Kun je vooruitkijken.

Dat klopt, zegt Paul Kassel. Hij hoopt dat het boek over zijn leven wordt verfilmd. En dat het dan een kaskraker wordt. Dan heeft hij er toch nog wat aan gehad.

Sheila Kamerman ([email protected]) doet wekelijks ergens vanuit Nederland verslag.

Delen

Mail de redactie

De opkomst van wollen kleding in de prehistorie heeft nieuwe kansen geboden aan een akelige ziekteverwekker. De veroorzaker van de ‘terugkerende koorts’ (febris recurrens) werd tot die tijd overgebracht door een bepaald type teek. Maar in periode van 6.000 tot 4.000 jaar geleden ontstond in West-Azië de schapenteelt voor de vacht en gingen mensen wollen kleding dragen.

En precies dan ondergaat de ziekmakende teek-bacterie Borrelia duttoni een afsplitsing die zich gaat specialiseren in overdracht door een heel ander beestje: de menselijke kleerluis (lichaamsluis), die veel liever in wollen kleding leeft dan in kleren van plantaardige vezels zoals vlas of hennep. Sindsdien bestaat de potentieel dodelijke ziekte ‘terugkerende koorts’ in een teek- en een luisvariant.

Dit blijkt allemaal uit analyse van het dna van deze twee bacteriesoorten, Borrelia recurrentis (luis) en Borrelia duttoni (teek). Een belangrijke rol daarin speelt de analyse van vier luisbacterie-genomen uit paleo-dna afkomstig uit Engelse graven van 500 tot 2.000 jaar oud. Het onderzoeksverslag is donderdag in Science gepubliceerd.

De ‘nieuwe’ luis-bacterie, Borrelia recurrentis, veroorzaakt vrijwel dezelfde ziekte bij mensen als de tekenvariant, maar kan alleen nog overleven in de lichaamsluis, niet meer op de teek. Deze bacterie zou mogelijk verantwoordelijk zijn voor de Europese ‘zweetkoorts’-epidemie in de zestiende eeuw. Kenmerk van de ziekte is een hoge koorts van een aantal dagen die na een week weer terugkeert, bij de tekenvariant wel elf keer, bij de luisvariant wat minder vaak. De hoge koorts kan leiden tot hart- en leverfalen en zelfs tot acute dood.

Ethiopië en Soedan

Door hygiënemaatregelen is de luisvariant van de ‘terugkerende koorts’ nu vrijwel geheel uit Europa verdwenen, maar ze heerste er nog hevig tijdens de wereldoorlogen. Het is nog altijd een belangrijke dodelijke ziekte in Ethiopië en Soedan. De tekenvariant komt wereldwijd vaker voor, vooral in warmere streken. De verwekkers zijn verwant aan de bacteriesoorten die syfilis en de ziekte van Lyme veroorzaken.

Dat tussen 6.000 en 4.000 jaar jaar geleden, rond het begin van de bronstijd, wollen kleding populair werd in West-Azië staat wel vast, maar onduidelijk is of de ‘schapenteelt om de vacht’ begon op de steppen van Oekraïne (bij de befaamde Yamnaya-cultuur, die ook de meest waarschijnlijke oorsprong van de Indo-Europese talen vormt) of eerder in de georganiseerde steden van Mesopotamië. Al vanaf ongeveer 10.000 jaar geleden werden schapen om het vlees gehouden.

De oudste archeologische vondsten van wollen kleding komen uit Iran, ca. 5.000 jaar oud, en uit het noorden van de Kaukasus, ca. 4.800 jaar oud. Vanaf ongeveer 6.000 jaar geleden werden in het Midden-Oosten ook duidelijk meer rammen gehouden, die meer en betere wol geven dan ooien. En vanaf ongeveer 4.500 jaar lijkt het proto-Indo-Europese woord voor ‘vacht’ ook wol te gaan betekenen. Interessant genoeg lijkt dat woord op het woord dat in die periode voor wol wordt gebruikt in de talen van het Midden-Oosten, zoals Soemerisch en Akkadisch. Maar of die gelijkenis duidt om een ontlening, de ene of de andere kant op, is niet duidelijk.

Delen

Mail de redactie