Nieuwskoppen van deze week: ‘Mensen met een niet-Nederlandse herkomst zeggen in 2023 iets vaker gecontroleerd te zijn door de politie dan mensen met een volledig Nederlandse herkomst’. ‘Rapport: discriminatie DUO bij controles, vooral bij MBO-studenten met een niet-Nederlands klinkende achternaam’. En: ‘Na de Toeslagenaffaire moet de houding van de overheid anders, maar hervormingen lijken nog ver weg.’
Kortom, Houston we have a problem. En onbekend is het niet. Discriminatie of etnisch profileren – ongerechtvaardigd onderscheid maken op basis van herkomst. De ellende die dat met kinderopvangtoeslagen opleverde is bekend. De stevige vertrouwenscrisis burger-overheid zorgde voor een nieuwe politieke partij, hoopvol ‘Nieuw Sociaal Contract’ geheten, die met twintig zetels nu een sleutelrol in de formatie heeft.
Intussen blijft het misgaan. Deze week kondigden de bewindslieden op Justitie Yesilgöz en Van der Burg in een Kamerbrief aan dat ze het probleem van overlastgevende „kansarme” asielzoekers „in meer gemeenten” precies zo gaan aanpakken als in Ter Apel. Namelijk met extra „procesbeschikbaarheidslocaties” (PBL). Dat zijn gesloten afdelingen of paviljoens, met een sober regime en veel leefregels waar je maar af en toe een uurtje uit mag. De bewindslieden schrijven „onvermoeid” te zijn in hun plan, wat vooral duidt op voldoende nachtrust. Terwijl „onvermoeibaar” (standvastig) taalkundig vermoedelijk de bedoeling was. Maar goed, ik ga niet taalzeuren.
Ongetwijfeld heeft deze benadering in een migratie-vijandige Kamer steun – overlast gevende kansloze asielzoekers, weg ermee! Daadkracht, goed dat de VVD er iets aan doet! Ook nogal wat publieksreacties hadden die teneur. Daarbij was steeds het argument – net als in de brief van het kabinet – dat ‘niks doen’ het draagvlak voor de wél bonafide asielzoekers zou bederven. Om iets te behouden moet je ook wat durven stukmaken. Een argument dat in crisis- en oorlogstijd vaker wordt gehoord, maar uitermate lui is. De rechtsstaat is immers júist bedoeld om degenen te beschermen die ten opzichte van de machtige staat in de zwakste positie zijn. Of die de rechtsstaat het meest op de proef stellen door hun (wan)gedrag. Ook kansloze asielzoekers dus, inderdaad uitgerekend de types die middenstanders belagen en fietsen uit tuinen graaien. Ik snap de ergernis, maar wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.
Artikel 1 van de Grondwet garandeert gelijke behandeling – die geldt voor „allen die zich in Nederland bevinden”. Je mag dus niet op basis van herkomst alle asielzoekers uit land X of Y tevoren al als kansloos of overlastgever kwalificeren en ze dan maar achter een hek stoppen. Met als voorwendsel dat ze daar moeten blijven om „beschikbaar” te zijn voor hun „procedure”. Ook „kansarm” lijkende asielzoekers moeten tenminste mogen aantonen dat zíj dat niet zijn.
Wil een rechtsstaat overlastgevende systeemprofiteurs aanpakken, wat zonder twijfel ook moet, dan dient dat óók loepzuiver te gebeuren. Rechtsstatelijk dus, eerlijk, fair en gelijk. Op basis van kenbare, met andere gedetineerden vergelijkbare regels, openbare criteria, met bezwaar en beroep. Recent wist één van hen de vreemdelingenrechter in Noord-Nederland zijn gedwongen PBL-verblijf te laten toetsen. Opsluiting daar vond de klager onrechtmatig onder meer omdat het voor onbepaalde termijn is. De beslissing zou onevenredig zijn, de gevolgen disproportioneel. ‘Beschikbaar zijn’ voor het asielproces zou een voorwendsel zijn, de criteria voor opsluiting onbekend. En tenslotte: „mijn aanvraag ís helemaal niet kansarm”. Kortom, discriminatie, onrechtmatig overheidshandelen en machtsmisbruik – bevoegdheden gebruiken (voor opsluiting) voor andere doelen dan waarvoor ze zijn gegeven.
De vreemdelingenrechter hield het kort, want die kon al meteen „geen voldoende wet- of regelgeving” vinden op basis waarvan de Staat asielzoekers überhaupt in een PBL mocht opsluiten. Bestuurlijke eigenrichting op basis van eigen vooroordelen dus. Straks begint een willekeurige bestuurder óók ergens achter een hek een inrichting voor een zelfbepaald type beschonken (?) overlastgevers in het verkeer. Hoed u dus voor daadkracht, in het bijzonder door bewindslieden die, met de politieke wind mee, beginselen die ze geacht worden te beschermen ferm uit het raam gooien. Waarna de rechter die mag proberen weer op te rapen.
