Column | Het gevaar van de apolitieke Schoof

Posted on January 9, 2025 by admin

Een van de belangrijkste interviews van 2024 stond daags voor Kerst in de Volkskrant. Het was een vraaggesprek met Dick Schoof, sinds juli vorig jaar voorzitter van de ministerraad. Het was zo betekenisvol omdat Schoof nergens in het interview op enige politieke opvatting is te betrappen. Zelfs op de vraag waarom hij in 2021 na dertig jaar zijn lidmaatschap van de PvdA had opgezegd, laat hij de lezer in het ongewisse. „Ik was gewoon uitgekeken op die partij en voelde me ook niet bij andere partijen thuis”, zegt Schoof, die kennelijk drie decennia heeft gedacht dat een topambtenaar ter wille van zijn carrière lid moet zijn van een partij en dat uitgangspunt na de electorale teloorgang van de PvdA in 2017/2021 diametraal heeft omgedraaid.

Deze zielloosheid van Schoof was geen toeval. Op Oudejaarsdag liet hij zich opnieuw van zijn apolitieke kant zien. In een gesprek met oogarts Tjeerd de Faber, voorstander van een vuurwerkverbod, zei Schoof aan de vooravond van de jaarlijkse rampnacht dat de Nederlander „niet hoeft te rekenen” op landelijke maatregelen van het kabinet. „Het is echt aan het parlement. In deze coalities zitten geen voorstanders.” Wat hij zelf vond? Geen flauw idee.

School zelf noemt dit „situationeel leiderschap”, zoals het ook heet in managementcursussen. „Wanneer doe ik een stap naar voren? Dat is steeds weer anders. Steeds moet je weer bepalen: wat is de goede route?”

Los van het feit dat hij er na acht maanden kringgesprekken in het Catshuis niet in geslaagd is om zelfs maar de Miljoenennota voor 2025 ordentelijk door het parlement te loodsen – de Eerste Kamer moet de rijksbegroting nog goedkeuren – en los van de gotspe dat hij het toch gepast vindt om een gewichtig klinkend leiderschap op te eisen – leiders benoemen niet zichzelf, maar verwerven die status bij de ander – is vooral zijn openlijke afkeer van politiek engagement zorgelijk.

Nog nooit in Nederland is een ministerraad geleid door een openbaar bestuurder die zo gespeend is van politiek als Schoof. Zelfs de KVP’ers Jan de Quay, de leider van de Nederlandse Unie tijdens de Duitse bezetting die na de oorlog in 1959 zonder ministeriële ervaring ineens premier werd, en Victor Marijnen, de oud-topambtenaar en landbouwminister die hem in 1963 opvolgde, hadden meer politiek in hun donder dan Schoof. Hoewel beiden zich, anders dan de huidige premier, redelijk rustig konden verschuilen achter hun machtige partijleiders Carl Romme en Norbert Schmelzer in de Tweede Kamer.

In dat onpolitieke van Schoof schuilt ‘m het gevaar. Niet op korte termijn. De Gestalt-therapie in het Catshuis, die Schoof aanziet voor ‘situationeel leiderschap’, is op dit moment vooral pijnlijk: voor hem en zijn bewindslieden. Deze week was het de beurt van PVV-minister Dirk Beljaarts (Economische Zaken) om zichzelf te vernederen. Hij zou naar het World Economic Forum in Davos gaan, maar moest na een tweetje van baas Wilders afzeggen.

Maar op langere termijn ligt dat anders. Als zijn bureaucratische apolitiek niets anders blijft opleveren dan begrotingsdisputen en lege beleidsvoornemens, versterkt hij vooral de antipolitieke stemming in het land, die de populisten vervolgens inzetten tegen de pluriforme democratische rechtsstaat.

De wilderianen laten er immers geen misverstand over bestaan dat in hun ideaaltypische natie, waarin Wilders de echte premier van Nederland zal zijn, geen plaats is voor concessies en compromissen. Apolitiek management is niet het kleinere kwaad, zoals journalist Kemal Rijken eind vorig jaar op opiniepagina in deze krant betoogde. Nee, het is koren op de molen van de grafdelvers van ons pluriforme parlementaire bestel.

Hubert Smeets is journalist en historicus. Hij schrijft om de week op deze plaats een column.

Elon Musk versus de EU: wie krijgt wie eronder?

admin
January 9, 2025
0

De hedendaagse verkiezingsstrijd is een gevecht om online zichtbaarheid. Wie roept het hardst, wat galmt het meest na en bovenal: hoeveel likes, comments en views worden er geteld? Enter Elon Musk. Met zijn platform X heeft hij een omstreden megafoon in handen, die Brussel steeds meer een doorn in het oog is.

Donderdag zet Musk zijn account en platform in om Alice Weidel, topvrouw van de radicaal-rechtse politieke partij Alternative für Deutschland (AfD), live te interviewen in aanloop naar de Duitse verkiezingen eind februari. „Alleen de AfD kan Duitsland redden”, stelde hij eerder.

„Het houdt heel Brussel bezig”, verzucht Bart Groothuis, Europarlementariër voor de VVD. Want buitenlandse inmenging bij democratische processen gaat in tegen de regels van de Europese Unie.

**Alice Weidel**, co-leider van de AfD, spreekt in de Bundestag.Foto Tobias Schwarz/AFP

Beïnvloeding op Europese bodem

Na directe inmenging in de Amerikaanse verkiezingscampagne als sponsor van Trump en het aanpassen van algoritmes op X, waardoor zijn zichtbaarheid aanzienlijk werd vergroot, spelen Musks pogingen tot politieke beïnvloeding zich steeds vaker op Europese bodem af.

Het live-interview komt daags na politieke bemoeienis in het Verenigd Koninkrijk, waar Musk onder meer een peiling op X plaatste. Bijna twee miljoen mensen brachten hun stem uit over de stelling „Amerika zou het Britse volk moeten bevrijden van hun tirannieke regering”.

Brussel beschikt sinds 2023 over een instrument om Musk mee te beteugelen: de Digital Services Act (DSA), wetgeving inzake online wangedrag. De allergrootste online platforms en zoekmachines moeten zich volgens de DSA houden aan strenge regels, die erop gericht zijn illegale inhoud, desinformatie en de onrechtmatige beïnvloeding van stemgedrag tegen te gaan. Platformen moeten daarnaast transparant zijn over (politieke) reclames.

Musk plakt volgens Groothuis op het digitale dorpsplein de verkiezingsposters van anderen over: „We zien alleen nog maar de poster van Weidel, dat is geen pluriform aanbod. De Commissie moet hier wat mee. We hebben allemaal gezegd: ‘We willen deze regels’, dan moet je ze ook afdwingen.”

Als internetbedrijven niet voldoen aan de DSA, kan de Europese Commissie boetes opleggen tot 6 procent van de mondiale jaaromzet of dwangsommen tot 5 procent van de gemiddelde dagelijkse inkomsten. In het uiterste geval kan de EU onder de DSA een platformverbod instellen.

De Europese Commissie startte in december 2023 al een onderzoek naar Musk vanwege mogelijke overtredingen door X van de digitale dienstenwet. Het Musk-dossier lijkt met de recente politieke bemoeienis van de techmiljardair een van de hoofdpijndossiers van Brussel te worden. Dit is de „grootste stresstest van de DSA tot nu toe”, zegt Kim van Sparrentak, Europarlementariër voor GroenLinks-PvdA.

Minder regels

Waar Musk aanvankelijk alleen ondernemer was, is hij inmiddels uitgegroeid tot Trumps belangrijkste informele adviseur. Musk en Trump denken vanuit commercieel belang: minder regels, minder kosten en gedoe. En het is menens. Zo dreigde vicepresident J.D. Vance zijn steun aan de NAVO in te trekken als Europa achter Musk aangaat.

Musk kreeg in de VS deze week bijval van techtopman Mark Zuckerberg – met Meta als moederbedrijf eigenaar van Instagram, Facebook en Threads – die een duidelijke draai maakte in de richting van Trump. In een videoboodschap liet Zuckerberg weten de „vrijheid van meningsuiting” weer vrij baan te geven. Vaarwel, externe factcheckers en moderatoren.

Dat druist in tegen de code of practice on disinformation van de DSA, die schadelijke online content en nepnieuws tegengaat. In Brussel bestaat er nog onduidelijkheid over de mate waarin Meta met deze stap de internetregels in Europa loslaat. Maar wat in Amerika gepost wordt, komt ook op de tijdlijnen in Nederland terecht. Daarmee lijkt ook Zuckerberg de strijd aan te gaan met EU-regels.

Het baart Europarlementariër Van Sparrentak „ernstig zorgen”. „Als iedereen zelf bepaalt wat waar is of wat niet, dan heb je geen waarheid meer. We begrijpen elkaars wereldbeeld steeds minder. Het fundament van onze democratie wordt zo onderuit geschopt, uitvergroot en gelegitimeerd door types als Musk en Zuckerberg.”

De zwakte van de DSA

Vorige zomer boekte de EU succes met de DSA, nadat het zorgen uitte over de verslavende effecten van de app ‘TikTok Lite’. TikTok trok de versie terug uit Europa. Maar eind december opende de Europese Commissie opnieuw een onderzoek naar TikTok, ditmaal wegens veronderstelde buitenlandse inmenging bij de verkiezingen in Roemenië. Van Sparrentak wijst daarbij op „de zwakte van de DSA: er is geen mogelijkheid snel in te grijpen”.

Musk op voorhand van het AfD-interview afhouden of onmiddellijk straffen, is niet mogelijk. „Zowel de snelheid waarmee Musk opereert als de toon waarmee hij opereert, wordt niet gespiegeld door Brussel”, beaamt VVD’er Groothuis. Maar, voegt hij toe: „Dat is in principe een goede zaak. In Brussel gaan we langzaam, maar als we onze neus dezelfde kant op hebben, dan handhaven we ook.”

Nu nog die neuzen dezelfde kant op krijgen. PVV-leider Geert Wilders sprak eerder zijn sympathie uit voor Musk en het „emanciperende X dat de massa bevrijdt”. Waar Musk in Duitsland en Frankrijk wordt berispt, loopt de Italiaanse premier Giorgia Meloni met hem weg. Ze zijn momenteel „in gesprek” over Musks Starlink-satellieten. Haar timing is pikant, nu Brussel bezig is met een Europees alternatief voor Starlink. Daarop reageerde Meloni donderdag in een persconferentie donderdag: „Ik zie Musk niet als gevaar voor de democratie.”

Verzekeraars in de VS worden steeds huiveriger om alle branden en stormen nog te dekken

admin
January 9, 2025
0

Dat Los Angeles in de winter met ernstige bosbranden kampt, verraadt niet alleen dat de gevolgen van klimaatverandering in het zuiden van Californië gevaarlijk escaleren. De branden tonen ook dat een van de dichtstbevolkte regio’s van de VS op een punt is aanbeland waarop verzekeraars het brandgevaar niet langer kunnen afdekken. Nu woningen en hun inboedel onverzekerbaar worden, lopen steeds meer mensen het risico alles in de vlammen te verliezen.

De afgelopen jaren besloten meerdere verzekeraars in Amerika’s volkrijkste staat (40 miljoen inwoners) in de meest risicovolle postcodegebieden geen dekking meer te bieden. Andere bedrijven nemen geen nieuwe klanten in Californië aan. Voor wie nog wel een polis heeft, stijgen de premies elk jaar met duizenden dollars.

Ook duizenden huiseigenaren in de nu verwoeste stadsdelen van LA kregen vorig jaar te horen dat hun brandverzekeringspolis per 1 januari 2025 afliep. State Farm, een van de grootste verzekeraars in de staat, meldde dat blijven verzekeren tot faillissement zou kunnen leiden. „Het ophogen van de premies zou waarschijnlijk onvoldoende zijn om onze financiële kracht te behouden.”

Geen polissen meer

Goed verzekerd wonen wordt niet alleen in Californië een privilege van miljonairs. Ook in Florida, dat dit najaar getroffen werd door twee zware orkanen, lopen de premies voor vooral kustbewoners hoog op. Verzekeraars weigeren bovendien om nog polissen te verstrekken of te verlengen. Of ze dwingen eigenaren hun huizen stormbestendig te maken.

Californië en Florida blijven niettemin populaire staten om te wonen, met oververhitte vastgoedmarkten tot gevolg. Omdat de grond vaak meer waard is dan de huizen zelf, besluiten veel Amerikanen niet te duur te bouwen. Als er dan een storm of vlammenzee passeert, is de wederopbouw ook niet prijzig.

Van alle mondiale schade door extreem weer werd ruim de helft vorig jaar gedeclareerd in Noord-Amerika, Midden-Amerika en de Caraïben, meldde ’s werelds grootste verzekeraar Munich Re donderdag: 190 miljard op een totaal van 320 miljard dollar. Naast wervelstormen, orkanen, vloedgolven en bosbranden leidden ook onweersbuien toenemend tot schade.

De kosten aan de schade door de huidige branden zou kunnen oplopen tot 57 miljard dollar, schatte weersite AccuWeather woensdag. En dan was 2024 al het duurste jaar sinds 2017, toen de VS getroffen werden door drie orkanen. Deze oplopende kosten houdt de verzekeringssector volgens Munich Re „behapbaar” door zich terug te trekken uit de meest risicovolle gebieden, en door premies te verhogen.

De atmosferische liederen van Jake Heggie verbleken bij een magistrale, maniakale Berlioz

admin
January 9, 2025
0

Hoe klinkt het als de liefde je tot waanzin drijft? Het Koninklijk Concertgebouworkest roept deze week de hulp in van twee grote operasterren voor het antwoord op die vraag: de Britse topdirigent Antonio Pappano leidt zijn achtste programma bij het orkest; de wereldberoemde mezzosopraan Joyce DiDonato debuteert.

In Het Concertgebouw zelf is DiDonato geen onbekende. Ze komt er al bijna twintig jaar over de vloer met bijzondere programma’s – in september kreeg ze er zelfs de Concertgebouwprijs voor – maar met het huisorkest werkte ze nog niet eerder samen. Best gek, bekende ze vorig jaar in NRC.

Woensdagavond maakte ze haar KCO-debuut. Op DiDonato’s instigatie klinkt er een werk van de Amerikaanse componist Jake Heggie (1961). Een dubbeldebuut, want het is de eerste keer dat zijn muziek op de lessenaars van het KCO staat. Heggie is vooral bekend om een tiental opera’s, maar vanavond klinkt een georkestreerde liedcyclus, in een tweeluik met het beroemdste werk van de Franse romanticus Hector Berlioz (1803-1869).

Hunkering

Berlioz componeerde in 1830 zijn autobiografische Symphonie fantastique, of ‘een episode uit het leven van een kunstenaar’. Zonder woorden, puur instrumentaal dus, verbeeldt hij zijn eigen hunkering naar een Ierse toneelactrice. De muzikale hel barst los als zijn liefde onbeantwoord blijft en de kunstenaar zichzelf met opium vergiftigt. In een koortsachtige nachtmerrie hoor je doodsklokken luiden, de heksen dansen, en Berlioz’ afgehakte kop van het schavot stuiteren.

Zo’n honderd jaar na Berlioz werd beeldhouwster Camille Claudel op last van haar broer opgesloten in een gekkenhuis. Ze zou krankzinnig zijn geworden na haar destructieve affaire met leermeester Auguste Rodin. De laatste dertig jaar van haar leven bracht ze in de gesloten inrichting door. Nog eens een eeuw later liet Jake Heggie zich door haar verhaal inspireren tot de liedcyclus Camille Claudel: Into the fire, gecomponeerd met de stem van DiDonato in gedachten.

Heggie en Berlioz dus: allebei verhalende muziek over een kunstenaar, over onbeantwoorde en gekmakende liefde, met waanzin tot gevolg. De twee werken lijken in premisse zó sterk op elkaar, dat je het gerust een open deur kunt noemen om ze achter elkaar te programmeren. Die keuze blijkt niet ideaal: de stukken worden eerder tegen elkaar uitgespeeld dan dat ze elkaar complementeren. En dan laat het zich wel raden wie er als sterkste uit de bus komt: het is niet voor niets dat het KCO vrijdag al zijn 250ste uitvoering van de Symphonie fantastique aantikt.

Vernuft

Heggies liedcyclus verbleekt bij het muzikale vernuft van Berlioz. Into the fire moet het meer hebben van zijn indringende sfeerbeelden dan van verrassende wendingen of overrompelende gekte. De klanken van de ‘Prelude: Awakening’ worden bijvoorbeeld mooi spookachtig als een slagwerker met een strijkstok langs het metaal van de vibrafoon schraapt. In het eerste deel (‘Rodin’) grijpt DiDonato je met haar krachtige stemgeluid bij de lurven.

Ingekleed in een wat kalmer, impressionistischer concertprogramma kan dit werk ongetwijfeld een grote indruk maken, maar naast de maniakale koortsdromen uit de Symphonie fantastique blijf je je vooral afvragen hoe het kan dat Berlioz tweehonderd jaar vóór Heggie al zoveel moderner klonk. Het is voornamelijk aan DiDonato’s aangrijpende vertolking te danken dat het atmosferische Into the fire deze woensdagavond overeind blijft, en aan de Pucciniëske intensiteit waarmee Pappano de orkestpartijen kleurt.

Pappano’s dirigeerstijl bezorgde hem een jaar of tien geleden een tennisarm, en daar kun je je als toeschouwer van alles bij voorstellen. Maar zeker bij Berlioz heeft dat verwoede gehouw met zijn armen een grootse uitwerking. Soms laat hij het orkest effectief langs de randen van het lelijke scheren. Dat de strijkers in het tweede deel met flinke portamenti (glijdende noten) spelen, en steeds nét niet helemaal gelijk, versterkt het gevoel dat je aangeschoten van de champagne door een walsende menigte zwabbert. Het opdoemen van de geliefde, als een haarscherpe klarinetsolo, werkt dan ineens ontnuchterend.

Door de orkestklank af en toe haast onhoorbaar zacht te houden, hebben de krankzinnige climaxen twee keer zo veel impact. Houtblazers die zichzelf overschreeuwen, grommende bassen, stampend paukengeweld. En dan die slotakkoorden van de delen, waar het koper steeds zo kraakhelder doorheen priemt! Hoe klinkt het als de liefde je tot zinderende, magistrale waanzin drijft? Nou, zo dus.