Onze 14-jarige zoon zat maandagavond met vrienden in het Brusselse Koning-Boudewijnstadion voor de interland België–Zweden toen het nieuws bekend werd van de aanslag in het stadscentrum. Een Tunesische IS-aanhanger, in 2019 via Italië na een afgewezen asielclaim in België beland, doodde anderhalf uur voor de match twee Zweedse voetbalfans met een kala-shnikov. Naar aangenomen wordt uit woede over koranverbrandingen in Zweden. Op sociale media uitte hij steun voor de Palestijnse zaak.
De terrorist ontkwam aanvankelijk. De wedstrijd werd halverwege (1-1) gestaakt, omdat de Zweedse ploeg van narigheid niet verder wilde spelen. Tienduizenden supporters moesten uren in het stadion blijven. Als laatsten mochten de Zweedse fans met politie-escorte naar hun hotels. Onze eigen fan kwam ’s nachts opgewonden thuis. Een avontuur.
Is deze Brusselse aanslag een geïsoleerd incident, of een vroeg teken van wat op ons afkomt vanwege de gebeurtenissen in Gaza? Afgelopen vrijdag al, zes dagen na de Hamasaanval, werd in het Noord-Franse Arras een leraar op een lyceum gedood door een Russische jihadist van Tsjetsjeense afkomst. Drie mensen raakten gewond.
De afschuwelijke oorlog tussen Hamas en Israël riskeert terreur naar Europa te brengen. Het geweld kan geradicaliseerde jongeren tot navolging aanzetten. Het Midden-Oosten-conflict werkt ook als vals excuus voor antisemitisch geweld hier. Vluchtelingenstromen met undercover-jihadisten in hun midden, zoals in 2015-16 gebeurde, zijn evenmin uit te sluiten. Het is een reëel scenario. Dit vergt zorgvuldig spreken en handelen.
Europese politici ruzieden ruim een week om de juiste diplomatieke woorden te vinden die Hamas’ gruweldaden veroordelen en tegelijk Israël tot minimale terughoudendheid bewegen. Vooral dat laatste schoot erbij in. De emotie die Israël ook bijna 80 jaar na het einde van WOII nog oproept, ontregelt de oordeelskracht.
Dit is het sterkst in Duitsland, maar ook in Oostenrijk en Nederland. Natuurlijk moet Israël zichzelf verdedigen na wat wel ’s lands ‘9/11’ is genoemd. Maar op deze manier? En wat denkt de leiding precies te bereiken?
Elke situatie is anders. Toch zeiden zelfs de Verenigde Staten in hùn moment van ontzetting na 11 september 2001 niet tegen Afghanistan: „Wij komen Osama bin Laden uit zijn tunnels wegbombarderen, dus de waterkraan gaat hier dicht en graag met de hele bevolking als de bliksem de grens over, naar Pakistan.” In het licht van Netanyahu’s plannen anno 2023 lijkt de George W. Bush van 2001 een duif.
Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, een Duitse politica, ging het verst. Zij reisde vrijdag zonder politiek mandaat naar Israël en sprak, naast premier Netanyahu, van Israëls recht op zelfverdediging zonder dit te clausuleren. Von der Leyen ontbeerde oog voor verhoudingen en mogelijke gevolgen – een humanitaire ramp, regionale instabiliteit, spanningen in Europa’s grote steden, de reputatie van de EU in de rest van de wereld.
Na een storm van kritiek trok de Europese Commissie ditzelfde weekeinde de portemonnee en verdrievoudigde de noodhulp aan Palestijnen. De EU-regeringsleiders brachten zondag een veel evenwichtiger verklaring uit en lieten weten: wij gaan hierover. Maar de fout is gemaakt. Het beeld van een Europese carte blanche aan Israëls disproportionele respons zal in de Arabische wereld, Afrika of Latijns Amerika beklijven. Dat heeft een prijs, op een moment dat we veel van deze landen hard nodig hebben.
De Egyptische president Sisi, een kille strateeg, prent ons die prijs al in. Egypte staat onder zware druk om de grens met Gaza te openen. In ruil belooft de Amerikaanse regering extra steun. Maar Egypte is „werkelijk woedend”. Het wil best noodhulp in Gaza verlenen, maar niet Israëls spel van een gedwongen volksverhuizing meespelen.
Hierbij komt dat oud-generaal Sisi sinds 2013 binnen Egypte snoeihard optreedt tegen de Moslimbroederschap, waaruit Hamas voortkomt. Met moeite (en vele executies) kreeg hij terreurnesten in de Sinaï onder controle. Hij heeft weinig trek een massa vluchtelingen ongecontroleerd binnen te laten, waaronder zich ongetwijfeld ook vele Hamasstrijders zullen bevinden.
Een Egyptische diplomaat zei volgens de Financial Times tegen een EU-collega: „Jullie willen dat wij een miljoen mensen opvangen? Nou, ik stuur ze gewoon naar Europa. Jullie geven zoveel om mensenrechten, dan neem je ze maar.”
Heel benieuwd wat bondskanselier Olaf Scholz, deze week op bezoek in Israël én Egypte, daarop zal antwoorden.
Luuk van Middelaar is politiek filosoof en historicus.
