De Republikeinse nominatie heeft hij na een verpletterende zege in Iowa, gevolgd door de aftocht van zijn grootste partijrivaal, al bijna op zak. Zeker, we kunnen nog talloze rechtszaken afwachten en ook de 81-jarige zittende president het voordeel van veel twijfel gunnen. Maar de kans dat Donald Trump in november de Amerikaanse presidentsverkiezingen wint ligt nu boven de 50 procent.
Met spoed moeten Europese leiders zich op dit scenario voorbereiden. De snelheid en kracht waarmee Trump zal opereren, wordt onvergelijkbaar met 2017, toen hij voor de eerste maal het Witte Huis betrad.
Destijds waren Parijs, Berlijn, Londen en Brussel niet voorbereid, maar met een goed excuus: ook de presidentskandidaat zelf geloofde niet dat hij kon winnen.
In de eerste fase zochten het Washingtonse establishment en de Europese bondgenoten hun heil bij de strategie van de ‘adults in the room’. Verstandige adviseurs zouden de wispelturige Trump tot rede manen, collega-leiders op hem inpraten.
In de loop van 2018 beseften bondskanselier Angela Merkel en president Emmanuel Macron dat deze aanpak niet werkte. Ze kregen geen vat op hem. Maar ach, toen kwam de volgende Amerikaanse stembusgang al in zicht en werd de ‘aanpak’: die laatste twee jaar houden we ook nog wel vol.
Zulke passiviteit zou ditmaal hard worden afgestraft. Bij een terugkeer zal Trump beter georganiseerd zijn, fors meer ervaring hebben en zich wellicht door revanchisme laten leiden. Ook heeft hij nu de Republikeinse Partij ferm in handen. Dus zullen we geen herhaling zien van de chaos uit 2017 met het „Fire and Fury”-Witte Huis waar de pers van smulde. Zijn team zal uitgewerkte plannen klaar hebben liggen om door het Congres te jagen in de voor elk presidentschap cruciale eerste honderd dagen. Bijvoorbeeld het stoppen van militaire steun aan Oekraïne.
Uiteraard zien ook Europese regeringen het schrikbeeld van The Donald opdoemen. Maar ze weten zich geen raad en treuzelen. Deels is verlamming begrijpelijk. Veel van de besluiten die je in nood zou moeten nemen – bijvoorbeeld versterking van defensiecapaciteit – zijn zo drastisch dat ze politiek pas denkbaar zijn zodra het echt niet anders kan (en misschien te laat is). Dat wordt dus improviseren met de rug tegen de muur.
Bovendien houd je zulke scenario-oefeningen niet geheim. Een columnist die een stukje tikt, heeft weinig effect op de toestand in de wereld. Maar wanneer topambtenaren of regeringsleiders aan het speculeren slaan, en het lekt uit, zijn er al snel ‘real-life consequences’. De Biden-campagne ondermijnd, de Trump-campagne in feeststemming, onmin en zwartepieten onder bondgenoten, dat soort dingen.
Onlangs verzuchtte een hoge diplomaat tegen mij: ons vak is strategische planning, maar aan de allerbelangrijkste situatie die dit jaar op ons afkomt kunnen we niets doen.
Toch kunnen Europese leiders op ten minste één terrein wel strategisch handelen: de politieke casting. Wie spreekt vanaf januari 2025 met de komende Amerikaanse president? Uiteraard zullen de Franse president, de Duitse bondskanselier en andere nationale leiders het hunne doen om Europa’s belangen te verdedigen. Dat kan ook in overleg.
Maar net zoals de NAVO mede in dit licht moet beslissen over de volgende secretaris-generaal, zo moet ook de Europese Unie haar nieuwe rolbezetting uiterst serieus nemen. De timing is gunstig. Na de Europese verkiezingen van 6 tot 9 juni krijgen zowel de Europese Raad als de Commissie een nieuwe voorzitter. Twee kansen dus.
Commissievoorvrouw Ursula von der Leyen zoekt naar verwachting een tweede termijn. Maar als Duitse is ze bij voorbaat kansloos bij Trump: hij minacht vrouwen én verfoeit de Bondsrepubliek. Zelfs haar landgenote Angela Merkel, acterend in een hogere gewichtsklasse, lukte het na 2017 niet de strongman in het Witte Huis te vermurwen.
Blijft over de Europese Raad van regeringsleiders, waar voorzitter Charles Michel eerder vertrekt dan voorzien (hij stelt zich verkiesbaar voor het Europees Parlement). Dit is het crisisorgaan bij uitstek. Bovendien is de toppenvoorzitter de spil en spreekbuis voor de grote diplomatieke en veiligheidsvragen.
Strategisch handelen zou zijn: vind voor deze sleutelpost iemand met de ervaring en het gezag om vanaf begin 2025 (mogelijk) Trump onvervaard tegemoet te treden. Veel namen zijn denkbaar, maar kort en goed: eerder een type zoals de recent genoemde Mario Draghi, gewiekst oud-premier van Italië en oud-ECB-president, dan een onbekende uit de compromissentombola van geografische en partijpolitieke evenwichten.
Er steekt een zware Atlantische storm op. Geen kleine kift nu, maar focus en alle hens aan dek.
Luuk van Middelaar is politiek filosoof en historicus.